ایگو و ساز و کار دفاع

[Dreamy Girl 6,672]

ایگو و ساز و کار دفاع

 

 

 

نویسنده: دکتر علی فیروزآبادی

 

 

 

 

 

 

سازوکارهای دفاعی چیست؟

سازوکارهای دفاعی تمهیداتی است که «ایگو» آن ها را به شکل ناخودآگاه به کار می گیرد تا بار اضطراب برخاسته از تکانه های غریی «نهاد» را خنثی کند. همه ی انسان ها کم و بیش، در زمان های مختلف و در مراحل متفاوت زندگی خود به این سازوکارها متوسل می شوند، بنابراین استفاده از آن ها به خودی خود نشانه ی سلامت یا اختلال نیست. مهم این است که چه سازوکاری، به چه میزانی، در چه دوران و مقطعی از زندگی و در ارتباط با چه تعارضی به کار گرفته شود. در افراد مبتلا به اختلالات روانی استفاده از این سازوکارها به گونه ای شکل می گیرد که مانع برخورد واقع بینانه ی فرد با واقعیت های پیرامون خود شود و افت عملکرد روانی و اجتماعی وی را به دنبال دارد.

فروید در زمان حیات خود، تقسیم بندی منظمی از آن ها ارائه نداد، اما دخترش، آنا، سال 1936 در کتاب «ایگو و سازوکار دفاع» هفت مکانیسم دفاعی اصلی را تعریف کرد که در سال های بعد نیز دیگران مکانیسم های دیگری به آن ها اضافه کردند. برخی از این مکانیسم ها حالتی ابتدایی تر دارد و کودک در مراحل اولیه ی زندگی آن ها را به کار می گیرد که در دوران بزرگ سالی کم تر مورد استفاده ی فرد بالغ قرار می گیرد. در این جا به بعضی از سازوکارهای دفاعی اشاره می کنیم:

- «فرافکنی»:

نسبت دادن افکار، احساسات و ایده های خود به دنیای خارج؛ فرد در این حالت آن چه را که در واقع از خودش نشئت گرفته است، به دیگران نسبت می دهد.

- «جداسازی»:

هر ایده و تفکری با احساسی مرتبط و همراه است که مثبت یا منفی است. در «جداسازی»، احساس از تفکر جدا و به ناخودآگاه فرستاده می شود، پس در آگاهی با فکری عاری از احساس روبه رو هستیم، برای مثال پزشکان برای کمک به بیمار باید به جداسازی مفهوم مرگ دست بزنند تا درگیر احساسات مرتبط با آن نشوند.

- «جابه جاسازی»:

برگرفتن بار احساسی و عاطفی از موضوعی خاص و توجه به موضوعی دیگر، به این دلیل که بروز احساسات نسبت به موضوع اصلی با ممنوعیت یا محدودیت روبه رو است.

- «واکنش سازی»:

سرکوب کردن ایده یا احساسی در ناخودآگاه و بروز ایده و احساسی مخالف آن، به شکلی افراطی در آگاهی. حافظ می فرماید: گرچه می گفت که زارت بکشم، می دیدم ... که نهانش نظری با من دلسوخته بود

یا آن جا که نظامی می گوید:

اگر با دیگرانش بود میلی ... چرا جام مرا بشکست لیلی

- «ابطال سازی»:

عملی که درجهت خنثی کردن فکری مزاحم و ناخواستنی انجام می شود. در تاریخ آمده است هنگامی که پیلاتس موفق نشد جمعیت را از به صلیب کشیدن عیسی مسیح منصرف کند، دستور داد ظرفی بزرگ پر از آب فراهم کنند، پس دست های خود را در آن شست و رو به آسمان کرد و گفت: خدایا آگاه باش که من از این گناه مبرا هستم.

- «واپس روی»:

بازگشت به مراحل ابتدایی تر رشد در برخورد با موقعیت استرس زا. در این حال، فرد از روش هایی استفاده می کند که زمانی مناسب و سودمند بوده است، اما با شرایط فعلی وی تناسبی ندارد.

- «عقلانی کردن»:

تجزیه و تحلیل مسائل با روشی خشک و به ظاهر منطقی و به دور از احساس و هیجان با به کار بردن جمله ها و کلماتی که ظاهری فیلسوف مأبانه ولی باطنی توخالی دارد.

- «همانندسازی»:

هم ذات پنداری و شریک شدن در هویت فرد و سازمان یا گروه و بدل کردن هویت آن به جزئی از هویت خود.

- «انشقاق»:

جداکردن و تفکیک اجزای مثبت و منفی، پدیدها و عدم توانایی مشاهده ی آن ها به شکل به هم پیوسته. (این سازوکار منجر به سیاه و سفید دیدن دنیا می شود.)

- «تجزیه»:

به وجود آمدن گسست در اجزای به هم پیوسته ی هویت، حافظه، آگاهی و درک فرد از تمامیت جسمی خودش. این مسئله ممکن است به فراموشی روان زاد، اختلال چند شخصیتی یا اختلال تبدیلی منجر شود. این امر انسجام و یکپارچگی وجودی فرد را از بین می برد و او را نسبت به بخشی از دنیای روانی یا جسمی خود بیگانه می کند. در واقع سازوکار دفاعی تبدیل در اختلال تبدیلی نیز نوعی «تجزیه» است که در جسم بیمار رخ می دهد.

- «والایش»:

جهت دادن انرژی غرایز به سمتی که تخلیه ی آن از نظر اجتماعی مقبول یا حتی پسندیده باشد. از نظر روانکاوان، تمامی تمدن انسانی و مظاهر آن بر اساس والایش غرایز جنسی و ستیزه جویی بنا شده است. برای مثال ما در رقابت های ورزشی با نوعی والایش غریزه ی پرخاشگری روبه رو هستیم.

منبع مقاله :

فیروزآبادی، علی؛ (1388)، روان کاوی چیست؟: دریچه ای کوچک، گشوده بر ذهن آدمی، تهران: نشر قطره، چاپ اول