جستجو در تالارهای گفتگو

حمل و نقل عمومي چيست؟ حمل و نقل عمومي، تمامي سيستم هاي حمل و نقلي را دربرمي گيرد كه داراي مشخصه هاي زير باشند: - مسافران در ماشين مالكيتي خودشان سفر نكنند. - سفر به صورت جمعي انجام شود نه انحصاري. به همين علت است كه در بسياري از كشورها، تاكسي را جزو حمل و نقل عمومي محسوب نمي نمايند. در ايران نيز بتدريج اين اتفاق در حال شكل گيري است. حمل و نقل عمومي معمولا به سيستم هاي ريلي و اتوبوسی اطلاق مي گردد. البته در يك تعريف فراگيرتر، هواپيماي مسافري و كشتي مسافري نيز جزو حمل و نقل عمومي محسوب مي گردد. مترادف هاي انگليسي حمل و نقل عمومي: Public transport Public transportation Public transit Mass transit عبارت Transit معمولا در ارتباط با مسافت هاي طولاني اطلاق مي شود، مانند قطارها يا اتوبوس هاي بين شهري حمل و نقل نيمه عمومي چيست؟ سيستم حمل و نقل خاصي است كه مشخصات آن مشابه حمل و نقل عمومي باشد، اما ظرفيت آن كمتر باشد مثلا ميني بوس و ون جزو حمل و نقل نيمه عمومي (paratransit) مي باشند. در اكثر كشورها حمل و نقل نيمه عمومي از مسيرها و برنامه زمان بندي خاصي تبعيت نمي كند و در سطح شهر گردش مي كند. تاكسي هايي كه به صورت مشاركتي مورد استفاده قرار مي گيرند، جزو اين سيستم محسوب مي گردند. البته در كشورهاي بسياري تاكسي از وسيله حمل و نقل نيمه عمومي نيز خارج شده و به عنوان حمل ونقل لوكس محسوب مي گردد. مثال هائی از حمل و نقل نیمه عمومی برخی کشورها حمل و نقل در ترکیه "دل موش" یک اتومبیل ون شخصی است که ظرفیت معمول آن حداقل 14 نفر است. مسیرهای دل موش مثل اتوبوس های خط واحد مشخص است. دل موش ها جدا از مسافرکشی داخل شهرهای ترکیه ، دستی هم در مسافرکشی بین شهری دارند. دل موش به زبان ترکی معنی (پر شده) یا (پرکردنی) را می دهد. این اسم به دلیل شباهتی است که این ون ها با مسافرکش های شخصی خودمان دارند، دل موش ها تا پر نشوند راه نمی افتند! دل موشی که راه می افتد پر از مسافر است و مسافرانی که بین راه سوار می شوند باید زحمت ایستادن را به خود بدهند. البته در ترکیه به دلیل گرانی بنزین ، کرایه های تاکسی بسیار بالاست و دل موش ها کرایه خیلی کمتری دارند و برای مسافران به صرفه است که کمی سختی بکشند و به مقصد برسند. حمل و نقل در هنگ کنگ "ماکسی کب عصای" ( نه تاکسی ، نه اتوبوس) دست هنگ کنگی هاست. هنگ کنگ خیابانهای تنگ و باریک زیادی دارد و اتوبوس ها فقط در مسیرهای خاصی می توانند رفت و آمد کنند و کرایه تاکسی ها هم به صرفه نیست. آنجا همه طرفدار ماکسی کب یا مینی بوس تاکسی هستند. ون های ماکسی کب که بیشتر مینی بوس هستند تا ون ، حداکثر 16 صندلی دارند و جالب اینجاست که بیشتر از 16 نفر هم سوار نمی کنند، یعنی مسافر ایستاده ممنوع است . کرایه ماکسی کب کمی بیشتر از کرایه اتوبوس هاست ولی سرعت عمل آنها بالاست و مسافر سریع تر به مقصد می رسد. 2 مدل ماکسی کب یا همان مینی بوس تاکسی در هنگ کنگ مسافر می کشند : سبز و قرمز. جالب اینجاست که رنگ بدنه هر دو مدل کرم رنگ است و فقط رنگ سقف آنها را از هم جدا می سازد. مینی بوس های قرمز مثل تاکسی های خودمانند ، اما مینی بوس های سبز مسیرهای مشخصی دارند که کرایه آنها ثابت است و مسافر باید به محض سوار شدن آن را پرداخت کند تا راننده با خیال راحت پا روی پدال گاز بگذارند. حمل و نقل در تانزانیا ریشه کلمه "(دالا دالا)" به واژه (دالا) برمی گردد که به معنی 5 است. طبق گفته ها وقتی اولین بار در دهه 1960 میلادی ، سر و کله تاکسی های ون و دار و دسته اش در تانزانیا پیدا شد، کرایه معمول آنها 5 سنت بود و از آن دالا مشهور شدند. البته بعدها کرایه بیشتر شد و اسم های بهتری هم روی این تاکسی ها گذاشتند، مثلا" چون بیشتر ناوگان دالا دالاها را تویوتاهای هایس تشکیل می دادند به آنها هایس تاکسی هم گفتند، ولی دالا دالا مشهورترین لقب این تاکسی های بیچاره است. دالا دالا از آن دسته تاکسی هاست که اگر لبریز از مسافر هم باشد باز هم جلو پای شما ترمز می کند. شما وقتی که سوار دالا دالا می شوید با صحنه عجیب و غریبی روبه رو می شوید، توی دالا دالا صندلی معنی زیادی ندارد.هر کس یک جا نشسته و تلاش می کند که قلمرو خودش را حفظ کند. داخل دالا دالا همه چیز پیدا می شود. از گوسفند و مرغ گفته تا آخرین مدل وسایل برقی، یعنی از شیر مرغ تا جان آدمیزاد با این ماشین جابجا می شود. حمل و نقل در(آفریقا) کنیا "ماتاتو" از لغت (تاتو tatu) اقتباس شده که به معنی عدد 3 است. این تاکسی ها هم به نرخ قیمتشان اسم گذاری شده اند. وقتی در دهه 1960 میلادی تاکسی های ون (ایسوزو) به کنیا رسیدند، کرایه آنها 30 سنت یا 3 شیلینگ بود و از آن به بعد به تاکسی 30سنتی مشهور شدند. ماتاتوهای کنیا به 2 دلیل مشهور شدند : اول رنگ آمیزی غلیظی است که صاحبان ماتاتو به ماشین هایشان می زنند. اما موضوع دوم که نام تاکسی های ماتاتو را بر سر زبان انداخته، سیستم صوتی پیشرفته ای است که روی این ماشین ها سوار می کنند. یک ماتاتو هر چقدرهم کهنه و زهوار در رفته باشد نباید از سیستم صوتی پیشرفته بقیه ماشین ها عقب بیفتد. مردم آفریقا علاقه زیادی به آهنگ های تند و پر از ضرب و دهل دارند و رانندگان ماتاتو اعتقاد دارند که هر چه صدای موزیک اتومبیلشان بلندتر باشد، مشتری بیشتری جذب می کنند. به هر حال این هم شیوه ای برای جلب مسافران است که در آفریقا طرفداران پر و پا قرص دارد. بوش تاکسی در آفریقا ممکن است"بوش تاکسی" اتومبیل منحصر به فرد یا عجیبی نباشد اما وظیفه آن کاملا" منحصر به فرد است. محل کسب و کار این تاکسی در قلب آفریقا ، منطقه ای که خشکی هوا بیداد می کند، می باشد. نزدیک 90 درصد جاده های آن خاکی اند و فقر داستان همیشگی مردمان می شود. جایی که فقط ماشین های ساده و بی در و پیکر مثل همین بوش تاکسی دوام می آورند. (Bush) در اصطلاح به معنی بیشه و بوته زار است و بوش تاکسی اتومبیلی است که در بیشه های آفریقا مسافرکشی می کند. بیشتر این تاکسی ها از اروپا و ژاپن به آفریقا وارد می شوند. محل فعالیت بوش تاکسی ها در مرکز و غرب آفریقاست. کشورهایی مثل کنیا، نیجریه ، مالی ، آنگولا ، توگو، سنگال ، کنگو و کامرون جزو مشتری های پر و پا قرص بوش تاکسی اند. اولین کاری که روی بوش تاکسی ها انجام می دهند این است که صندلی های استاندارد برداشته می شود و به جای آن صندلی های کوچک تر و یا حتی نیمکت به روی اتومبیل سوار می کنند تا ظرفیت مسافران بالا رود، مثلا" در پژو 3 ردیف صندلی تعبیه می کنند. به طور معمول 2 مسافر در صندلی جلو کنار دست راننده می نشینند. (مثل پیکان خودمان ) اما از اینجا به بعد موضوع کمی فرق می کند چون در هر یک از 2 ردیف عقبی ، 4 مسافر سوار می شوند یعنی روی هم رفته 11 نفر داخل یک ماشین استیشن فشرده می شوند. علاوه بر این صندلی های کوچک، جاهای دیگری هم در این اتومبیل ها پیدا می شود که مردم به طور عادی روی آنها سوار می شوند مثل سقف اتومبیل یا حتی روی کاپوت ماشین . البته این موضوع در کشورهای فقیر مثل کنگو انجام می شود و در کشورهای پولدارتر مثل نیجریه صندلی های استاندارد روی بوش تاکسی نصب شده و مردم مطابق ظرفیت استاندارد اتومبیل سوار آن می شوند.

1- مقدمه MRT مخفف اصطلاح Mass Rapid Transit و به معنای حمل و نقل سریع و انبوه است . که در واقع به عبور و مرور عمومی بر می گردد. MRT یک سیستم جامع حمل و نقل مسافر است که هدف عمده آن دسترسی همه مردم به وسایل حمل و نقل با کرایه مشخص و تعیین شده است که اغلب در مسیرهای ویژه و ثابت ، به صورت جدا و بر طبق برنامه ثابت و معین شده فعالیت می کند. سيستم جامع حمل و نقل شهری شامل تجهيزات، خدمات و تسهيلاتي است كه در مجموع سبب بهبود سرعت، بالا بردن قابليت اطمينان و بارز شدن اهميت حمل و نقل برا ي عموم مردم مي گردد . 2- سیستمهای حمل و نقل شهری امروزه سیستمهای متفاوت حمل و نقل های شهری را در شهرهای بزرگ شاهد هستیم . تفاوت در این سیستمها ناشی از تفاوت در قیمت ، ظرفیت ، طول مسیر ، فاصله ایستگاهها و ... می باشد. در کل سیستمهای حمل و نقل شهری را می توان به سه دسته کلی تقسیم بندی کرد. • اتوبوسرانی • قطار سبک شهری ( LRT ) • راه آهن شهری 1-2- اتوبوسرانی هرگاه منطقه مورد بررسی از بار ترافیکی سبکی برخوردار باشد ، مقرون به صرفه نیست که هزینه های بالا برای ایجاد مترو شهری و ... صورت گیرد و استفاده از اتوبوس اقتصادی تر است زیرا که سرمایه اولیه احداث سیستم اتوبوس بسیار کمتر از بقیه ی سیستمهای MRT است، همچنین این سیستم بر خلاف سیستمهای ریلی ، به علت انعطاف پذیری قادر است که سطحی گسترده تر با تراکم کمتری را پوشش دهد. 1-1- 2- خطوط ویژه اتوبوس (Bus line ) این گروه از سیستمهای حمل و نقل شهری ، شامل اتوبوسهایی هستند که برای آنها خط ویژه ای در بزرگراهها و یا خیابانها در طول ساعات روز و یا دوره های مشخص زمانی در نظر گرفته شده است ، که البته این خطوط قابل استفاده برای سایر وسیله های نقلیه در شرایط کاملاً خاص می باشد مثلاً : • گردش به راست اتومبیلها • استفاده تاکسی ها • وسیله نقلیه سنگین می توان از بزرگراه چمران در تهران به عنوان نمونه ای که این سیستم حمل و نقل در آن جریان دارد ، نام برد. 2-1-2- Busway Busway یک مسیر سواره رو است که برای استفاده خصوصی اتوبوسها طراحی گردیده است . قابلیت ویژه ای که این نوع سیستم دارد ، اين است که مسیرهای جداگانه ای برای این گونه وسایل در نظر گرفته شده است که بوسیله محافظ و جداره ها از سایر خطوط عبور عیوری خیابان تفکیک می شود . این قابلیت امتیاز ویژه ای است که این گونه اتوبوسها نسبت به Bus lineدارد. اتوبوسهای به کار رفته در خیابان جمهوری تهران از این نوع می باشند. 1-2-1-2- حمل و نقل اتوبوسی سریع السیر BRT مخفف واژه لاتین bus rapid transit به معنی حمل و نقل اتوبوسی سریع السیر می باشد.که یکی از سامانه های حمل و نقل عمومی و سریع مسافر است که در زمان کوتاهتر قابل اجرا و بهره برداری است. در واقع BRT یک نمونه کامل برای Busway به شمار می آید. پیمودن سریع ترین مسیر ، زمان انتظار کوتاه از جمله مزایای BRT به شمار می رود. مترو وBRT به عنوان پاک ترین روش های حمل و نقلی در شهرهایی مانند تهران که شهروندان آن از آلودگی هوا در رنج هستند ، از اهمیت مضاعف برخوردار است . يك سيستم BRT معمولا ويژگي هاي زير را دارد: • مسير ويژه اتوبوس كاملا مجزا(محصور) • سرعت سوار و پياده شدن • روش كارآمد اخذ هزينه جابجايي مسافر • يكپارچگي با شيوه هاي مختلف حمل ونقل • شگرفي سطح خدمات • تكنولوژي هاي اتوبوسهاي غيرآلاينده 2-2- قطار سبک شهری ( LRT ) LRT يا Light Rail Transit ، قطار سبك شهري است كه متشكل از يك، دو يا سه واگن است كه با نيروي برق در سيري كاملاً حفاظت شده يا نيمه حفاظت شده بصورت هم سطح، زيرزميني و يا بالاتر از سطح زمين حركت مي‌كندو یک سیستم الکتریکی ریلی حمل و نقل می باشد و مشتمل بر دو قسمت است. • تراموا • مونو ريل 1-2-2- تراموا تراموا قطار خياباني است که ریلهای آن بر روی سطح خیابانهای شهر قرار گرفته است و معمولاً کار جابجایی مسافر را در داخل شهر بر عهده دارد كه در صورت استفاده از تونل‌ها عملكرد مترو را به خود خواهد گرفت. نقاط ضعف تراموا بيشتر در وابستگي آن به ريل است كه امكان مانور آن را در ترافيك محدود مي‌كند. همچنین تأسيسات برقي و دكل‌هاي برق بالاي ريل‌ها كه جهت تغذيه از برق نصب مي‌شوند، آلودگي بصري براي برای ساختمانهای با ارزشی که در خیابان موجود هستند، بوجود می آورند. 2-2-2- مونو ریل مونو ریل نوعی قطار سبک شهری است که بر روی یک ریل حرکت می کند و به همین علت آن را تک ریلی می نامند. از خصوصیات بارز مونو ریلها این است که در اغلب موارد در سطحی بالاتر از تراز زمین بر روی مونو ریل قرار می گیرد و حرکت می کند. مونو ریلها ، از لحاظ نحوه استقرار واگنها بر روی ریل به سه دسته زیر تقسیم بندی می شوند: • مونو ریل معلق • مونو ریل کنار ایستا • مونوریل سوار بر ریل در شکل روبرو نمونه ای از مونو ریلهای سوار بر ریل را مشاهده می نمایید 3-2- راه آهن شهری سیستم راه آهن شهری سیستمی است که از واگنهای نسبتاً زیاد و با عملکرد بالا تشکیل شده است که با قدرت برقی ریلها در مسیرهای ویژه به کار گرفته می شود و اغلب این مسیرها بدون تقاطع ریلی می باشند که شامل موارد زیر است • قطار سریع السیر شهری • مترو قطار سریع السیر شهری و مترو از کارآمدترین وسیله نقلیه عمومی از نظر سرعت و ظرفیت به شمار می آیند.این دو سیستم تعداد زیادی مسافر را به مکانهای نسبتاً دور در زمان کوتاه منتقل می کند به همین دلیل از این دو سیستم به عنوان وسیله نقلیه همگانی در معنای واقعی کلمه نامبرده می شود. 1-3-2- قطار سریع السیر شهری قطار سریع السیر شهر سیستمی است که می تواند تعداد زیادی مسافر را بوسیله واگنهای بزرگ جابجا کند که الیته بیشترین کاربرد این سیستم ، برای برقراری ارتباط بین مرکز و شهرک های اطراف است. از مهمترین وظایف این سیستم می توان موارد زیر را نام برد: برقراری ارتباط بین مرکز شهر و حومه ارتباط بین فرودگاه و شبکه سراسری راه آهن فرم شبکه قطار سریع السیر شهری به صورت ستاره ای شکل است . مسیرها از نقاط مختلف خارج از شهر شروع و هر چه بیشتر به مرکز شهر نزدیکتر می شود ، با مسیرهای دیگر به هم پیوسته و به مرکز شهر ختم می شود . ( قریب ، 165 – 166 ) 2-3-2- مترو مترو سیستم حمل و نقلی است که دارای امتیازات فراوانی است . مترو در واقع گونه ای از قطار شهری می باشد که عملکرد آن برقراری ارتباط در داخل شهر است که البته احداث آن نیازمند به سرمایه گذاری سنگین است و به دلیل هزینه سرمایه گذاری زیاد فقط در محورهای اصلی شهر احداث می گردد. همانطور که می دانید راه آهن شهری مطمئن ترین وسیله حمل و نقل است و این به دلیل بالا بودن ایمنی حمل و نقل ریلی می باشد. از دیگر مزایای مترو می توان موارد زیر را نام برد: • حمل و نقل ارزان و بهینه • صرفه جویی در انرژی • کاهش ترافیک و افزایش سرعت در حمل و نقل 3- ویژگیهای سیستمهای MRT 1-3- سرعت و ظرفیت جابجایی مسافر مدلهای سیستم MRT بالنسبه با سرعت بالا و ظرفیت زیاد مسافر به فعالیت گرفته می شوند. شرط لازم و ضروری گسترش سیستم MRT در شهر های در حال توسعه این است که تعداد زیادی مسافر را با سرعت مناسب و در زمان کوتاه جابه جا کند. مترو اغلب سریعتر از مدلهای دیگر سیستم MRT هستندِ ، این در صورتی است که سیستمهای BRT و LRT به طور متوسط سرعتی بین 20 تا 30 کیلومتر در ساعت دارند. 2-3- یکپارچگی سیستم MRT تنظیم برنامه ی زمان بندی حرکت سیستمهای MRT با دیگر روشهای حمل و نقل و ترکیب اطلاعات مربوطه برای کاربران حمل و نقل شهری بسیار حایز اهمیت است که کاربران را قادر خواهد ساخت علاوه بر تعیین مسیر ، میزان توقف در ایستگاهها و... قدرت تغییر روش جابجایی از ریلی به اتوبوسرانی و تاکسیرانی را داشته باشند. همه ی مدلهای سیستم MRT نیازمندجابجایی با دیگرعناصرسیستم حمل ونقل عمومی دارد و یکپارچگی بین مدلهای سیستم حمل ونقل همانند ارتباط بین اتومبیل ، دوچرخه سواری و پیاده روی می باشد.مثلا" مکزیکوسیتی از یکپارچگی کامل بین فرودگاه بین الملی و ایستگاههای بین المللی وایستگاههای اصلی اتوبوس برخورداراست یا سیستم BRT کورتیبا یکپارچگی کامل با پیاده راهها وایستگاههای تاکسی دارد.درواقع یکپارچگی ضعیف بین سیستمها نشان دهنده ی سیستم ضعیف طرحهای MRT است. 3-3- سطح سرویس و خدمات سیستم MRT اغلب سعی دارد که سطح سرویس بالاتری از خدمات را در مقایسه با ویژگیهای نا مناسب خیابانها پیشنهاد می دهد. خدمات بدیهی این سیستم شامل موارد زیر است: • نظافت و پاکیزگی • اطلاعات جابجایی مسافرین • ایستگاهها و ترمینالهای با کیفیت عالی • ایستگاه کنترل آب و هوا • یکپارچگی مدلها به همراه جاذبه های سفر BRT تا به حال در حل چالشهای سنتی حمل و نقل و افزایش سطح سرویس و خدمات موفق ترین بوده است 4-3- استفاده از زمان استفاده از سیستم حمل و نقل MRT ، علاوه بر کاهش زمان سفر به واسطه سرعت بالای وسیله حمل و نقل ، منجر به حذف زمان تلف شده از مسافر در تعویض وسیله نقلیه می گردد. این موضوع به آن علت است که درصد بالایی از زمان از دست رفته مسافران ناشی از سرگردان و اتلاف وقت برای پیدا کردن برای پیدا کردن وسیله نقلیه بعدی برای ادامه مسافرت است که در سیستم یکپارچگی MRT این اتلاف وقت کاهش می یابد. 6-3- کاهش آلودگی محیط زیست استفاده از سیستمهای MRT به عنوان حمل و نقل شهری از میزان آلودگی هوا و همچنین آلودگی صوتی به مقدار زیادی کاهش می دهد. مترو به همراه BRT از پاک ترین سیستمهای حمل و نقل شهری محسوب می شود. 4- مقایسه سیستمهای حمل و نقل شهری سیستمهای MRT باید به گونه ای طراحی شوند که همدیگر را پوشش دهند و به صورت یکپارچه عمل کنند و تمامی این سیستمها در کنار همدیگر به عنوان یک مجموعه موفق عمل می کند .با این وجود هر کدام ویژگیهای منحصر به فردی برای خود دارند. در ذیل سعی شده است که به مقایسه ی کیفی سیستمهای MRT با همدیگر پرداخته شود . این مقایسه ، به صورت نسبی در بین سیستمها می باشد که البته نشان دهنده برتری تام یک سیستم بر سیستم دیگری نمی باشد. منابع: 1- '' Mass Transit options '' Lioyd Wright , Karl Fjellstrom , 2003 2- ریچاردز براین ، ترجمه فرخ اصالت (1357 ) ، " حرکتی تازه در شهر " ، تهران ، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ اول 3- قریب فریدون ، (1385) ،" شبکه های ارتباطی در طراحی شهری " ، تهران ، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ چهارم 4- معاونت آموزشی وزارت راه و ترابری ، (1384) ، " سیستمهای هوشمند حمل و نقل ریلی " ، تهران ، موسسه عالی آموزش و پژوهش سازمان مدیریت و برنامه ریزی ، چاپ اول 5- " شرکت راه آهن شهری تهران و حومه " ، آذردخت شاهرخی نژاد ،دومین سمینار حمل و نقل و ترافیک ایران ، بهار 1370 6- "تعیین قابلیت قطار هوایی به عنوان سیستم حمل و نقل انبوه شهری " ، دکتر کامبیز بهنیا و دکتر جلیل شاهی و نوید خادمی ،هفتمین کنفرانس حمل و نقل ترافیک ایران 7- "بررسی تاثیر متروهای واصل به شهرهای اقماری در کاهش ترافیک و صرفه جویی های اقتصادی و زیست محیطی در کلان شهرها " ، سید جواد میر صادقی و علی نسودی ،هفتمین کنفرانس حمل و نقل ترافیک ایران 8- مرکز اطلاعات علمی و تخصصی حمل و نقل ترافیک در [Hidden Content]