جستجو در تالارهای گفتگو

رويكردي تئوريك به عوامل شكل‌دهي و كنترل افكار عمومي حسن سبيلان اردستاني* چكيده افكار عمومي پديده‌اي رواني ـ اجتماعي و خصلتي جمعي است و عبارت از ارزيابي مشترك، روش و نظر مشترك گروهي اجتماعي در مسئله‌اي است كه همگان به آن توجه و علاقه دارند و در لحظه معيني، بين عده زيادي از افراد، اقشار، طبقات يا سراسر اجتماع، عموميت نسبي مي‌يابد و عامه مردم آن را مي‌پذيرند. افكار عمومي به شكل تأييد يا مخالفت با يك عمل، نظر، شخص، واقعه و به صورت خواسته، مطالبه، پيشنهاد و توصيه، تجلي مي‌يابد. فرايند افكار عمومي را مي‌توان به سه بخش الف) شكل‌گيري ب) هدايت و ج) بازداري تقسيم كرد. رسانه‌هاي همگاني امروز در تشكيل، هدايت و انحلال افكار عمومي نقش بارز و انكارناپذيري دارند. براي شكل‌گيري افكار عمومي مي‌توان به نظريات كاشت، برجسته‌سازي، جوسازي، اعطاي اعتبار اجتماعي رسانه به موضوع، غلبه بر جهل متكثر، برقراري رابطه بين موضوع و منافع شخصي شهروندان، اشاره كرد. مهم‌ترين شيوه‌ها در خصوص هدايت افكار عمومي عبارتند از، ارائه اطلاعات گزينش‌شده، انگاره‌سازي و تأكيد بر اصول و قوانين. براي انحلال افكار عمومي نيز از شيوه‌هاي القاي دروغين رسيدن به هدف، ايجاد هراس اخلاقي، بزرگ جلوه دادن پيامدهاي سوء، تزريق اطلاعات نادرست و تكذيب آن، نسبت دادن منافع جريان به اشخاص حقيقي و نسبت دادن عوامل نامرتبط به جريان استفاده مي‌شود. واژگان كليدي: افكار عمومي، مهندسي افكار عمومي، تنوير افكار عمومي، بازداري افكار عمومي، ويژگيهاي افكار عمومي، تاكتيكهاي شكل‌دهي افكار عمومي،كنترل افكار عمومي. مقدمه در عصر ارتباطات با گسترش رسانه‌هاي همگاني و شبكه‌اي شدن جهان و همچنين باسوادتر شدن عامه مردم، نيروي تازه‌اي با عنوان افكار عمومي پاي به صحنه گذاشته است. اين نيروي تازه كه تجلي اراده مردم و خواست آنها است، در تمام جهان به ويژه در كشورهايي كه نظامهاي پارلماني و مردمي دارند، نقش مهمي در شكل‌دادن به حوادث و رخدادهاي سياسي، اقتصادي و اجتماعي دارد و كمتر نقش آن ناديده گرفته مي‌شود. اين مقاله با رويكردي تئوريك و در عين حال عملياتي، موضوع افكار عمومي را بررسي كرده است. در بخش اول اشاره‌اي به تعريف و تاريخچه آن شده است، در بخش دوم شرايط شكل‌گيري افكار عمومي تشريح و همچنين به تئوريهاي ارتباطي نيز اشاره شده است. در بخش آخر تئوريهاي ارتباطي در هدايت و بازداري افكار عمومي تشريح شده‌اند. هر چند تئوريهاي ذكر شده در اين مقاله كم است اما اين شيوه، رويكرد جديدي براي استفاده از دانش در تحليل افكار عمومي است. در نهايت اين مقاله به استفاده از هيچ يك از اين شيوه‌ها ملتزم نيست. به شكل‌گيري افكار عمومي در حوزه عمومي [با رويكرد به نظريات يورگن هابرماس] معتقد است. گفتار اول: كليات افكار عمومي 1ـ تعريف افكار عمومي افكار عمومي، پديده‌اي رواني ـ اجتماعي و خصلتي، جمعي است و عبارت است از ارزيابي، روش و نظر مشترك گروهي اجتماعي در مسئله‌اي كه همگان به آن توجه و علاقه دارند و در لحظه معيني، بين عده زيادي از افراد و اقشار مختلف جامعه نسبتاً عموميت مي‌يابد و عامه مردم آن را مي‌پذيرند. افكار عمومي به صورت تأييد يا مخالفت با يك عمل، نظر، شخص و واقعه با خواسته، مطالبه، پيشنهاد و توصيه تجلي مي‌يابد (مهرآرا 1372 ص 371). شايد بتوان گفت اين تعريف جامع، تا حدودي زواياي گوناگون افكار عمومي را در نظر گرفته است. اما افكار عمومي خاص، حد و مرزهاي مشخص و تأثيرات مختلفي دارد. لذا مي‌توان افكار عمومي را از زواياي گوناگوني تعريف كرد. بايد توجه داشت، بسياري از محققان افكار عمومي، فعاليتهاي خود را به عرصه‌هاي محدودي از افكار عمومي منحصر مي‌كنند. آنها عقايدي را به مثابه افكار عمومي مي‌دانند كه به مسائل مهم سياست عمومي يك كشور مربوط مي‌شود. اين تأكيد از اين اعتقاد ناشي مي‌شود كه افكار عمومي بايد تعيين‌كننده سياست عمومي يك كشور باشد. آنان با اين عقيده طيفي از عقايد را كه ارتباط انكارناپذيري با مسائل سياسي دارند جدا مي‌كنند (جونيون 1365 ص39). نكته آخر در خصوص تعريف افكار عمومي اينكه، «افكار عمومي چيزي نظير ابر و دود است كه در حالت تراكم و از دور، مشهود و محسوس و از نزديك نامحسوس است» (هرنگ 1365 ص105).