جستجو در تالارهای گفتگو

خانه مشروطه «از روز دوازدهم حمله مستبدین به تبریز همین قدر می دانیم که جنگ همچنان در جریان بود. لوتیان دوچی و سواران دولتی هر زمان که فرصت می یافتند، رو به یک سویی آورده دست به تاراج می زدند. در این روزها بود که بامدادان چند دسته از آنان، از چند سو به بازارچه صفی و راسته کوچه، که عمارت انجمن ایالتی و خانه حاج مهدی کوزه کنانی در آن جا می بود، رو آوردند و جنگ کنان پیش آمدند. از خانه حاج مهدی آقا چندین تفنگچی به جنگ و جلوگیری می پرداختند.»* بعد از خواندن کتاب تاریخ مشروطه کسروی به دنبال فرصتی می گشتم تا به تبریز بروم و آخرین رد پای مشروطه خواهان آن دیار را از نزدیک ببینم. حالا در تبریز بودم و درست مقابل در خانه مشروطه، در محله قدیمی راسته کوچه در ضلع غربی بازار بزرگ تبریز. خانه ای که نقش مهمی در انقلاب مشروطه داشت. قبل از هر چیزی معماری زیبای خانه که به سبک معماری دوران قاجار بود، شگفت زده ام کرد. نورگیر زیبای رنگارنگ موسوم به کلاه فرنگی با ستون ها و سرستون های گچبری شده، پنجره های ارسی و درهای منبت کاری شده به راستی دیدنی بود. گفته می شود، “حاج ولی معمار” یکی از معماران بزرگ و هنرمند تبریزی، بعد از بازگشت از روسیه در سال ۱۲۴۷ این بنا را به سفارش حاج مهدی کوزه کنانی در زمینی به مساحت ۱۳۰۰ متر مربع و با دو طبقه اندرونی و بیرونی ساخته بود. حاج مهدی کوزه کنانی از تجار معروف تبریز و یکی از مهم ترین حامیان و پشتیبانان جنبش مشروطه در آذربایجان، همچنین نخستین رئیس انجمن ایالتی آذربایجان و نگهدارنده مُهر انجمن نیز بوده است. جنبش مشروطه یا مشروطه دوم که پس از به توپ بستن مجلس در تهران پا گرفت، منجر به وقوع شورش های گسترده مردمی در تبریز و به خطر افتادن جان مشروطه خواهان شد. از همین روی حاج مهدی این خانه را بعد از امضای فرمان مشروطیت و به توپ بستن مجلس شورای ملی به مجاهدان واگذار کرد. و در دوران جنگ های معروف یازده ماهه تبریز، خانه حاج مهدی محل تشکیل جلسات اعضای مشروطه بود. در همین خانه بود که تصمیم مهم و انقلابی پایین آوردن پرچم سفید تسلیم در برابر نیروهای دولتی گرفته شد. با یادآوری این اتفاقات به داخل ساختمان می روم. پلکان های مجلل که با قاب عکس های دوران مشروطه تزیین شده من را به طبقه دوم هدایت می کند. اتاق بزرگ با پنجره های رنگی که معرف خانه های زمان قاجار است، محل نگهداری وسایل شخصی حاج مهدی کوزه کنانی و آقا میرزاعلی ثقه الاسلام مجتهد تبریزی که او نیز نقش مهمی داشت، نگهداری می شود. عینک و قلمدان ثقه الاسلام و همین طور دستخط حاج مهدی، دفترچه دخل و خرج مشروطه و وصیت نامه او در مورد خانه از قسمت های جالب توجه آن اتاق است. روایتی در تبریز هست که بنا بر آن انقلاب مشروطه را سه چیز پیروز کرد که یکی از آنان کلاه حاج مهدی کوزه کنانی بود. کلاه در دوران قاجار از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. حاج مهدی برای جمع آوری پول، کلاهش را در بازار به زمین می اندازد و بازاریان به دلیل اعتبار و احترامی که نسبت به او داشتند، کمک های مالی خود را در کلاه می انداختند و بدین شکل بخشی از هزینه های لازم، از جمله کمک به خانواده مجاهدان و شهدای جنبش مشروطه، تأمین می شد. یکی از اتاق ها که به آن اتاق گوشواره می گویند و در دو سوی اتاق بزرگ خانه قرار دارد، به جنبش زنان اختصاص داده شده. عکس ها و سرگذشت زینب پاشا و همین طور سرگذشت تلدی ززی، دختر جوانی که لباس رزم به تن کرد و در پوشش مردانه و همدوش تقنگ داران ستارخان به جنگ رفته بود، شایان توجه است. تنها پس از زخمی شدن تلدی ززی، ستار خان به زن بودن او پی می برد. این خانه پس از فتح تهران و فوت حاج مهدی در سال ۱۲۹۷ شمسی رها شد. این منزل بعد از دوران مشروطیت، در زمان خودمختاری آذربایجان مابین سال های ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۵ نیز محل تجمع سران فرقه دموکرات آذربایجان بوده و تصمیمات و جلسات این حزب در همین مکان اتخاذ می شده است. خانه مشروطه به دلیل اهمیت تاریخی در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۶۷ توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری و مرمت شد. در سال ۱۳۷۵ پس از مرمت و تجهیز تالار اصلی و اتاق گوشواره به عنوان موزه آغاز به کار کرد. از مهم ترین اموال موجود در موزه مشروطه می توان به فرش مشروطه، اسلحه کمری ستارخان، وسایل شخصی سران مشروطه که از طرف خانواده های آنها اهدا شده است و اسناد و مدارک مرتبط با انقلاب مشروطه اشاره کرد. از پشت شیشه های رنگی به حیاط کوچک خانه نگاه می کنم. قسمت دیگری از کتاب تاریخ مشروطه را به یاد می آورم که حاج مهدی نگران ایستاده و می گوید: «ای مردم، یگانگی کنید و مشروطه را نگه دارید، تا فرزندان شما آسوده زیسته و نام شما را به نیکی یاد کنند. زیر بیرق خودکامه نروید که دشمن دین و زندگانی شماست.» هاله حیدری