وندالیسم در شهر

[Mohammad Aref 120,438]

وندالیسم

 

مقدمه و طرح مساله

 

در عصرحاضرخشونت و پرخاشگري به يكي از مسايل اجتماعي مهم و درخور توجه جوامع تبديل شده است. افراد و گروه‌هاي زيادي به دلايل و بهانه‌هاي گوناگون با درگير شدن در فرآيندهاي خشونت‌آميز آسيب‌هاي فراواني را به خود و سايرين وارد مي‌كنند. پديده خشونت جمعي در زمان‌ها و مكان‌هاي ديگري و گاه در ابعادي بسيار گسترده‌تر بروز مي‌كند كه نتيجه آن، تخريب اموال عمومي، صدمات جاني و مالي افراد ماجراجو و حتي بي‌طرف و يا عابران و غيره است. از اين رو، شناخت همه جانبه پديده خشونت، بويژه از ابعاد روان‌شناسي اجتماعي و جامعه‌شناختي، به منظور دستيابي به راهكارهاي اصولي براي پيشگيري و نيز كنترل آن از دغدغه‌هاي اساسي جوامع دموكراتيك است.

 

تحقيقات زيادي حاكي از آنست كه وجود يك عامل ريسك(Risk Factor)در يك فرد به تنهايي نمي‌تواند موجب بروز رفتار ضد اجتماعي و خشونت بار بشود. عوامل متعددي لزوماً بايد با هم ادغام شوند تا در يك دوره زماني مربوط به رشد فرد و تحول به دوره بلوغ و بزرگسالي رفتار وي را شكل ويژه‌اي بخشند.عوامل ريسك به عواملي اطلاق مي‌شوند كه شواهد قوي براي ارتباط علمي آنها با يك مساله يا پديده خاص عواملي چون: بيكاري و فقدان درآمد كافي براي زندگي، بويژه براي تامين امكانات ورزشي، تفريحي، و گذران سالم اوقات فراغت براي نوجوانان و جوانان كه نياز مبرم و انكار ناپذيري براي آن به مانند نياز گياه به آب، دارند، و يا شرايطي چون غربتي بودن، طرد شدگي، اخراج از مدرسه و يا اجبار در ترك تحصيل، احساس بي عدالتي/بي قدرتي اجتماعي، نبود خانواده حمايت گر و قابل اتكا، احساس محروميت/ناكامي در برآورده شدن خواسته ها و آمال كوچك و بزرگ و عواملي نظير اينها مي توانند فرد را در مسير حوادث و شرايط نامطلوب و خطرآفرين قرار دهند. بويژه اگر الگوهاي يادگيري اجتماعي و گروه هاي نقش آفرين مناسبي در اختيار نباشد، احتمال الگوپذيري و مدل سازي منفي و ناسالم براي جوان فراهم تر مي شود و زمينه مناسبي براي رفتارهاي نابهنجار و ضد اجتماعي فراهم مي گردد. عصيان روزافزون انسان، به خصوص نسل جوان، نه تنها نشان دهنده احساس اجحاف و درماندگي توأم با خشم، پرخاشگري و آشوبگري آنان است، بلكه معرف تحميلات اجتماعي و تجويزهاي نيروهاي قاهر و سركوبگر بيروني درجامعه اي است كه به جاي درنظرگرفتن نگرشها، باورها، رفتارها و الگوهاي فرد، گروه، قشر يا نسلي ديگر، تنها نگرشها و الگوهاي خود را به آنان تجويز مي كند. درحقيقت ونداليسم واكنشي است در مقابل برخي از صور فشارها، تحميلات، ناملايمات، حرمانها، اجحاف و شكستها كه مبين تمايل به تخريب آگاهانه، ارادي و خودخواسته اموال، تأسيسات و متعلقات عمومي است.

 

 

معني لغوي ونداليسم

 

در لغت‌نامه روبر فرانسه كلمه وندالیسم از وندال به معنای خرابکار، خشن و نادان گرفته شده‌است و در معنای اول به معنای تخریب و نابود کردن آثار هنری و در معنای دوم به معنای "تخریب اموال عمومی" آمده است

 

 

تاريخچه و وجه تسميه واژه ونداليسم

 

ونداليسم مشتق از واژه وندال است. وندال نام قومي از اقوام ژرمن ـ اسلاو به شمار مي رفت كه در قرن پنجم ميلادي در سرزمين هاي واقع در ميان دو رودخانه اودر و ويستول زندگي مي كردند. آنان مردماني جنگجو، خونخوار و مهاجم بودند كه به كرات به نواحي و سرزمين هاي اطراف قلمرو خود تخطي و تجاوز كرده، به تخريب و تاراج مناطق و آبادي هاي متصرفه مي پرداختند. روحيه ويرانگرانه قوم وندال سبب گرديده است كه در مباحث آسيب شناسي، كليه رفتارهاي بزهكارانه اي كه به منظور تخريب آگاهانه اموال، اشياء و متعلقات عمومي و نيز تخريب و نابودي آثار هنري و دشمني با علم و صنعت و آثار تمدن صورت مي گيرد به گونه اي به ونداليسم منتسب گردد.

همانطور که ذکر شد، ونداليسم، در اين معني؛ از بلاهاي جوامع امروزي است كه در گذشته ديده نشده است. "وندال هاي كهن"، در هجوم هاي وحشيانه خود، چيزي را ويران مي كردند كه خود نساخته بودند، اما "وندان هاي مدرن" چيزي را نابود مي سازند كه از آن جامعه خودشان است.

ونداليسم در همه جا بيداد مي كند و تقريباً همه شاهد عوارض آن هستند. آثار ونداليسم را روي در و ديوارهاي شهرها، آسانسورها، پارك هاي عمومي، كيوسك هاي تلفن و به شكلي وسيع در مدارس مي بينيم. از ديگر مظاهر ونداليسم، نوشتن و حكاكي بر روي ديوارهاي مؤسسه هاي عمومي، روي صندلي هاي اتوبوس هاي شهري و نوشتن انواع يادگاري ها بر ديوارها و ستون هاي مكان هاي باستاني و آثار تاريخي است.

 

 

 

مفهوم وندالیسم

 

در متون جامعه شناسي، ونداليسم به مفهوم داشتن نوعي روحيه بيمارگونه به كار رفته كه مبين تمايل به تخريب آگاهانه، ارادي و خودخواسته اموال، تأسيسات و متعلقات عمومي است.

وندالیسم به معنای تخریب کنترل نشده اشیای و آثار فرهنگی باارزش یا اموال عمومی است که یک ناهنجاري اجتماعی به حساب می‌آید و دلایل متعددی برای آن عنوان می‌کنند. وندالیسم را در زمره انحرافات و بزهکاری ‌های جوامع جدید دسته بندی می‌کنند و آن را عکس العملی خصمانه و واکنشی کینه توزانه نسبت به برخی از فشارها، تحمیلات، ناملایمات و اجحاف ‌ها تحلیل می‌کنند.

 

ونداليسم در زمره آن دسته از انحرافات و بزهكاري هايي است كه در جوامع جديد ظهور يافته است

واين معضل اجتماعي تا نيم قرن پيش مطرح نبود.

در طبقه بندي انواع جرائم، اغلب صاحب نظران و محققان ونداليسم را به مثابه جنايتي خرد و از انواع بزهكاري هاي نوجوانان به شمار آورده اند.

 

ونداليسم بين نسلي

 

هنگامي كه فاصله بين فرهنگ عمومي و فرهنگ رسمي زياد باشد، فاصله بين معيارهاي تنظيم كننده واقعيات با شرايط واقعي حاكم برواقعيات زياد مي شود و عكس العمل نسلي را در پي دارد كه هنجارها، قواعد، رسوم، الگوها و عادات و قوانين نسلي ديگر را كه واقعيات و شرايط او را درنظر نمي گيرد طرد مي كند. فاصله هرچه بيشتر و عميق تر بين فرهنگ عمومي و فرهنگ رسمي نيز يكي از عوامل تعيين كننده اي است كه معين مي سازد، يك نسل تقابل ديدگاهها، رفتارها و الگوهاي خود با نسلي ديگر را به شكل مشاركتي و اصلاحي ببيند يا تعامل را راه حل مناسبي نديده چرا كه شكاف را آنقدر اساسي و عميق بيابد كه تنها راه را در خرابي و فروپاشي تمامي نظامي ارزيابي كند كه انعطافي براي درنظرگرفتن خواستها، نگرشها و الگوهاي نسل اوقائل نمي شود. به بيان ديگر، كنش و واكنش نسلها نسبت به شرايط موجود و نسبت به يكديگرست كه مي تواند موجب شود آسيب اجتماعي ونداليسم پديد آمده، گسترش يافته و متجلي شود. اگر تفاوتهاي نسلي در جامعه اي به حدي باشد كه شكاف محسوسي را نشان دهد، آنگاه نسلهاي درتقابل با يكديگر چند راه پيش روي دارند. اگر نسلي كه نهادهاي جامعه را در كنترل هنجارها، نگرشها، رفتارها و الگوهاي خود دارد به نگرشها، ايده ها، هنجارها، رفتارها و الگوهاي نسلي كه در زيردست او پرورده مي شود، توجه نكرده و كاملاً تجويزي و يك طرفه، نحوه كنش موردانتخاب او نسبت به شرايط موجود و نسل مقابل باشد، اولين گام براي تشكيل پديده ونداليسم را برداشته است. نسل زير دست چندراه پيش روي خود دارد، يا آنچه را كه در تقابل با نسل مسلط مي بيند از طريق تعامل و همفكري و همجوشي برطرف سازد، از سرايت ونداليسم به خود تااين مرحله از كنش اجتناب كرده است، ولي انتخابهاي بعدي او تحت تأثير واكنشهاي نسل مسلط قرار دارد. اگر نسل مسلط همچون گذشته برشيوه تجويز و تهديد يك طرفه خود استمرار ورزد، علاوه برآن كه خود را از نگرشها، باورها و الگوهاي ديگري كه برخاسته از شرايط جديد حاكم برواقعيت و جامعه است محروم ساخته، خود را در خطر واكنش بعدي نسل زيردست به شكل خرابكاري و آشوبگري وندال قرار داده است. اما واكنش بعدي نسل زير دست چگونه مي تواند باشد؟ اگر بنابرهردليلي كنش مناسب خود را براي حل مشكل رها كرده و به مقابله به مثل بپردازد در راه آشوبگري گام برداشته است و به جاي حل مشكل، مشكل را حذف كرده است و اگر روزي بخواهد براي برطرف كردن نيازهاي خود از آن استفاده كند، بايد مجدداً خرابيهاي خود را آباد كند. درنهايت نحوه عمل و عكس العمل نسلهاي مسلط و زيردست نسبت به يكديگر و نسبت به واقعيات موجود است كه تعيين كننده نهايي است. اين امر هنگامي بيشتر از كنترل افراد خارج شده و ونداليسم را تابع شرايط موجود مي سازد كه اولاً فاصله بين واقعيات و شرايط اجتماعي جامعه با هنجارها، باورها، رفتارها و الگوهاي نسلها زياد بوده و ثانياً شكاف بين فرهنگ رسمي و فرهنگ عمومي عميق و گسترده باشد و هنگامي بيشتر متأثر از انتخاب كنشهاي نسلهاست كه آنها به جاي مشاركت و تعامل با يكديگر، تجويز و حذف يكديگر را دنبال كنند و براي ديدگاهها، هنجارها، باورها، رفتارها و الگوهاي ديگري مشروعيت قائل نشوند. بايد دقت كرد كه در بسياري از موارد تفاوتهاي موجود در هنجارها، نگرشها، رفتارها و الگوهاي هرنسل برخاسته از شرايط حاكم برتعامل يك نسل است و از منظر نسلي كه با تعاملات ديگري سروكار داشته و از شرايط ديگري متأثر شده به شكلي اجتناب ناپذير متفاوت است.

 

 

 

ونداليسم به مثابه آشوبي اجتماعي

 

جوامع روستايي و عشايري به دليل شرايط جديد جهاني و شهري شدن، رشد جمعيتشان كه ديگر كفاف ظرفيتهاي جامعه را نمي كرد و بسياري از خدمات اجتماعي و امكانات زندگي و رفاهي با مهاجرت به خصوص نسل جوان خود به شهرها مواجه هستند. اين امر خود افزايش بي رويه جمعيت شهري را به دنبال دارد. اما شهرها همواره ظرفيت لازم براي حداقل امكانات رفاهي و انواع خدمات ضروري را ندارند. به سبب قدرت خريد پايين مهاجرين مناطق محروم، آنان ناگزيرند كه زمينهاي ارزان قيمت در حاشيه شهر يا زمينهايي را كه در فاصله اي دورتر از شهر مالكي ندارند، تصاحب كرده و با حداقل امكانات، محل زندگي و حتي كار خود را بسازند. كمبودهاي متعدد در هر زمينه اي موجب مي شود تا آنان از طريق همبستگي گروهي مضاعف، بسياري از كاركردهايي را كه جامعه شهري قادر به برآوردنش نيست خود مرتفع سازند. آن هم به تشكيل گروهها و جريانات و جنبشهايي پرشور منتهي مي شود كه مي تواند به سرعت فشارهايي را به دولت و جامعه شهري وارد سازد. از طرفي بسياري از فعاليتهاي اين اقشار كه برخي به نان شب محتاج اند، به سوي فعاليتهايي كشيده مي شود كه به سبب آسيبهاي اجتماعي كلان براي جامعه، ممنوع و غيرقانوني به شمار مي روند، پس مقاومت گروههاي مذكور براي كسب معاش از اين طرق غيرقانوني به پيدايش باندهايي منجر مي شود كه انواع فعاليتهاي غيرقانوني را به شبكه اي در هم تنيده بدل مي سازد كه نگاهي جزيي به آنان هم مي تواند وضعيت اقشار آسيب پذير مذكور را بدتر كرده و ياناخواسته باعث گسترش آنها به زمينه هاي جديد و فعاليتهاي جبراني گسترده تبديل شود.

مجموعه آنها موجب مي شود تا نارضايتي حاشيه نشينان به شكلي جمعي بروز كرده و در سطح اجتماعي به شكل اعتراضات گروهي و آشوبها بروز كند و چنان رفتاري هنگامي كه به شخصيتي در افراد بدل شد، ونداليسم و آسيبهاي اجتماعي مربوط به آن را پديد مي آورد و گروههايي را كه شكل مي بخشد كه تنها راه درست هر چيز را در خراب كردن و از بيخ و بن كندن آن مي بينند. در اين شرايط اجتماعي جوانان حاشيه نشين هرچه بيشتر خود را با چنان اخلاق، منش و نگرش و باورهاي غالب حاشيه نشيني همراه ساخته و جامعه پذير مي شوند، زيرا حامي اي جز آنان براي پاداش نگرشها و رفتارهايشان نمي يابند.

اما از طرفي ديگر شهرها براي تأمين نيازهاي شغلي و نيروي كار خود نياز به اين مهاجرين دارند، بنابراين چنين فرآيندي طبيعي است، تنها جامعه شهري مي بايست در ازاي چنان عرضه نيروي كار، حداقل نيازهاي اساسي وتأمين اجتماعي اين اقشار را تأمين كند و اشتغال زايي و فرصتهاي شغلي را در اين مناطق پديد آورد تا بيكاري موجب پناه بردن شان به كارهاي خلافكارانه و اعتياد و ساير جرائم و تخلفات نشود. بنابراين موضوع توزيع مناسب و عادلانه خدمات اجتماعي و رفاه اجتماعي و ايجاد فرصتهاي شغلي پديد مي آيد، پس مسائلي همچون فرصتهاي شغلي، قوانين كار و حقوق و دستمزد كارگري ، بيمه هاي اجتماعي، حق بيكاري، حق بازنشستگي، خدمات بهداشتي و حداقل خدمات رفاهي جوامع حاشيه نشين و آلونك نشين بايد در زمره اولويتهاي اصلي قرار گيرد..

 

 

رابطه گروه های سنی و وندالیسم

 

ونداليسم خاص گروه سني معين است. براساس تحقيقات انجام شده كودكان، نوجوانان و جوانان بين سنين 10 تا 25 سال بيش از ديگر گروه هاي سني به ونداليسم روي مي آورند.

 

رابطه شرایط محیطی و وندالیسم

 

شیوع ونداليسم در مناطق شهري به مراتب بيش از مناطق روستايي است. در شهرها به علت تراكم جمعيتي و اخلاقي، وجود پاره فرهنگ هاي مختلفه، انحراف و جدا افتادگي فرد از جامعه و هنجارهاي اجتماعي بيش از مناطق روستائي مشهود است و از آنجایی که بسیاری از صاحب نظران ریشه وندالیسم را در این ناهنجاری های اجتماعی می دانند، تشدید این امر در شهرها امری طبیعی به نظر می رسد.

غالب وندال ها مجرد و از نظر تحصيلي ناموفق اند. اغلب آنها با سرخوردگي ها، شكست ها و ناكامي هاي مختلف در زمينه هاي تحصيلي، حرفه اي و خانوادگي مواجه بوده و داراي نوعي شخصيت پرخاشگر، بي ثبات، ضدجامعه و در عين حال مأيوس اند. آنان متعلق به خانواده هاي از هم پاشيده و داراي مناسبات و روابط خانوادگي نامطلوب هستند.

[Mohammad Aref 120,438]

ادامه وندالیسم

 

علل شايع ونداليسم در ايران

 

از ميان علل شايع ونداليسم که در جوامع بشري شناخته شده اند، برخي از آنها که در جامعه ما نقشي جدي و پررنگ دارند، به شرح زيرند.

تضاد طبقات: وندال ها به طبقه خاص تعلق ندارند و تنها در محدوده هاي مشخص از شهرها به خرابکاري نمي پردازند. يک خرابکار اعمال ناهنجار خود را در همه جاي شهر به نمايش مي گذارد و محدوديتي قائل نمي شود. با اين حال، مي توان ادعا کرد وجود خرده فرهنگ ها و مهاجرنشيني در يک محدوده مشخص شهري، به افزايش وندال ها و ونداليسم در آن قسمت کمک مي کند. در حقيقت، طبقات مختلف اجتماعي و افزايش فاحش فاصله بين طبقات، خاستگاه عمده ونداليسم محسوب مي شود.در چنين حالتي، سازه هاي موجود در مناطقي که به سکونت طبقات مرفه اختصاص دارند، يا وسايلي که براي ارائه تسهيلات شهري بيشتر در اين قسمتها نصب مي شوند، بيش از پيش در معرض تخريب قرار مي گيرد و نقش عقده ها و تضادهاي طبقاتي پررنگ تر مي شود.

 

تربيت اجتماعي: نظام تربيتي جامعه از کارکردهاي فني، اخلاقي، تاريخي و قانوني آن نشأت مي گيرد و حاصل مي شود. ضعف اين نظام بزرگترين نارسايي يک جامعه محسوب مي شود که چهره حال و آينده آن را مخدوش مي کند و حيات اجتماعي اعضاي آن را به مخاطره مي افکند. توجه به اين نکته که تمدنهاي شهري بستري براي تجلي ماهيت متغير زندگي مدرن امروزي هستند و شهرهاي جامعه اي که ياد ندهد و ياد نگيرد، محکوم به نابودي اند، ضرورتهاي آموزشهاي محيطي و کارکردهاي تعليم اجتماعي را آشکار مي کند. بي ارزش دانستن اموال و منافع عمومي، مهمترين آسيب اين حوزه است که ريشه در ناپختگي فردي، ضعفهاي فرآيند اجتماعي شدن در مرحله عمل و نبود آموزش و اطلاع رساني درباره محيط دارد.

هيجانهاي روحي: دليل ونداليسم هر چه باشد، در شکل نهايي از يک هيجان روحي ناشي مي شود که به صورت عصبانيت، پرخاشگري، عصيان جمعي و خودنمايي، به تخريب مي انجامد. کاهش هيجانهاي نامطلوب و هدايت و تخليه بخشي از آن که به اقتضاي سن، موقعيت فردي و اجتماعي، فشارها و ناملايمات زندگي روزمره به وجود مي آيد، يکي از وظايف مهم دولتها و نهادهاي حکومتي است.

ماليات و خدمات: نظريه هاي کلاسيک ماليات که تا امروز نيز کاربرد دارند و اساس و پايه ارائه خدمات مطلوب و به روز به شهروندان محسوب مي شوند، بر ايجاد يک نوع توازن ملموس و ذهني ميان اخذ ماليات و ارائه خدمات تأکيد مي کنند و در حقيقت، بايد ميان اين دو شاخصه رابطه اي معنادار وجود داشته باشد و يک راهکار اساسي اين است که ماليات شهروندان به طور مستقيم و غيرمستقيم براي ارائه خدمات صرف شود و برعکس آن، پولي غير از ماليات براي ارائه خدمات هزينه نشود.در چنين حالتي، شهروندان مي پذيرند و به عينه مشاهده مي کنند که خدمات شهري نتيجه مالياتي است که خودشان مي پردازند و بالطبع در مقابل حفظ و صيانت از سازه هاي ارائه کننده اين خدمات، مسؤوليتي دو چندان بر دوش خود احساس مي کنند.

ضعف در اعمال قانون: درباره تخريب اموال عمومي قوانين مفصلي وجود دارد. براي مثال، قانونگذار براي برخي انواع ونداليسم تا 10 سال مجازات حبس در نظر گرفته است. مشکل اينجاست که اين قوانين به گونه اي جامع و مانع و به صورت گسترده اعمال نمي شود.

 

 

 

 

 

راههاي كاهش رفتارهاي ونداليستي:

 

1_ كاهش شكاف طبقاتي و رفع محروميت

2_ كنترل متغيرهاي محيطي مانند از بين بردن و امحاي علائم تخريب‌هاي قبلي وهمچنين تعمير و ترميم خرابي‌هاي انجام شده در اسرع وقت ممكن، به‌شدت از احتمال تكرار اين رفتارها مي‌كاهد.

 

3- تشديد و تقويت كنترل‌هاي محيطي بالاخص در اماكني كه احتمال وقوع چنين رفتارهايي وجود دارد ضروري است.

4- اطلاع‌رساني و آشنا ساختن شهروندان به ابعاد اين پديده بالاخص در مناطق پايين شهر و آگاه‌ساختن آنها از عواقب حقوقي سنگين رفتارهاي ونداليستي و جرم بودن آن مي‌تواند نقش بازدارنده‌اي در كنترل رفتارهاي ونداليستي داشته باشد.

5- مشاركت اجتماعي شهروندان در زمينه زيباسازي شهري،

6- تدوين و ارائه برنامه‌هاي آموزشي براي مدارس و دانش‌آموزان مقاطع راهنمايي ودبيرستان درخصوص معرفي اين پديده و آسيب‌هاي آن

7- استفاده از مصالح محكم براي اموال عمومي مي‌تواند بر كاهش روند ونداليسم و هزينه‌هاي آن كمك كند

 

 

نتيجه‌گيري‌

 

اگر در جوامع ‌پيشرفته ‌جهان ‌و به‌ خصوص ‌نظامهاي ‌مبتني ‌بر دموكراسي‌، به ‌مشاركت ‌تا به ‌آن‌ حد اهميت‌ داده ‌مي‌شود، به‌ سبب ‌اين ‌نيست ‌كه ‌چنين ‌واژگاني ‌مد بوده‌ يا جملات ‌زيبا و مردم‌پسندي ‌در دوره ‌كنوني ‌هستند بلكه ‌بدين‌جهت ‌است‌كه ‌آنها در دقيق‌ترين ‌مطالعات ‌علمي‌ خود به ‌اين ‌نتيجه ‌رسيده‌اند، كه ‌تنها مشاركت ‌است ‌كه ‌موجب ‌مي‌شود، در هر جامعه‌، نسل ‌جديد، بدون ‌آن ‌كه ‌به‌ يك ‌آرمان‌گراي شكست ‌خورده ‌يا آشوبگر بدل ‌شود، از تجارب ‌و دستاوردهاي ‌نسل ‌گذشته ‌استفاده ‌كرده ‌و در عين ‌حال‌، چيزي ‌را نيز بر آن ‌افزوده‌ و زندگي ‌در دنياي ‌پيرامون ‌را براي ‌خود و ساير انسانها مطلوب‌تر سازد. اكنون ‌در جامعه ‌ما، شكاف ‌و تمايز بين ‌ايده‌آلها و واقعيات ‌در نزد نسل ‌جديد، حقيقتي ‌انكارناپذير است‌، همان‌گونه ‌كه‌ در نسل ‌گذشته ‌حقيقت‌ داشته ‌است ‌و علل ‌بازآفريني ‌مداوم ‌آن چيزي ‌نيست‌، به‌جز اين ‌كه‌ در جامعه ‌ما الگوهاي ‌تربيتي ‌و جامعه‌پذيري ‌در تمامي ‌عرصه‌هاي ‌اجتماعي‌، اقتصادي‌، سياسي ‌و فرهنگي ‌نياز به ‌تجديدنظر جدي ‌و فوري ‌دارد، تا دستاوردهاي ‌چندين ‌و چند نسل ‌را، نه ‌به‌ گونه‌اي ‌تجويزي ‌و بي‌چون ‌و چرا، بلكه ‌با مشاركت ‌به ‌نسل ‌بعد انتقال ‌دهد و به ‌نسل ‌جديد اجازه ‌دهد تا خود تجربه‌، تعامل ‌و لمس ‌كرده ‌و آن ‌گاه ‌بينديشد، برگزيند و پي ‌ببرد.

 

 

منابع :

 

1_ محسني‌تبريزي، عليرضا. 1383. ونداليسم؛ مباني روان شناسي اجتماعي، جامعه شناسي و روان شناسي رفتار ونداليستي در مباحث آسيب شناسي و كژرفتاري اجتماعي. نشر آن. تهران.

2_ ضابطی، حسن ( مدرس دانشگاه علامه طباطبایی). وندالیسم.

3_ حمدي علي آبادي، كاوه (1380). شناخت شناخت ها، انتشارات فرهنگ كاوش، تهران.

4_ احمدي علي آبادي، كاوه (80 ـ 1379). جايگاه عرف و باورها و رفتارهاي عامه در كسب دانش و شناخت خلاق، نمونه اي موردي در جامعه ايران، مركز بين المللي گفتگوي تمدنها، تهران.

5_ محسني و همكاران (1380) بررسي آگاهي ها، نگرش ها و رفتارهاي اجتماعي و فرهنگي در تهران، آئينه پژوهش، تهران، موسسه پژوهشي فرهنگ، هنر و ارتباطات.

6_ محسني تبريزي، عليرضا (1367) مباني نظري و تجربي ونداليسم، نامه علوم اجتماعي، شماره7.

لاتين

7_ پيران، تحليل جامعه شناختي از مسكن شهري در ايران، نامه انجمن جامعه شناسي ايران. شماره،۶،۱۳۶۷ صص۴۳ ـ.۴۴

8_ سايت اطلاع رساني تبيان

9-مقاله آسیب شناسی رفتارخشونت آمیز جمعی جوانان :دكتر انور صمدي راد

[Mohammad Aref 120,438]

بخش هایی از کتاب وندالیسم در شهر

 

مقدمه:

روانشناسان محیط نگر بر این باورند که انسان و محیط تاثیری متقابل بر یکدیگر دارند. به دیگر سخن، به همان اندازه که ما می توانیم محیط زندگی خود را دستخوش تغییر نماییم، عوامل محیطی نیز می توانند افکار، احساسات و رفتارهای ما را تحت تاثیر خود قرار دهند.

 

شاید برای هر کدام از ما تا کنون بارها و بارها پیش آمده است که با ورود به یک محیط جدید، ناخودآگاه جریانی از افکار یا احساسات خاص به سراغمان آمده باشد و به تبع آن نیز اقدام به رفتاری خاص کرده باشیم. مثلاً وقتی برای بار اول وارد یک شهر می شویم، با نگاهی گذرا به در و دیوار یا اماکن عمومی، وسائط نقلیه ی عمومی، مغازه ها و ... در مورد آن شهر و ساکنان اش برداشت خاص و به دنبال آن، احساس ویژه ای نماییم. به همین خاطر امروزه یکی از مظاهر مدنیت و نشانه های بلوغ فکری و رفتاری شهروندان، حفظ سیمای ظاهری و مراقبت از اموال عمومی شهر می باشد.

 

متأسفانه اگر چه امروزه سخن از شهر الکترونیکی، حمل و نقل پیشرفته و سریع، و فرهنگ شهروندی مطرح می شود، اما هنوز و هر روز شاهد رفتار ناپسند تخریب اموال عمومی یا "وندالیسم" در خیابان ها وکوچه های شهرها هستیم. شاید بسیاری از این رفتارها آن قدر در انظار عموم انجام شده است که دیگر زشتی خود را از دست داده و حساسیتی نسبت به آن نشان نمی دهیم، یا حتی آن را تا حدودی طبیعی و قابل انتظار می پنداریم. مثلاً وقتی که فردی با مشت روی تلفن عمومی می کوبد یا هنگامی که شاخه ی درختی برای تهیه آتش در پارک شکسته می شود!

 

امروزه پدیده ی تخریب اموال عمومی یا وندالیسم، از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار می گیرد؛ روانشناسان به علل روانی و تربیتی آن پرداخته اند، جامعه شناسان این پدیده را نوعی ناهنجاری اجتماعی تعریف می کنند که می تواند ناشی از شکاف طبقاتی باشد، کارشناسان علوم اقتصادی درصدد برآورد هزینه هایی هستند که بر جامعه وارد می کند و بالاخره مدیران و برنامه ریزان شهری در فکر طراحی و جایگزین کردن وسایلی هستند تا هم انگیزه های رفتارهای وندالیستی را کاهش داده و هم در برابر این قبیل رفتارها از مقاومت و استحکام بیشتری برخوردار باشند.

 

کتاب حاضر در چهار فصل تدوین گردیده است و تلاش دارد ابتدا مفهوم وندالیسم را مورد توجه و تبیین قرار داده، سپس با توجه به نظریه های مختلف، به بحث سبب شناسی این پدیده بپردازد و در نهایت راهکارهای مشخص جهت مقابله با این پدیده ی ناپسند و کاهش انگیزه های آن در بین شهروندان ارائه نماید.

[Mohammad Aref 120,438]

فصل اول: وندالیسم چیست؟

 

امروزه یکی از مهم ترین دغدغه های مدیریت شهری، پیشگیری و مقابله با پدیده ی شوم وندالیسم یا تخریب اموال عمومی است. وندال ها همچون ویروسی خطرناک بر پیکره ی شهرها افتاده و زیبایی و طراوت مناظر شهری را با رفتارهای نادرست خود تخریب می نمایند. هر ساله هزینه های هنگفتی در شهرهای جهان مصروف ترمیم، و بازسازی وسایل و متعلقات عمومی شهر می شود که توسط وندال ها از کارایی خارج شده اند. در فصل نخست کتاب، ضمن ارائه ی تعاریفی از مفهوم وندالیسم، به بررسی ویژگی های وندال ها خواهیم پرداخت.

 

مفهوم وندالیسم

از نظر لغوی، وندالیسم[1] به معنای تخریب اماکن و وسایل و امکانات شهری می باشد(فرهنگ لانگمن، 2003)، اما در متون جامعه شناسی انحرافات و آسیب شناسی اجتماعی، تعاریفی متعدد از این واژه ارائه گردیده است:

 

وندالیسم به مفهوم داشتن نوعی روحیه ی بیمارگونه به کار رفته و مبین تمایل به تخریب آگاهانه، ارادی و خودخواسته ی اموال، تاسیسات و متعلقات عمومی است(قاسمی و همکاران،1388). همچنین می توان آن را به مثابه ی جنایتی خُرد و از انواع بزهکاری جوانان دانست(محسنی تبریزی،1383). مِیر و کلینارد[2](2003)، وندالیسم را تخریب ارادی اموال و متعلقات عمومی به صورتی مداوم و مکرر تعریف می کنند. برت لاند[3](1973؛ به نقل از مقصودی و بنی فاطمه، 1383)، وندالیسم را خراب کردن اموال عمومی یا خصوصی از طریق بی ریخت کردن یا ناقص کردن آنها بدون رضایت صاحب یا سازنده ی آن تعریف می کند.

 

وندالیسم مشتق از واژه ی وندال است. وندال نام قومی است از طایفه های ژرمنی و تا حدی اسلاو که در قرن پنجم میلادی در سرزمین های واقع در میان دو رودخانه ی بزرگ اودو و ویستول می زیسته اند. این قوم پادشاهی داشته است به نام گنسویک یا ژانسریک که از 427 تا 477 میلادی سلطنت می کرده است. در عهد او وندال ها که قبلأً سرزمین گل یا فرانسه ی امروزی و اسپانیا را تصرف کرده بودند، به متصرفات روم در آفریقا هجوم آوردند، کارتاژ را گرفتند و بر سر راه از آبادی و آبادانی چیزی بر جای ننهادند. آنان مردمانی جنگجو، خونخوار و مهاجم بودند که به دفعات به نواحی و سرزمین های اطراف قلمرو خود تخطی و تجاوز کرده و به تخریب و تاراج مناطق و آبادی های متصرفه می پرداختند. همین شهرت تاریخی از روحیه ی ویرانگرانه ی قوم وندال سبب شده است که امروزه وندالیسم را به معنای ویران گری و خراب کاری نیز به کار ببرند.(قاسمی و همکاران،1388)

 

نگاهی به پدیده ی وندالیسم

بسیاری ازمحققان علوم اجتماعی معتقدند تخریب عمومی یا خرابکاری جوانان می تواند مقدمه ای برای رفتارهای بزهکارانه باشد. با نگاهی ژرف به این مسئله می توان دریافت که جوانان با تخریب اموال عمومی در اماکن مختلف شهری، علاوه بر ایجاد چهره ی نامناسب در محیط و از بین بردن اموال عمومی و صدمه زدن به امکانات رفاهی جامعه، به نوعی به تخلیه ی عقده های نا گشوده بر سر این وسایل می پردازند.

 

فرجاد(1382) معتقد است در شرایطی که همبستگی متقابل فرد و جامعه از میان برود و فرد نتواند به کمک مکانیزم ها و ابزار هایی که جامعه در اختیارش قرار می دهد به اهدافش دست یابد، در نتیجه از راه های دیگری که خلاف است سعی می کند به آن اهداف برسد. در نتیجه می گوییم که فرد نابهنجار شده است و وقتی این حالت به صورت عام در جامعه شیوع پیدا می کند می گوییم جامعه دچار آنومی یا نا بسامانی گردیده است .به عبارت دیگر، با از بین رفتن یا ضعیف شدن ارزش ها و هنجارها، اعضای جامعه دیگر ارزش ها و اهداف مشترکی را قبول ندارند. شاید بتوان گفت بی هنجاری هنگامی به وقوع می پیوندد که فرد قادر نباشد با وسائلی که جامعه مشخص کرده به اهداف خود دست یابد و عکس العمل طبیعی این وضعیت روی آوردن به این انحراف رفتاری است.

 

هنگامي ‌كه ‌فاصله ی ‌بين ‌فرهنگ ‌عمومي ‌و فرهنگ ‌رسمي ‌زياد باشد، فاصله ی ‌بين ‌معيارهاي ‌تنظيم ‌كننده‌ واقعيات ‌با شرايط واقعي ‌حاكم ‌بر زندگی ‌زياد مي‌شود و عكس‌العمل ‌نسلي ‌را در پي ‌دارد كه ‌هنجارها، قواعد، رسوم‌، الگوها و عادات ‌و قوانين ‌نسلي ‌ديگر را كه شرايط او را در نظر نمي‌گيرد، طرد مي‌كند. افزایش فاصله بين ‌فرهنگ‌ عمومي ‌و فرهنگ‌ رسمي ‌نيز يكي ‌از عوامل ‌تعيين ‌كننده‌اي ‌است ‌كه ‌مشخص‌ مي‌سازد ‌نسل جدید، تقابل ‌ديدگاه ها، رفتارها و الگوهاي ‌خود را با نسل ‌قدیم به ‌شكلي ‌مشاركتي ‌و اصلاحي ‌ببيند یا اینکه ‌تنها راه ‌را در خرابي و آشوب ‌ارزيابي ‌كند. به ‌بيان‌ ديگر، كنش‌ و واكنش ‌نسل ها نسبت‌ به ‌شرايط موجود و نسبت ‌به ‌يكديگر است‌ كه‌ مي‌تواند موجب ‌شود آسيب ‌اجتماعي ‌ونداليسم ‌پديد آمده‌، گسترش ‌يافته و متجلي ‌شود. اگر تفاوت هاي ‌نسلي ‌در جامعه‌ به ‌حدي برسد كه ‌شكاف ‌محسوسي ‌را نشان ‌دهد، آنگاه ‌نسل ها ‌در تقابل ‌با يكديگر چند راه ‌پيش‌ روي ‌دارند. اگر نسلي ‌كه ‌نهادهاي ‌جامعه را در كنترل ‌هنجارها، نگرش ها، رفتارها و الگوهاي ‌خود دارد به نگرش ها، ايده‌ها، هنجارها، رفتارها و الگوهاي ‌نسلي ‌كه ‌در زير دست ‌او پرورده ‌مي‌شود توجه ‌نكرده ‌و نحوه ی ‌كنش ‌مورد انتخاب ‌او نسبت ‌به‌ شرايط موجود و نسل ‌مقابل كاملاً تجويزي‌ و يك ‌طرفه‌، ‌باشد، اولين ‌گام را ‌براي‌ تشكيل‌ پديده‌ی ونداليسم برداشته‌ است‌. نسل ‌زير دست‌ چند راه‌ پيش ‌روي ‌خود دارد، يا آنچه ‌را كه ‌در تقابل ‌با نسل ‌مسلط مي‌بيند از طريق ‌تعامل ‌و همفكري ‌و همجوشي ‌برطرف ‌سازد. و یا اینکه به ‌مقابله ‌به ‌مثل‌ بپردازد و با آشوبگری و تخریب اعتراض خود را نشان دهد. در نهايت ‌نحوه ی ‌عمل ‌و عكس ‌العمل ‌نسل هاي ‌مسلط و زيردست ‌نسبت ‌به‌ يكديگر و نسبت ‌به ‌واقعيات ‌موجود است ‌كه ‌تعيين ‌كننده ی ‌نهایی ‌است‌. اين ‌امر هنگامي ‌بيشتر از كنترل ‌افراد خارج ‌شده ‌و ونداليسم ‌را تابع ‌شرايط موجود مي‌سازد كه ‌اولاً فاصله ی ‌بين ‌واقعيات ‌و شرايط اجتماعي ‌جامعه با هنجارها، باورها، رفتارها و الگوهاي ‌نسل ها زياد بوده ‌و ثانياً شكاف ‌بين ‌فرهنگ ‌رسمي ‌و فرهنگ‌ عمومي ‌عميق ‌و گسترده ‌باشد.

 

به عقیده ی روان شناسان، وندالیسم را می توان نوعی از تخلیه ی روانی و هیجانی دانست. در واقع وندال کسی است که به نوعی از یک خشم درونی رنج می برد. بسیاری از روان شناسان اجتماعی معتقدند اگر چه وندالیسم ریشه در عدم سلامت روانی افراد و ناکامی های آنها دارد، اما تخریب اموال عمومی نوعی انتقام جویی در برابر کمبودهای رفاهی و اجتماعی است که افراد از جامعه ی خود انتظار دارند. در چنین وضعیتی، افراد خود را در برابر حفظ و نگهداری اموال عمومی در شهر مسئول نمی دانند. این قبیل رفتارها در سنین نوجوانی و جوانی بیشتر به چشم می خورد، به همین خاطر است که مدارس و حتی دانشگاه ها، یکی از جولانگاه های وندال هاست،

 

آنان شیشه ی کلاس ها را می شکنند ، وسایل آموزشی و لوازم التحریر مدرسه را تخریب می کنند یا به سرقت می برند(برای کسب اطلاعات بیشتر، رجوع شود به پژوهش های توابیه و احمد الروف[4]، 2010 و نملیگلو و اتک[5]، 2010). علاوه بر مدارس ، کلیه ی تأسیسات، اموال، متعلقات و اماکن و وسایل عمومی نظیر وسایل حمل و نقل عمومی، وسایل ارتباطی، علائم ترافیکی، جاده ها ، هتل ها، موزه ها و نظایر آن به وفور در معرض تخریب و آماج یورش خصمانه ی وندال ها قرار دارد. این قبیل رفتارها در برخی از موقعیت ها و روزهای سال مثل اعیاد، تعطیلات آخر هفته، یا پس از مسابقات ورزشی بیشتر به چشم می خورد. اگر چه آنان با انجام این رفتارها به نوعی تخلیه ی هیجانی موقت دست می یابند، اما با مخدوش ساختن نظم عمومی و آرامش روانی دیگران، ضمن کریه نمودن چهره ی شهر، بهداشت روانی شهر را نیز از بین می برند.

 

روانشناسان محیط نگر براین باورند که سلامت روانی شهروندان تا اندازه ی زیادی مرهون آرام بخشی محیط شهری و تناسب مبلمان شهری با نیازهای عاطفی و روانی آنان است. مشاهده ی اموال عمومی تخریب شده و مبلمان شهری از شکل افتاده، زمینه ساز استرس، اضطراب و دلزدگی شهروندان از محیط شهری و مهم تر از همه کاهش حس تعلق اجتماعی و روانی نسبت به شهر می باشد. به همین خاطر است که در شهرهای مهم دنیا به خصوص شهرهایی که از پتانسیل گردشگری بالایی برخوردار می باشند، سریعاً آثار و نشانه های وندالیسم از بین می رود تا در ذهن و نظر شهروندان و گردشگران اثر سوء بر جای نگذارد. (اورعی،1386)

 

به طور کلی وندالیسم را می توان به دو صورت مشاهده کرد:1)وندالیسمی که در آن برنامه و هدف مشخصی دیده می شود و غالباً نیز گروهی انجام می شود 2) وندالیسمی که در آن برنامه و هدف مشخصی دیده نمی شود و غالباً فردی صورت می گیرد. در نوع اول، واضح ترین شکل آن را در محیط های ورزشی هنگام مسابقات فوتبال می توان مشاهده کرد. بخشی از وندال‏ها را مبتلایان به شخصیت ضداجتماعی تشکیل‏ می‏دهند. از ویژگی‏های مبتلایان به این نوع اختلال آن است که‏ این افراد دلبستگی به قانون ندارند و هرگز احساس مسئولیت نمی‏کنند، در پی ارضای فوری خواسته‏های خویش هستند و به سادگی دست‏ به خشونت می‏زنند، هم‏چنین آنها قدرت تحمل کردن شرایطی که باب میل شان نیست و به تعویق انداختن‏ خواسته‏هایشان را ندارند.

 

نوجوانان و جوانانی که دارای اختلال سلوک می باشند جزء این دسته از وندال ها می باشند. اساساً اختلال سلوک ، عبارت است از رفتاری که حقوق اساسی دیگران و هنجارهای اجتماعی را نقض می‌کند. پرخاشگری ، ویرانی و تخریب اموال ، سرقت و تقلب ، دروغگویی و... در میان افراد مبتلا به اختلال سلوک مشاهده می‌شود.

 

ملاک هایی برای تشخیص اختلال سلوک

 

· پرخاشگری نسبت به انسانها و حیوانات

· غالبا دیگران را مورد زورگویی ، تهدید یا ارعاب قرار می‌دهد

· تخریب اموال عمومی

· از لحاظ جسمی به دیگران بی‌رحمی کرده است

· آتش افروزی عمدی با نیت آسیب رسانی جدی

· ورود به زور به خانه ، ساختمان یا ماشین دیگران

· دروغگویی برای به دست آوردن کالا ، منافع یا اجتماب از انجام وظایف

· نقض جدی قوانین و مقررات

 

گروه دیگر وندال‏ها، شهروندان عادی در جامعه هستند که‏ شرایط محیطی و وضعیت‏های موقتی در بروز رفتارهای‏ وندالیستی این افراد نقش مهمی دارند. رفتارهای تخریب‏گرایانه ی‏ این افراد در شرایطی به وقوع می‏پیوندند که احساس ناکامی و سرخوردگی کنند؛ مثلا زمانی که دستگاه تلفن عمومی، شماره ی مورد نظر را نمی‏گیرد، برخی از افراد با عصبانیت به تلفن مشت‏ می‏زنند یا شیشه ی باجه را می‏شکنند. یا در مورد تخریب وسایل‏ حمل و نقل عمومی که گاه مرتبط با انتظار طولانی برای سوار شدن‏ و نگرانی از تأخیر و توقف‏های مکرر در ایستگاه‏ها است که سبب‏ فشار روانی و تحریک‏پذیری مسافران می‏شود.(غریبی،1385)

 

اگر چه وندالیسم به مفهوم تخریب اموال عمومی است، اما باید دانست رفتاری را می توان وندالیسم خواند که ضمن دارا بودن جنبه های خشونت و تخریب، ویژگی های زیر را نیز دارا باشد:

 

الف ـ صدمه به چیز هایی که متعلق به دیگران است نه متعلق به شخص تخریب گر می باشد.

ب ـ صدمه به اموال عمومی.

ج ـ هر خسارتی که فرد خسارت زننده باید آن را جبران کند و مسؤلیت خسارت وارده بر عهده ی اوست.

 

همان گونه که ملاحظه شد، به هر گونه تخریب و خسارتی که از جانب شخص به عمل می آید واژه ی وندالیسم اطلاق نمی شود، بلکه این خشونت و تخریب باید دارای ویژگی هایی باشد. به طور مثال اگر فردی شیئی را سهواً یا عمداً بشکند و سپس در صدد جبران آن برآید، به آن وندالیسم اطلاق نمی شود و یا اگر شخص آنچه را متعلق به خود اوست از بین ببرد، وندال نامیده نمی شود.

 

ویژگی های افراد وندال

در بسیاری از تحقیقات، دانشمندان علوم اجتماعی به این نتیجه رسیدند که وندال ها و جوانان بزهکار در خانواده های غیر منضبط و به دور از هنجار اجتماعی رشد و پرورش یافته اند. این گونه افراد غالباً احساس درماندگی می نمایند و این احساس خود را به صورت قهرآمیز و پرخاشگرانه در مقابل نسل بزرگتر، صاحبان قدرت و همه ی نهاد ها و سازمان های موجود در جامعه نشان می دهند . این گونه افراد به دلیل ناتوانی در هماهنگی خود با ارزش های حاکم بر جامعه و همچنین بریدگی و عدم پیوند با ارزش های تحمیل شده از سوی والدین و آنچه به منزله ی شرایط و حرکت های حاکم در جامعه مطرح است، با ارزش های جامعه بیگانه شده و نبرد خود را با آن آغاز می کنند.

 

از سوی دیگر می توان وندالیسم را نوعی از رفتار جمعی و هیجانی وفاقد تعقل دانست که بیشترناشی از تبعیت شتابزده و بی منطق از دیگران می باشد. در این تبیین، فرد وندال تحت تاثیر جو حاکم بر گروه و برای همرنگی با جماعت اقدام به تخریب می نماید.

 

نتایج به دست آمده از بررسی خصوصیات فردی، خانوادگی، شخصیتی و رفتاری وندال های تحت مطالعه در شهر تهران که توسط محسنی تبریزی(1379) انجام گردید، کم و بیش مشابهت آنها را با وندال ها و جوانان بزهکار مطالعه شده در جوامع دیگر نشان می دهد. بدین ترتیب نتایج به دست آمده از این پیمایش درباره ی ویژگی های وندال های مورد بررسی ضمن حمایت از یافته های پیشین(میر و کلینارد،1986، گلدستون[6]،1990، هوبر[7]،1991)، نشان دهنده ی آن است که وندال ها یک تیپ یا گروه بزهکار واجد ویژگی های فردی، شخصیتی، خانوادگی، اعتقادی و رفتاری مختص به خود هستند که آنها را از افراد غیر وندال متمایز می سازد.

 

وندال های تحت بررسی در این تحقیق، عواملی نظیر انتقام جویی، ابراز خشم و تنفر و نارضایتی در اثر اجحاف و احساس ناکامی(43 درصد)، خودنمایی، خودابرازی و خود اثباتی(23 درصد)، تفریح و بازی(14درصد)، مبارزه با نظم موجود در جامعه(12 درصد)و کسب حیثیت، قدرت و اعتبار در گروه (8 درصد)، را عمده ترین انگیزه های رفتاری خود ذکر کرده اند. با توجه به علل وندالیسم نیز اطلاعات گرفته شده از آزمودنی ها، وندالیسم نشان دهنده ی گروه وسیعی از عوامل اجتماعی، خانوادگی، فرهنگی، فردی و روانی نظیر:احساس تبعیض، تمایل به خرده فرهنگ بزهکار، احساس سرخوردگی، والدین بی بند و بار و...است.

 

همچنین نتایج تحقیق مذکور نشان می دهد که اغلب آنها مجرد هستند(71 درصد)و بالغ بر 62 درصد وندال های تحت مطالعه، فرزندان والدینی ناموفق در زندگی زناشویی و متعلق به خانواده های از هم پاشیده اند. حدود 38 درصد از این افراد دوران کودکی و نوجوانی خود را در محیط هایی بدون سرپرستی و حمایت روحی، عاطفی و مادی والدین اصلی خویش و در خانه های ناپدری، نامادری، مراکز اصلاح، پرورشگاه ها و نظایر آن گذرانده اند. محیط زندگی آنان مملو از تجارب نامطلوب و شرایط نامساعد از نظر تربیت و پرورش شخصیت های کجرو و 33 درصد روان نژند بودند. 33 درصد دارای والدینی معتاد ، 41 درصد دارای دارای والدینی با سابقه ی مجرمیت و 61 درصد با تجربه ی تنبیه بدنی در منزل، مدرسه، و محیط اجتماعی خود بوده اند.

 

بالغ بر 58 درصد وندال های مورد بررسی دارای دوستان با سابقه ی بزهکاری بوده و 42 درصد از آنان در دارودسته ها و گروه های بزهکار عضویت داشته اند.

 

نتایج پیمایش مذکور نشان می دهد که میزان بیماری افسردگی و پرخاشگری در گروه وندال ها به مراتب بیش از گروه غیروندال است، به طوری که بالغ بر 70 درصد وندال ها به بیماری پرخاشگری و حدود 67 درصد به بیماری افسردگی دچار بوده اند.

 

بررسي يافته‌ها و نتايج به دست آمده گوياي آن است كه بیشترين فراواني در ميان پاسخگويان (گروه سني 24 سال به بالا) با 86 درصد مي‌باشد، همچنين توزيع فراواني جنسيت پاسخگويان حكايت از آن دارد كه از ميان كل حجم نمونه (37 درصد مردان) و 63 درصد زنان بوده‌اند. سطح تحصيلات پاسخگويان بيانگر اين مطلب است كه از كل نمونه مورد بررسي 38 درصد پاسخگويان در مقطع تحصيلي ليسانس و بالاتر مي‌باشد. بررسي اشتغال والدين نشانگر اين بوده كه 51 از پدران شغل آزاد و 73 درصد از مادران خانه دار بوده‌اند. توزيع فراواني وضعيت مسكوني پاسخگويان حاكي از آن است كه 75 درصد از پاسخگويان داراي منزل شخصي بوده‌اند. در مجموع 89 درصد از والدين پاسخگويان با هم زندگي مي‌كردند. در پاسخ به اين سوال كه رفتار خانواده با شما چگونه است؟ 48 درصد از پاسخگويان رفتار خانواده را خيلي خوب توصيف كرده‌اند. همچنين نتايج بدست آمده گوياي آن است كه 71 درصد از پاسخگويان اختلاف و دعوا را در خانواده در حد خيلي كم و كم انتخاب نموده‌اند. نتايج به دست آمده گوياي آن است كه 55 درصد از پاسخگويان تفريحات خويش را به رفتن به پارك و سينما اختصاص داده‌اند.

------------------------------------------

[1] -Vandalism

[2]- Meier & clinard

[3]- Bertland

[4] -Thawabieh & Ahmad Al- rofo

[5] -Nemlioglu & Atak

[6] - Goldeston

[7] - Hauber

[Mohammad Aref 120,438]

فصل دوم: جلوه های مختلف وندالیسم شهری

 

 

وندالیسم یک پدیده ی منحصر به شهرها نیست و در روستاها و ابنیه ی تاریخی نیز به چشم می خورد، اما به دلیل پیچیدگی شهرها، جلوه های وندالیسم از تنوع و گستردگی خاصی برخوردار است. در این فصل به بررسی این موضوع پرداخته شده است.

 

 

از دیدگاه اجتماعی وندالیسم را می توان در پنج گروه دسته بندی کرد :

 

مال اندوز، تاکتیکی، انتقام جو، تفریحی و خصومت. اکثر وندالیسم ها در یک یا چند گروه از این دسته بندی جای می گیرند، که در زی به توضیح هر کدام از این انواع پرداخته می شود:

1. وندالیسم مال اندوز: صدمه های وارده در این نوع، برای کسب پول و اموال است . شخص وندال در این حالت تنها در اندیشه ی مال خود کردن اموال عمومی است. مانند : کندن و برداشتن علایم راهنمایی ، آرم اتومبیل ها ، قطعات پارکومتر، تلفن عمومی و...

2. وندالیسم تاکتیکی: این نوع وندالیسم بیشتر از حصول دارایی، در پی به دست آورن مقصود خاص است. خسارت وارده لزوماً بیانگر خصومت نیست و اغلب هدف تخریب، دلخواه و آزاد انتخاب می شود، مانند برخی از اعمالی که برای جلب توجه مردم انجام می گردد؛ به طور مثال ولگرد ها و بی خانمان ها برای به دست آوردن جای خواب وغذا اقدام به شکستن شیشه ها می کنند .

3. وندالیسم انتقام جو: تخریب اموال به قصد انتقام از انواع مهم و شدید وندالیسم به حساب می آید . دراین جا، فرد وندال در صدد تخریب واقعی و کامل آن وسیله است چرا که فقط با همین کار است که آرام می گیرد.

4. وندالیسم تفریحی: در این نوع وندالیسم، یک قانون شکنی محض وجود دارد. فرد وندال رفتار تخریب گرایانه ی خود را صرفاً برای تخلیه ی هیجانی انجام می دهد. به طور مثال، هدف قرار دادن چراغ پارک یا تیر چراغ برق کوچه ها.

5. وندالیسم خصومت: مثال هایی از این نوع وندالیسم خشن و وحشیانه عبارتند از : خط کشیدن روی بدنه ی اتومبیل، بیرون کشیدن گُل های پارک، آزار دادن حیوانات و جانوران تفریحگاه های عمومی، پنچرکردن لاستیک اتومبیل ها، قرار دادن موانع بزرگ روی خطوط راه آهن و پرتاب سنگ به شیشه های قطار. (ویلسون و هیلی ،1986)

 

 

موضوعات وندالیسم و اهداف مورد نظر وندال ها

 

برخلاف بسیاری از جرائم و انحرافات اجتماعی، آثار وندالیسم بسیار مشهود و آشکار است. امروزه در بسیاری از شهر های بزرگ، وندالیسم به صورت یک مشکل حاد اجتماعی مطرح است که نه تنها سلامتی و امنیت جامعه را به خطر می اندازد، بلکه هزینه ی مالی گزاف را نیز به شهروندان تحمیل می کند. وندال ها به هر چیز و در هر مکان به رفتارهای تخریبی نمی پردازند. سوژه ه ا و مکانهای خاص و همچنین اوقات مشخصی از روز آنها به چنین رفتارهایی مبادرت می ورزند.

در زیر به برخی از موضوعات و مظاهر وندالیسم اشاره می شود:

 

• نوشتن روی در و دیوار شهر و مؤسسات عمومی .
  
• پاره کردن صندلی اتوبوس های شهری و مترو.
  
• تخریب ایستگاههای اتوبوس.
  
• آسیب رساندن به باجه های تلفن عمومی.
  
• شکستن لامپ ها و چراغ های خیابان.
  
• شکستن درختان و چیدن گل و گیاه پارک ها.
  
• صدمه زدن به تأسیسات و امکانات ورزشگاهها.
  
• کندن علایم راهنمایی و رانندگی.
  
• نوشتن یادگاری بر روی اموال عمومی یا نگارش جملات زشت و ترسیم تصاویر ناپسند
  
• سرقت وسایل عمومی حتی اگر آن را دور بیندازند مثل دزدیدن شیرهای دستشویی های عمومی
  

وندالیسم می تواند در هر مکان و زمانی رخ دهد ، اما غالباً در مکان و زمانی که شانس کمی برای دیده شدن وجود دارد ، بیشتر رخ می دهد. ساکورای و همکاران[1](2008) معتقدند وندالیسم معمولاً در مناطق و فضاهای فیزیکی که در دسترس هستند اتفاق می افتد، جاهایی که به راحتی بتوان در فرصتی کوتاه اعمال تخریب گرایانه را انجام داد و به سرعت گریخت. در مکان هایی که طراحی ساختمان ها به شکلی است که که فضاهای پنهان و ناشناخته ی زیادی وجود دارد و یا در مکانهایی که افراد جوان رفت و آمد می کنند مثل مدارس ، پارک ها ، مراکز خرید و ساختمان های عمومی، همچنین ساختمان های متروکه و غیر مسکونی، فضاهای باز و محل پارک وسایل نقلیه به مراتب فراوانی رفتارهای وندالیستی بیشتر می باشد. به عقیده ی کِکاتو و هاینینگ(2005)، وندالیسم بیشتر در مناطق و مکان های عمومی شهرها اتفاق می افتد. ویکستروم[2](2009)، نیز بر این باور است که معمولاً وندالیسم در فاصله ی زمانی عصر تا شب و در روزهای تعطیل هفته رخ می دهد.

امکان دیده شدن، مورد تذکر یا برخورد قرار گرفتن، احتمال بروز این قبیل رفتارها را تا حد زیادی کاهش خواهد داد. علاوه بر فقدان نظارت فراگیر، یکی از پدیده هایی که موجب بروز وندالیسم می شود، احساس بی تفاوتی در مراقبت از اموال عمومی است، در نتیجه وقتی حس تملکی وجود نداشته باشد، مسؤلیتی هم در قبال مراقبت از آن نخواهد بود.

به ندرت دیده می شود که وندال ها به چیزی که متعلق به دیگران است و از آن به خوبی مراقبت می شود صدمه بزنند. وقتی قسمتی از یک مکان مثل کیوسک راهنمای شهری بر اثر سانحه ی تصادفی یا وندالیسم تخریب شده باشد، امکان مورد هجوم قرار گرفتن آن توسط وندال های دیگر بیشتر می شود. گاهی طراحی ضعیف و نصب واجرای نا کارآمد تجهیزات به وندالها فرصت تخریب بیشتری می دهد و همین امر باعث تخریب زود هنگام وسایل از سوی استفاده کنندگان عمومی از آنها می شود. متاسفانه آمار دقیق و روشنی از میزان واقعی آسیب هایی که وندال ها به پیکره ی شهر ها می زنند در دست نیست ولی همین تخمین ها نیز نشان از این دارد که وندالیسم به عنوان یک بلای هولناک شهری باید در اولویت سیاست ها و برنامه های مدیران شهری و فرهنگی قرار گیرد.

 

فیضی و همکاران(2008)، فهرستی از مکانها و فضاهایی که رفتارهای وندالیستی در آنها بیشتر رخ می دهد را تهیه کرده اند:

 

جدول شماره 1: فهرست مکان های مورد نظر وندال ها

 

[TABLE=class: grid, width: 500]

[TR]

[TD] رفتارهای وندالیستی

[/TD]

[TD=width: 301] مکان های مورد نظر وندال ها[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=width: 337] - زمین:

نوشتن روی زمین، ریختن زباله، آسیب زدن به سطوح مثل چمنهای پارک، ایجاد موانع در مسیر تردد

- دیوار:

نوشتن روی دیوارها، شکستن شیشه ها، شکستن درب فروشگاه ها، استفاده از مواد منفجره و آتش زا.

- مبلمان شهری:

شکستن چراغهای تزئینی، آسیب زدن به درختان، صندوقهای پستی، تلفنهای عمومی، آسیب زدن به تابلوهای ترافیکی و کندن پوسترهای تبلیغاتی، توالتهای عمومی، ایستگاه اتوبوس، نیمکتهای پارکها

[/TD]

[TD=width: 301]

• مکانهایی که از انظار عموم پنهان هستند
  
• مکانهای تاریک در شب
  
• مکانهای قدیمی
  
• مکانهای باز
  
• مکانهایی با قابلیت گریختن
  
• مکانهای جذاب و دیدنی
  
• مکانهای خلوت و دنج
  

[/TD]

[/TR]

[/TABLE]

منبع:فیضی و همکاران(2008)

[Mohammad Aref 120,438]

آلات و ابزار ونداليسم

وندال ها غالباً از وسائل و ابزار مختلفي در تخريب و نابودي موضوعات مورد نظر خود استفاده مي كنند، از آن جمله مي توان به آلات برنده نظير چاقو و قيچي و ابزاري مانند آچار، پنجه بوكس، كليد، ميخ، ناخن گير، سنگ، مواد رنگي، جوهر، انواع اسپري هاي رنگي، تيركمان، تفنگ، مواد شيميايي، قير، چسب، مته، و نظاير آن اشاره كرد.

 

بر اساس گزارش هاي بين المللي و جهاني، موضوعات مختلفی در معرض و نداليسم و تخريب عمدي وندالها قرار دارند. در زیر به فهرست برخي از آن ها اشاره مي شود ( محسني تبريزي،1383):

 

- شعار نويسي روي در و ديوار شهر

- چسباندن آگهي هاي تبليغي به در و دیوارهای شهر

- قرار دادن تراكت هاي انتخاباتي در محل هاي غير مجاز

- يادگار نويسي با اسپري روي ديوار كوچه ها و خيابان ها

- شكستن درختان پارك

- شكستن و دزديدن سطل هاي زباله

- نصب تابلو و پرچم با ميخ يا سيم و كابل به بدنه درختان خيابان و در و ديوار شهر

- پاره كردن صندلي اتوبوس ها، مترو، صندلي سينماها

- خط كشيدن به بدنه ی اتومبيل ها و وسائط نقليه ی شخصي و عمومي

- تخريب ايستگاه هاي اتوبوس

- شل كردن پيچ و مهره صندلي های اتوبوس ها

- كندن تراكت هاي تبليغاتي نصب شده در خيابان ها.

- شكستن در ختان، شكستن لامپ و روشنايي معابر عمومي و فضاهاي سبز.

- يادگارنويسي روي درخت ها، در و ديوارهاي توالت هاي عمومي، بناهای تاریخی،آسانسورها

- چيدن گل ها و كندن بوته ها و گياهان كاشته شده در پارك و فضاهاي سبز

- تخريب مجسمه ها و تابلوهاي نصب شده در داخل پارك ها و فضاي سبز

- ايجاد حريق عمدي در پارك ها خصوصاً پارك هاي جنگلي

- تخريب توالت ها و دستشويي هاي داخلي پار کها و فضای سبز

- شكستن لامپ ها و چراغ هاي داخل پارك ها و فضاهاي سبز

- تخريب شيرهاي آب و دستگاه هاي آب سردكن داخل پارك ها و فضاهاي سبز

- تخريب وسايل محوطه ی بازی كودكان

 

درپژوهش دیگرى که درباره ی وندالیسم و آسیب‏رسانى به اموال عمومى با عنوان «مقابله با گرافیتى و وندالیسم» در مؤسسه ی جرم‏شناسى استرالیا انجام شده است(گیزون و ویلسون[3]،1990) ضمن بحث درباره ی تئورى‏هاى جرم‏شناسى مرتبط با وندالیسم نظیر تئورى‏هاى فضاى قابل دفاع، تئورى فضاى قابل مدیریت، مدیریت حرکتى و طراحى فیزیکى، مهم‏ترین انگیزه‏هاى وندال‏ها از آسیب‏رسانى به اموال عمومى مانند: وسایل حمل و نقل عمومى (قطار، اتوبوس، مترو و...)، باجه‏هاى تلفن همگانى و مکان‏هاى عمومى (مدارس، منازل عمومى و...) را این‏گونه برشمرده‏اند: انتقام، عصبانیت، خستگى و بى‏حوصلگى، به دست آوردن چیزى، کنجکاوى و ابراز وجود.

 

نتایج وندالیسم

وندالیسم مانند دیگر انواع انحرافات اجتماعی ، دارای نتایج و آثار مشهود و پنهان زیادی است. وندالیسم نوعی از بزهکاری های جوانان می باشد که می تواند در نظم عمومی اختلال ایجاد کند. وندالیسم بر کاهش کیفیت زندگی شهری مؤثر بوده و باافزایش پرخاشگری و خشونت در شهر ها نه تنها در افت کاری و استفاده ی عمومی از مکان ها ی تفریحی عمومی تأثیر داشته ، بلکه به افزایش احساس ترس و نا آرامی و نابهنجاری نیز تأثیر گذار بوده است.

 

یکی ازمهم ترین آسیب های وندالیسم، زیانهای اقتصادی ناشی از تعمیر و بازسازی وسایل تخریب شده توسط می باشد که هر ساله بخش عظیمی از بودجه ی کشورها را به خود اختصاص می دهد.

 

علاوه بر این، با از دست رفتن زمانی که صرف تعمیر و بازسازی آثار تخریب شده می گردد عملاً برکاهش رفاه و آسایش شهروندان تأثیرگذار می باشدکه خود این موضوع نیز می تواند منجر به بروز نارضایتی ها و اعتراضاتی گردد که در نتیجه بر اعتماد عمومی مردم تأثیرات منفی بسیاری دارد.(قاسمی و همکاران، 1388)

 

یکی دیگر از نتایج وندالیسم، از بعد روان شناختی می باشد. زشت شدن مناظر شهری، تاثیر منفی زیادی بر روحیه ی شهروندان خواهد گذاشت. دیوارهایی که مملو از جملات مختلف و گاه ناپسند و خلاف عفت عمومی باشد، کیوسک های تلفن تخریب شده، شیشه های شکسته ی اتوبوس ها، صندلی های منقش به تصاویر زشت و تخریب شده ی مترو، و ... هر رهگذری را مکدر می سازد و بدتر از آن اینکه مشاهده ی این قبیل تصاویر، انگیزه های تخریب گری بیشتر را نه تنها در بین وندال ها که ممکن است حتی در بین شهروندان دیگر نیز تشدید نماید یا لااقل از حساسیت آنان نسبت به این رفتارها بکاهد.

 

بسیاری از صاحب نظران بر این باورند که وندالیسم نوعی تلافی یا انتقام جویی است که تخریب اموال عمومی و محیط زیست عمده ترین حاصل آن است. آنها معتقدند که اگر چه وندالیسم ریشه در عدم سلامت روانی افراد و ناکامی ها دارد اما تخریب اموال عمومی، نوعی انتقام جویی در برابر کمبود های رفاهی و اجتماعی است که افراد انتظار دارند. به این ترتیب که وقتی رفاه اجتماعی و خدماتی ضعیف است افراد خود را برای حفظ آنچه اموال عمومی نامیده می شود مسؤل نمی دانند.

------------------------------------------

[1] -Sakurai et.al

[2] -Wikstrome

[3] -Geason & Wilson

[Mohammad Aref 120,438]

فصل سوم: بررسی علل و عوامل بروز وندالیسم:

 

در بررسی مشکلات فردی و نیز معضلات اجتماعی، آنچه از اهمیت زیادی برخوردار است و متخصصین را به فهم بیشتر موضوع و جست و جوی راه حل و درمان رهنمون می شود، سبب شناسی یا همان شناخت علل و عوامل بروز مشکلات می باشد. در این فصل، با توجه به نظریه های مختلف و تحقیقات انجام شده، به بررسی عوامل موثر بر بروز وندالیسم می پردازیم.

 

کارشناسان مسائل اجتماعی نظرات گوناگونی راجع به بروز این پدیده بیان کرده اند. برخی از آنان اعتقاد دارند نسل گذشته با نسل امروز رابطه ی عقلانی درست برقرار نمی کند. شاید بتوان گفت ریشه ی اصلی این پدیده در نوع تربیت خانواده ها یافت می شود. از سوی دیگر، برخی کارشناسان معتقدند وندالیسم در زمره ی آن دسته از انحرافات و بزهکاری هایی است که در جامعه ی جدید نمود و ظهور یافته است و ناشی از عصیان روز افزون انسان، به ویژه نسل جوان در برابر تحمیل های اجتماعی و احساس اجحاف و درماندگی است. از این رو وندالیسم پدیده ای نوظهور و مدرن در جوامع جدید و واکنشی خصمانه و کینه توزانه به برخی از اَشکال فشار، تحمیل ها، ناملایمات، حرمان ها و شکست هاست. همچنین نبودِ برنامه های جامع و دائمی برای پر کردن اوقات فراغت جوانان، می تواند زمینه ساز بروز وندالیسم به عنوان مکانیسمی برای تخلیه ی انرژی و هیجانات آنان باشد. بیماری های روحی، روانی را نیز می توان از دلایل بروز پدیده ی وندالیسم دانست چرا که این افراد به دلیل نداشتن تعادل روحی و روانی، خود را با اقدامات خشونت آمیز و خرابکارانه تخلیه می کنند و به نوعی ارضای روانی می رسند.

 

مبانی نظری وندالیسم:

روانشناسان، جامعه شناسان و دیگر صاحب نظران در رشته های مرتبط با بحث وندالیسم، هر كدام از زاویه ی دید تخصصی خود به موضوع وندالیسم پرداخته و به بررسی عوامل موثر بر آن و ارئه ی راهکارهای مقابله ای پرداخته اند. در نظریه های جامعه شناسی، سازمان ها، ساختارها و نهادهای اجتماعی و فرهنگی به مثابه ی واقعیت های اجتماعی علت رفتار آدمی به حساب آمده اند و رفتارهای بزهكارانه را معلول ساختارهای اجتماعی و فرهنگی دانسته اند. در مقابل روانشناسان و به ویژه روانكاوان، آن را معلول كاركرد نیروهای سركش درونی پنداشته اند. گروهی از صاحب نظران نیز در مقابل، به تعامل میان فرد و جامعه در فراگرد رفتار اشاره كرده اند. رویكرد آنان بیشتر به روانشناسی اجتماعی نزدیك است و تاثیر فرد و جامعه را در كُنش های متقابل دخیل می دانند.

 

 

نظریه های روان شناسی انحرافات

بسیاری از روان شناسان، پدیده ی انحراف را ناشی از عدم رشد كامل شخصیت فرد می دانند. به بیان دیگر، به زعم بعضی از روان شناسان، برخی از تیپ های شخصیتی تمایل بیشتری به انجام رفتارهای ضد اجتماعی از خود نشان می دهند بنابراین می توان آن را نوعی اختلال رفتاری دانست که ناشی از خصوصیات و ویژگی های فردی می باشد. برخی از روانشناسان تلاش كرده اند، تا پدیده ی بزهكاری را در یك قالب تحلیل نمایند. به عقیده ی آنان، مخرج مشترك روانی جرم زائی، احساس ناایمنی است كه در تمام بزهكاران وجود دارد.(محسنی تبریزی،1383)

 

در تبین روانشناختی بزهكاری سه نوع رهیافت قابل ملاحظه است:

 

الف – نظریه هایی كه بر عامل رفتار تاكید دارند، فرد منحرف را ذاتاً كژ رفتار می دانند.

 

ب- نظریه هایی كه به وضعیت رفتار می پردازند و به آن اهمیت می دهند. در این دیدگاه، كژرفتاری را محصول كنش متقابل میان عامل رفتار و وضعیت رفتار می داند.

این نظریه ها پایه و اساس انحراف را به تجربه ی نابهنجارمربوط می دانند. این تجربه موجب بروز نقصان های شخصیتی در اشخاص كژرفتار می گردد.

 

ج- نظریه های كه بر تاثیر توام عامل رفتار و وضعیت رفتار تاكید دارند. در این نظریه ها، بزهكاری واكنشی است كه در نتیجه ی عدم توانایی فرد در یافتن راه حل جهت كشمكش های ناشی از ارتباط او با خانواده بوجود آید.

 

نظریه ی هوبر

 

نظریه ی هوبر[1] در باب وندالیسم عمدتاً مبتنی بر تحقیقات وی در زمینه ی خشونت و وندالیسم در وسایل حمل و نقل عمومی در کشورهای اروپایی است. هوبر در این تحقیقات، عوامل متعددی را در بروز رفتارهای وندالیستی مطرح می سازد كه از شایع ترین آن ها جلب توجه به واسطه ی كمبود محبت، خودخواهی، احساس عدم تعلق به وسایل نقلیه ی عمومی ، احساس خودباختگی، احساس غلبه ی ماشین بر انسان، و حس انتقام جویی وداشتن شخصیت ضد اجتماعی است. به نظر هوبر در خانواده های كه كوكان نمی توانند نیاز به تایید شدن خود را از سوی دیگران برآورده سازند، از یكسو دچار ناكامی و سرخوردگی گردیده كه در اثر آن شخصیتی پرخاشگر پیدا می كنند و از سوی دیگر، این گونه كودكان بواسطه آن كه از دیگران توجه و محبت دریافت نمی دارند، خود جای والدین بی توجه را گرفته و در صدد برمی آیند تا این نیاز را از خود تامین نمایند كه این امر احساسات خودخواهی و خودپرستی را در آنان تقویت می كند. از طرف دیگر، توسعه و تكوین « منِ اجتماعی » در بستری خاص مجال بروز خود پنداره و عزت نفس را در این كودكان سلب كرده، خودشناسی و هویت یابی آنان دستخوش اختلال و اغتشاش می گردد، به طوری كه در این كودكان احساس از خودبیگانی و بحران هویت به شدت مشهود است.

 

تحقیقات هوبر (1991) نشان می دهد كه در وندال ها احساس انتقام جویی و خصومت نسبت به جامعه بالاست.

 

نظریه ی یادگیری مشاهده ای:

در برخی از مطالعات به موضوع یادگیری و تقلید در بروز وندالیسم تاکید شده است. رفتارهای ستیزه‌جویانه و پرخاشگرانه از جمله وندالیسم مبین تاثیرپذیری از الگوهای فرهنگی آموخته شده وناشی از مشاهده ی رفتارهای خشونت بار در جامعه است.

 

مشاهده ی خشونت در سینما و تلویزیون می‌تواند وندال‌ها را تحریک کند. به قول اریک فروم احساس اجحاف، واکنش فرد نسبت به توزیع غیرمنصفانه و ناعادلانه ی منابع و امکانات موجود است که خود به خود به خشم، پرخاشگری و تنفر می‌انجامد. در واقع، وندالیسم از عوارض سرخوردگی، درماندگی و احساس اجحاف است.

 

تجربه ی کارشناسان نشان می‌دهد که احساس اجحاف و احساس ناکامی، دو انگیزه ی مهم در وندالیسم وخرابکاری است. تحقیقی که روی 15 باجه تلفن عمومی در پاریس انجام شد، نشان داد که 90 درصد از تلفن‌هایی که در معرض تخریب وندال‌ها قرار می‌گیرد، تلفن‌هایی هستند که شماره مورد نظر را نمی‌گیرند و سکه را هم می‌خورند.

 

یکی دیگر از عوامل گرایش وندال‌ها به تخریب را می‌توان به کسب اعتبار و منزلت در گروه به خصوص در میان جوانان نسبت داد. در واقع وندال‌ها با این اعمال می‌خواهند شجاعت و جسارت خود را به رخ دیگر اعضای گروه بکشند.

 

بیگانگی و وندالیسم

از خود بیگانگی حالتی است که شخص در اثر تعامل با یک فرهنگ دیگر مغلوب می شود و هویت اجتماعی و فرهنگی خود را از دست می دهد. در این صورت، فرد به تقلید کورکورانه روی می آورد. فقدان برنامه برای پر کردن اوقات فراغت جوانان نیز سهم بسزایی در این رابطه دارد. انرژی جوانان در دوران تحصیل ناخود آگاه مصروف تحصیل میشود ولی در زمان فراغت چنانچه برنامه صحیحی برای پر کردن چنین اوقات فراغتی نباشد ، قطعا آثار خالی کردن انرژی دربعضی مواقع به شکل وندالیسم ظاهر خواهد شد.

 

در بسیاری از تحقیقات به این نتیجه رسیده اند که وندال ها و جوانان بزهکار یکی از بارز ترین و مشهور ترین گروه های بیگانه در جامعه معاصرهستند. به زعم این صاحب نظران، وندال های بیگانه معمولاً در خانه هایی غیر منضبط با والدینی سردرگم و مردد و نا مطمئن زندگی می کنند و درماندگی و احساس اجحاف خود را به صورت قهرآمیز و پرخاشگرانه در مقابل نسل بزرگتر، صاحبان قدرت و همه ی نهاد ها و سازمان های تأسیس شده در جامعه نشان می دهند.

 

این امر شاید با بحث فیوئر[2](1973؛به نقل از محسنی تبریزی، 1383)در باب منشاء روانی بیگانگی نسل جوان و روحیه ی انتقام جویی و رفتار توام با خشونت و ویرانگرایانه ی آنان مرتبط باشد.

 

به عقیده ی وی، احساسات و عواطف صادره از نا خود آگاه جوان که ناشی از ستیز نسل هاست خود را در جهان نا متعارف و غیر عقلایی به طور بارزی نمودار می سازد. به نظر فیونر، بیگانگی روانی خود را در صور رفتار های نا بهنجار نظیر وندالیسم ، خشونت ، میل به انتقام جویی و نظایر آن بروز می دهد.

 

از سوی دیگر، بیگانگی باعث می شود فرد نسبت به ارزش ها و هنجارهای اجتماعی، تنفر پیدا کرده و در صدد زیر پا گذاشتن و هنجارشکنی برآید که تخریب اموال عمومی نیز از مصادیق بارز آن می باشد. همچنین بیگانگی منجر به تنفر از خویشتن شده و موجبات کاهش عزت نفس در فرد را فراهم می آورد. بدون شک کسی که در خود احساس کرامت و عزت نفس نداشته باشد، راحت تر نسبت به قیود اجتماعی خود را آزاد گذاشته و اقدام به رفتارهای ضد اجتماعی و خرابکارانه خواهد کرد. یکی دیگر از عوارض بیگانگی، کاهش انگیزه های فردی برای داشتن یک زندگی خوب و شایسته است، چرا که این قبیل افراد برای خود و زندگی خویش ارزشی قائل نبوده و به همین خاطر در صدد اصلاح رفتارهای ناشایست خود بر نخواهند آمد.

[Mohammad Aref 120,438]

• نظریه های ناکامی، احساس اجحاف و پرخاشگری
  

در جامعه ای پیچیده و بی اعتنا به مسائل اجتماعی، پرخاشگری ممکن است شیوه ی بارزی برای گروههای اقلیت محروم در جلب توجه اکثریت مرفه یا انتقام از آنان باشد.

قیس(1388) با انجام پژوهشی تحت عنوان"بررسی جامعه شناختی تاثیر احساس محرومیت (اقتصادی، اجتماعی، خدماتی) بر گرایش جوانان29-15ساله به رفتارهای وندالیستی در شهر تهران" به این نتیجه دست یافت که رابطه ی معنادار بین احساس محرومیت نسبی و گرایش به وندالیسم وجود دارد، به طوری که هر چه جوانان، احساس محرومیت نسبی بیشتری داشته باشند، گرایش بیشتری نیز به رفتارهای وندالیستی دارند. نوردمارکر(2010) با انجام پژوهشی به بررسی تاثیر ناکامی در بروز رفتارهای وندالیستی نوجوانان پرداخت و نتیجه گرفت وندالها عمدتاً در یک یا چند بخش اصلی زندگی خود دچار ناکامی شده اند.

ژانورن (1367) معتقد است که آنچه همواره در بررسی وندالیسم مد نظر است، نقش «احساس اجحاف» نسبت به خویش است.

 

 

[TABLE=class: outer_border, width: 600]

[TR]

[TD]مروری بر یک پژوهش: پرفسور گابریل موز استاد روان شناس

 

مطالعه ی پروفسور موز استاد روانشناسی اجتماعی در دانشگاه رنه دكارت فرانسه تامل بر انگیز است. موز و گروه تحقیقاتی تحت نظارت وی به تجربه ای دست زده اند كه نشان می دهد احساس اجحاف و احساس ناكامی دو انگیزه مهم در خرابكاری و وندالیسمهستند. آنان پانزده باجه تلفن عمومی پاریس را كه پیش از باجه های دیگر در معرض تخریب و حمله خرابكاران قرار می گرفت تحت نظر قرار دادند. نتایج مشاهده و بررسی نشان داد كه اكثریت قریب به اتفاق ( 90 درصد) كسانی كه عامل تخریب تلفن های عمومی بودند دو انگیزه مهم در رفتار ویرانگرانه خود داشتند. اولا دستگاه تلفن شماره مورد نظر را نمی گیرد و سكه را می خورد و پس نمی دهد و ثانیاً فرد تلفن كننده از این كه در كار خود موفق نشده است خشمگین می شود و مشت بر دستگاه تلفن می كوبد. به عبارت دیگر انگیزه خرابكاری دو چیز است. احساس ظلم و ستم و اجحاف و عدم موفقیت در كار.

 

از این رو معلوم می شود كه این افراد به هیچ وجه قصد دستبرد به دستگاه تلفن و دزدیدن پول را نداشتند، هدف آنان صرفاً مجازات مقصر بوده است. آنان در واقع می خواستند سكه خود را از دستگاه تلفن غاصب پس بگیرند و او پس نمی داد و در نتیجه با مشت و دسته چتر و عصا و هر وسیله ای كه در دسترس آن ها بود به جان تلفن خاطی می افتادند و آن را به اصطلاح تنبیه می كردند.

موز و همكارانش با نصب تابلویی در هر یك از پانزده باجه تلفن به مراجعه كنندگان پیام دادند.

« پول خود را از فلان نشانی پس بگیرد... برای مكالمه تلفنی هم لطفاً به نزدیك ترین باجه تلفن به نشانی زیر مراجعه فرمایید.

با این كار و نصب تابلو مذكور خرابكاری و تخریب در تلفن های عمومی حدود 30 درصد كاهش یافت. موز نتیجه گرفت كه گفتگو اساس رابطه اجتماعی است. آنچه همواره در بررسی وندالیسم مد نظر است نقش « احساس اجحاف» نسبت به خویش است. احساس اجحاف در موقعی كه تلفن سكه را پس نمی دهد و شماره را نمی گیرد به قدری قوی است كه بسیاری از مراجعه كنندگان متظلم خشمگینانه مشت بر دستگاه تلفن می كوبند تا شاید بتوانند سكه خود را پس بگیرند. اگر هم نتوانستند سكه را پس بگیرند. حداقل خرسندند كه تلفن تنبیه شده است. بسیاری از افراد كه خشمگینانه به دستگاه تلفن مشت می كوبند. از به هدر رفتن سكه و زحمتشان ناراضی هستند و در واقع این خشم، واكنشی آنی در مقابل احساس اجحافی است كه شخص دارد نه عادت. بسیاری از كسانی كه با گوشی تلفن به دستگاه می كوبند و ... قصد پس گرفتن سكه و احتمالاً تنبیه تلفن را دارند، در شرایطی دیگر و تلفنی سالم، به احتمال بسیار، این كار را نخواهند كرد. ولی به هر حال عمل آن ها وندالیسم است. ( محسنی تبریزی 1383)

 

[/TD]

[/TR]

[/TABLE]

 

 

نظریه ی برآیند کلارک :

کلارک کوشیده است تا باارائه ی مدلی علمی ـ توصیفی به تبیین رفتار وندالیسمی بپردازد.

 

تحقیقات نشان داده این معضل اجتماعی بسیار پیچیده است و تحت تأثیر متغیر های زیادی قرار دارد. بر خلاف پدیده های طبیعی پدیده های اجتماعی نظیر وندالیسم تابع یک علت نیستند. به همین دلیل برای شناخت هر واقعیت اجتماعی و چگونگی شکل گیری آن باید به دنبال فهم علل متعدد آن بود.

 

 

شکست ها و عقده های روانی پنهان، امیال سرکوب شده، احساس درماندگی، سرخوردگی و ناتوانی در به دست آوردن حقوق فردی نیز از دیگر موجبات بروز این پدیده است.

اغلب وندال ها مجرد و از نظر تحصیلی نا موفقند. بیشترآنها باسرخوردگی ها، شکست ها و ناکامی های مختلف در زمینه ی تحصیلی، حرفه ای، مالی، اجتماعی و خانوادگی مواجه بوده اند. بنابراین دارای نوعی شخصیت پرخاشگر، بی ثبات ، ضد جامعه، نامطمئن، کینه جو، نا آرام، کنجکاو، انتقام جو، نا شکیبا و در عین حال مأیوس هستند .

بیماری های روحی وروانی، عصبیت، پرخاشگری و افسردگی در بین جوانان وندال زیاد دیده می شود. این افراد به دلیل عدم تعادل روانی در تشخیص هنجارها از ناهنجارهای اجتماعی با مشکل مواجه می شوند و عقده های روانی خود را با اقدامات خشونت آمیز خرابکارانه تخلیه می کنند. همچنین فقر اقتصادی را می توان یکی از مهمترین عوامل بروز وندالیسم دانست. وجود اختلاف طبقاتی در جامعه موجب می شود آنهایی که در فقر زندگی می کنند دست به انتقام از افراد بالا دست جامعه بزنند که ازجمله این موارد می توان به خط انداختن روی خودروها اشاره کرد .

 

 

پایین بودن سطح تحصیلات، مصاحبت با دوستان وندال و ازخود بیگانگی نیز از دیگر عوامل زمینه ساز این نوع رفتار است .

 

 

میزان درآمد خانوار، شرایط نامطلوب محیط خانه، میزان بالای اختلافات خانوادگی، وضعیت نا مطلوب تحصیلی و احساس تبعیض در مدارس و محیط اجتماعی و خانوادگی از مهمترین عوامل زمینه ساز بروز رفتار های وندالیستی است .

 

 

معمولا افرادی که از زندگی خود راضی نیستند و احساس می کنند که اجتماع برای نیل به اهدافشان کمکی نکرده با تخریب اموال عمومی سعی در آرام کردن خود دارند. این قبیل اشخاص از آنجا که توان انجام کارهای بزرگ را ندارند با آسیب رساندن به اموال عمومی به نوعی خود را تخلیه ی روحی و روانی می کنند .

 

 

مارشال و مییر دو تن از صاحب‏نظران وندالیسم معتقدند: هدف عمده وندال‏ها از اقدام به کارهاى تخریبى، تخریب اموال است تا آسیب‏ رسانى به افراد. کارهاى وندالیستى که عمدتا توسط کودکان و جوانان انجام می گیرد نوعى شیطنت و شوخى است تا بزهکارى، افراد وندال بى‏ آن‏که بدانند، این اعمال را انجام می دهند و اعمال خود را بیشتر شوخى و به اصطلاح معروف «آتش‏بازى» قلمداد مى‏ کنند. به نظر این دو دانشمند، تخریب اموال براى وندال‏ها نوعى تفریح و هیجان است. این اعمال از نوعى تعامل جمعى نشأت می ‏گیرد و رفتارى است خودبه‏ خودى و بدون برنامه‏ ریزى پیشین.

 

 

به عقیده ی این دو پژوهشگر، وندالیسم در بسیارى از موارد، رفتارى است که برآیند واکنش‏هاى گروهى است و پاسخ تعاملى هر یک از شرکت‏ کنندگان روى اعمال شرکت‏ کننده ی دیگر تاثیر گذاشته و عمل گروهى وندالى به وجود مى‏ آید. شرکت در این اعمال به هر فرد، موقعیت و تعامل گروهى مى‏ دهد و از طریق درگیرى مستقیم، فرد از این‏که عضوى حاشیه‏ اى باشد، پرهیز مى‏ کند. (رمضانى، 1375)

 

 

زیمباردو در نتیجه‏ گیرى از تحقیقات خود درباره موضوع تخریب ارادى اموال عمومى، چنین نظر مى‏دهد که ارتباط قوى و محکمى بین فردیت (بیگانگى) و وندالیسم وجود دارد. براى نمونه او به قرار دادن ماشین بلیط‏ گیر به جاى پرسنل حمل و نقل اشاره مى‏ کند که این مسئله تأثیر زیادى در ایجاد احساس گمنامى در بین مسافران داشته است. او در رابطه با نقش گروه و تأثیر آن بر وندالیسم معتقد است که این روند هنگامى بیشتر نمایان مى‏ شود که وندال‏ها به صورت گروهى عمل مى‏ کنند. به دلیل پرستیژ و شأن گروه، خطا مى‏تواند بزرگ‏تر شود چون مسئولیت بین تمامى اعضاى گروه تقسیم مى‏ شود. به موازات این کشف این چنین به نظر مى‏ آید که هشتاد درصد از وندال‏هایى که به وسایل حمل و نقل عمومى صدمه وارد مى‏ کنند به‏ طور گروهى عمل مى‏ کنند (رمضانى،1375). زیمباردو و دیگران نشان داده‏ اند که اعمال قبلى وندال‏ها، احتمال وقوع تخلف مجدد را افزایش مى‏ دهد. هر فرد در گروه کار خود را از جایى شروع مى‏ کند که دیگرى در آنجا کار را تمام کرده است. بر این اساس، اگر شرکت‏هاى حمل و نقل بخواهند خسارت ناشى از این اعمال را کاهش دهند، باید به سرعت وسایل نقلیه را تعمیر کنند تا اثرى از خرابى‏ ها باقى نماند.

 

 

هوبر از مطالعات خود درباره ی وندالیسم به این نتیجه رسیده است که در برخى موارد دلیل رفتار تخریبى وندال‏ها نیاز آنان به توجه است. عمدتاً، این افراد را جوانانى تشکیل مى‏دهند که از کودکى کمبود محبت داشته و در جست‏وجوى تشخص‏ اند، لذا با انجام این اعمال قصد دارند تا توجه دیگران را به خود جلب کنند.

 

 

غریبی(1385) معتقد است که در زمینه ی علل وندالیسم می‏توان به سه مورد اشاره کرد:

 

 

1) عدم‏ امکان تخلیه هیجانی در مردم:همه افراد بشر نیاز دارند تا در مواقعی‏ هیجانات خود را تخلیه کنند،در مواقعی بلند بخندند یا گریه کنند. فریاد بکشند،یا حتی برخی اعمالی را انجام دهند که با سن و یا موقعیت اجتماعی‏ شان سنخیت کامل نداشته باشد،مثلا انجام‏ برخی از شیطنت‏ ها در سنین بزرگسالی.

 

 

2) احساس تضاد و تعارض منافع با سیستم: هنگامی که افراد با سیستمی که در آن حضور دارند احساس تضاد داشته باشند و منافع خود را با منافع سیستم در تعارض بدانند، دست به رفتارهای‏ تخریب‏ گرانه می‏ زنند. این افراد به دلیل عدم احساس همنوایی با جامعه و امکانات موجود در جامعه به تخریب اموال می‏ پردازند.

 

 

3) عدم آموزش‏ رفتارهای صحیح و به عبارتی آموزش مهارت‏های سازگاری‏ در خانواده به افراد و عدم ارائه ی الگوهای مناسب: این علت‏ شامل آن دسته از افرادی است که جزء شهروندان عادی جامعه‏ محسوب می‏ شوند و در شرایط خاصی که معمولا توسط محیط ایجاد می‏ شود دست به رفتارهای تخریب‏ گرایانه می‏ زنند. این‏ افراد هیچ‏گاه نیاموخته‏ اند که مدرسه، خیابان، تلفن عمومی، اتوبوس و غیره اموالی هستند که در حقیقت متعلق به خود آن‏هاست‏ و برای تعمیر مجدد آن‏ها، خودشان هستند که باید به صورت‏ غیرمستقیم هزینه های مربوطه را پرداخت کنند. از طرفی خانواده نیز به آنان‏ نیاموخته است که هنگام عصبانیت و پرخاشگری چگونه رفتارشان را کنترل‏ کنند. آموختن مهارت‏های زندگی و مهارت‏های سازگاری در خانواده به افراد در جلوگیری از بروز رفتارهای تخریب‏گرایانه نقش‏ بسزایی خواهد داشت.تحقیقات نشان می‏دهد که رفتار وندال‏ها اغلب عکس العملی است به سرکوب‏ هایی که از خانواده تا اجتماع‏ اعمال می‏شود و تلاش برای نشان دادن خشم و نفرت نسبت به نظم‏ حاکم.

 

 

مقصودی و بنی فاطمه(1383)، در تبیین علل و عوامل وندالیسم، موارد زیر را مورد توجه قرار داده اند:

 

 

- ممکن است این پدیده ناشی از همرنگی با جماعت باشد. افرادی که دارای اختلالات رفتاری هستند، در برخی موارد به علت مشاهده ی رفتارهای وندالیستی دیگران، تحریک و تهییج شده و خود نیز مبادرت به انجام رفتارهایی مشابه ورزند. به عنوان مثال با مشاهده ی یک نوشته روی نیمکت چوبی پارک، آنها نیز دست به کار شده و یک جمله ی یادگاری بر روی آن حکاکی کنند.

 

 

- وندال ها اغلب رفتار خود را به نوعی توجیه می کنند و خرابکاری های خود را جدی تلقی نمی کنند چرا که از روی خشم انجام نگردیده است.

 

 

- تغییرات سریع اجتماعی و ظهور فناوری های مدرن نیز اگر چه بسیاری از مشکلات انسانها را رفع کرده است، اما در برخی زمینه ها نیز ره آورد از خود بیگانگی را به ارمغان آورده که این امر به توسعه ی رفتارهای وندالیستی دامن زده است.

- عدم مشارکت اجتماعی شهروندان نیز از دیگر عوامل موثر در بروز وندالیسم می باشد. عدم مشارکت مدنی، شهروندان را نسبت به کالبد شهر بی تفاوت بار می آورد، به گونه ای که حتی اگر خودشان هم به رفتارهای تخریبی نپردازند، در صورت مشاهده ی این قبیل رفتارها از سوی دیگران، واکنشی از خود نشان نخواهند داد.

 

 

- عدم رابطه ی نزدیک و قابل اعتماد بین شهروندان و نظام مدیریت شهری نیز از دیگر عوامل موثر در بروز وندالیسم می باشد. وقتی شهروندان احساس کنند یا بر این باور باشند که مالیات و عوارضی که پرداخت می کنند صرف آبادانی و بهبود کیفیت زندگی آنان نمی شود، اعتماد خود را نسبت به مدیریت شهری از دست خواهند داد.

 

 

دیگر صاحب نطران مسائل شهری نیز به مداخله ی عوامل متعدد در بروز وندالیسم اشاره دارند. آنها علل وقوع وندالیسم را مجموعه‌ای به هم تنیده از عوامل فرهنگی و اجتماعی نظیر: بیکاری، شکاف طبقاتی، اوقات فراغت، کمبود فضاهای ورزشی و تفریحی و ... می دانند.

 

 

احمدی و جان حسنی(1389) با انجام پژوهشی به بررسی تاثیر شادی های کاذب جوانان بر گرایش به وندالیسم در استان مازندران پرداختند. نتایج این مطالعه نشان می دهد میان عوامل فردی و رفتارهای وندالیستی رابطه ی مستقیم وجود دارد. همچنین میان عوامل اجتماعی- روانی و عوامل اقتصادی با بروز رفتارهای وندالیستی رابطه ی مثبت وجود دارد.

 

 

رضایی و همکاران(2010) با انجام پژوهشی، به بررسی وندالیسم در تهران پرداختند. نتایج این تحقیق نشان داد که بین میزان تخریب اموال عمومی و 5 مولفه ی محیطی، رابطه ی مشخصی وجود دارد:

 

 

1) تعدّد رفتارهای وندالیستی در یک مکان یا بر روی یک وسیله، وندالها را به انجام رفتارهای تخریبیِ بیشتر ترغیب می نماید.

2) وندال ها به تخریب سطوح شفاف مثل سنگهای گرانیتی کمتر علاقه نشان می دهند و بیشتر گرایش به تخریب سطوح غیر شفاف دارند.

3) وندالها بیشتر علاقه مند به تخریب سطوح و فضاهای پهن و گسترده هستند تا سطوح و وسایلی با اندازه های کوچک.

4) وسایل و تجهیزات شهری که از استحکام و مقاومت کمتری برخوردارند، بیشتر مورد توجه و یورش وندالها قرار می گیرند.

5) کیفیت ساخت و همنوایی فضا یا تجهیزات شهری با مکانی که در آن قرار گرفته اند، انگیزه ی وندالها را برای تخریب کاهش می دهد.

 

 

از میان علل شایع وندالیسم که در جوامع بشری شناخته شده‌اند برخی از آنها که در جامعه ی ما نقشی جدی و پررنگ دارند به شرح زیر می باشند:

 

 

تضاد طبقاتی:

 

وندال‌ها به طبقه ی خاصی تعلق ندارند و تنها در محدوده‌های مشخص از شهرها به خرابکاری نمی‌پردازند. یک خرابکار، اعمال ناهنجار خود را در همه جای شهر به نمایش می‌گذارد و محدودیتی قائل نمی‌شود. با این حال، می‌توان ادعا کرد وجود خرده فرهنگ‌ها و مهاجرنشینی در یک محدوده ی مشخص شهری به افزایش وندالیسم در آن بخش از شهر کمک می‌کند. در واقع طبقات مختلف اجتماعی و افزایش زیاد فاصله ی میان آنها، خاستگاه عمده ی وندالیسم محسوب می‌شود.

 

 

هنگامی که یک جامعه دچار تضاد و اختلاف طبقاتی می‌شود، تفاوت‌های پنهان در لایه‌های درونی زندگی نظیر تربیت خانوادگی، نگرش فردی و اختلاف در جنبه های اخلاقی و عقیدتی در رفتارهای ساکنین شهر تجلی می‌یابد و به حوزه‌های ملموس زندگی و رفتار اجتماعی کشیده می‌شود. در چنین حالتی، سازه های موجود در مناطق شهری مرفه نشین بیش از پیش در معرض تخریب وندال ها قرار خواهد گرفت.

 

 

هیجان های روحی:

 

به طور کلی وقتی هیجان های انسان مجال بروز مناسب پیدا نکند، به صورت عصبانیت، پرخاشگری، عصیان جمعی و خودنمایی، آشکار می شود و چه بسا در صورت مهیا بودن دیگر عوامل زمینه ای به تخریب اموال عمومی بینجامد. افزایش کمیت و کیفیت مراکز تفریحی، مجموعه‌های ورزشی و امکانات تخلیه ی انرژی شهروندان به ویژه نوجوانان و جوانان و ارائه ی تسهیلات برای استفاده ی اقشار مختلف مردم از آنها یکی از کارکردهای مطلوب جامعه است که به کاهش وندالیسم منجر می‌شود اما متاسفانه بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک کشورمان در این زمینه با محرومیت مواجهند.

 

 

خودنمایی در گروه دوستان نیز در این حوزه، آسیبی جدی است و بسیار پیش می‌آید که عده‌ای از دانش آموزان سوار بر اتوبوس به پاره کردن روکش صندلی‌ها می‌پردازند یا در ایستگاه اتوبوس شیشه‌های جداره ی سرپناه را می‌شکنند تا قدرت بازو و جسارت خود را به رخ همسالان کشانده و جلب توجه و خودنمایی کنند.

 

 

ضعف در اعمال قانون:‌

 

درباره ی تخریب اموال عمومی، قوانین مفصلی وجود دارد، برای مثال قانون گذار برای برخی انواع وندالیسم تا ۱۰ سال مجازات حبس در نظر گرفته است. مشکل اینجاست که این قوانین به گونه‌ای جامع و مانع و به صورت گسترده اِعمال نمی‌شود.

 

 

با این توضیح که اگر وندالیسم در خدمت هدفی بزرگ‌تر نظیر مخدوش کردن امنیت عمومی، ایجاد خطر فاحش برای دیگران و خسارت به یک نهاد خاص باشد، فرد متخلف از اِعمال قانون درباره ی عملش می‌هراسد وگرنه تخریب مثلاً یک باجه ی تلفن به صورت جزیی هرگز ترس از جریمه و اِعمال مجازات را در بر ندارد.

 

 

شکربیگی و محمدی راد(1387)، با انجام پژوهشی در زمینه ی وندالیسم در شهر تهران، به نتایج زیر دست یافتند که می تواند ما را در تبیین علل و عوامل زمینه ساز وندالیسم یاری دهد:

 

 

1) بین رفتار خانواده ها با فرد و ارتکاب رفتار نابهنجار وندالیسم رابطه ی معنادار وجود دارد.

2) بین تمایل به گذران اوقات فراغت با کارهای خطرناک و هیجان و ارتکاب وندالیسم رابطه ی معنا دار وجود دارد.

3) بین تحریک پذیری فرد و ارتکاب رفتار وندالیستی رابطه ی معنادار وجود دارد.

4) بین جلب توجه مردم و ارتکاب رفتار وندالیستی رابطه ی معنادار وجود دارد.

5) بین عدم قدرت قضاوت فرد و ارتکاب رفتار وندالیستی رابطه ی معنادار وجود دارد.

6) بین عصبانیت و ارتکاب رفتار وندالیستی رابطه ی معنا دار وجود دارد.

7) بین رشد ناکافی شخصیت و ارتکاب رفتار وندالیستی رابطه معنادار وجود دارد.

8) بین کمبود توجه یا توجه بیش از حد و ارتکاب رفتار وندالیستی رابطه ی معنادار وجود دارد.

 

 

به هر حال، اغلب کارشناسان معتقدند که وندالیسم معلول علت واحدی نیست. براساس نظریه ی کلارک(1997) ، هشت متغیر مستقل و در عین حال وابسته به هم در بروز رفتارهای ناهنجار ازجمله وندالیسم موثرند. این متغیرها عبارتند از:

 

 

1) محیط‌های نخستین تربیتی و تجارب دوران کودکی؛ زندگی در محله های فقیر نشین، خشن و محرومیت از امکانات مناسب بازی و فعالیت در سالهای نخست زندگی می تواند روحیه ی انتقام جویی و خشم را در نوجوانان افزایش دهد.

2) توارث؛ که این متغیر شامل عواملی نظیر ضریب هوشی است. بیشتر مجرمان از ضریب هوشی پایین‌تری نسبت به دیگران برخوردارند.

3) ویژگی های شخصیتی؛ که به شخصیت پرخاشگر، برون‌گرا، ضد اجتماعی و انتقام‌جو تقسیم می‌شود.

4) وضعیت اجتماعی، اقتصادی و جمعیتی؛ اغلب وندال‌ها جوان و از جنس مذکرند. همچنین دارای تحصیلات پایین هستند، از نظر شغلی غیرماهر و از نظر وضعیت تاهل مجرد و در طبقات فرو دست و پایین جامعه قرار دارند.

5) وضعیت فعلی زندگی بزهکاران و وندال‌ها نشان می‌دهد که آنها در مناطق درون شهر ساکن‌اند و بیشتر در مناطق فقیرنشین زندگی ‌می‌کنند و دارای دوستان بزهکار هستند.

6) این افراد اغلب در محیط‌های تحصیلی درگیر سلسله رفتارهای خشونت‌آمیز‌ند. این عده دارای تجربه ی تنبیه بدنی در محیط تحصیلی هستند.

7) شرایط و وضعیت مکانی و موضوعاتی که وندال‌ها نسبت به آنها حساسیت دارند، عبارت است از خیابان‌های خلوت و بدون گشت که پلیس در آن رفت و آمد ندارد.

8) متغیر آخر مربوط به جریان‌های ادراکی، شناختی و انگیزشی است. وندال‌ها اغلب قدرت خطرپذیری پایینی دارند. نکته ی دیگر آنکه برای اعمال خود توجیه‌پذیری دارند و تصور کیفر پایینی را برای رفتارشان درنظر می‌گیرند. این عده در رفتارهایشان با یک سلسله اختلالات روحی‌-روانی و عاطفی دست به گریبان هستند.

 

 

فیضی و همکاران(2008)، علل بروز وندالیسم را به دو دسته ی عوامل بیرونی و درونی تقسیم کرده اند. منظور از عوامل بیرونی، ویژگی های ذاتی محیط های شهری و موضوعات مورد رفتارهای وندالی و عوامل درونی، ویژگی های شخصیتی و فردی وندال ها می باشد. برخی از کارشناسان و پژوهشگرانی که بر روی وندالیسم کار می کنند، معتقدند رفتارهای وندالیستی در واقع واکنشی به محیط اجتماعی است که رضایت بخش نمی باشد، این امر، احساس تعلق اجتماعی به آن مکان را از بین برده و رفتارهای تخریب گرایانه را افزایش می دهد. مرادی(2002) بر این باور است که وندال ها فاقد احساس مالکیت در مورد وسایل و امکانات شهری می باشند. به دیگر سخن، اموال عمومی شهر را از آنِ خود نمی دانند.

 

 

هیرشی به عنوان یکی از پیشگامان نطریه ی کنترل اجتماعی معتقد است که وندالیسم یکی از جلوه های رفتارهای جنایی می باشد و نتیجه ی فقدان یا ضعف نظارت و کنترل اجتماعی است(به نقل از تروی[3]، 2005).

 

 

وین مایر[4](2002)، معتقد است که طراحان شهری را باید خرابکاران اصلی در شهر دانست چرا که آنان با طراحی های نامناسب در فضاهای شهری و نیز استفاده از مواد و تجهیزات بدون کیفیت، زمینه های بروز وندالیسم را فراهم می نمایند. البته نتایج پژوهشی اخیر از این نظر حمایت نمی کنند چرا که در بسیاری از شهرها که طراحی فضاهای شهری و وسایل مورد استفاده ی عموم نیز از سطح کیفی بالایی برخوردار بوده است، نشانه هایی از وندالیسم به چشم می خورد.

---------------------------------------

 

[1]- Hauber

[2] -Feuer

 

[3] -Turbey

[4]- Weinmyer

[Mohammad Aref 120,438]

فصل چهارم: راهکارهای پیشگیری از وندالیسم:

 

سقراط فیلسوف یونانی می گوید :"مانبایستی با افراد ناهنجار با خشونت رفتار کنیم ، بلکه باید به آنها بیاموزیم که به چه ترتیب از ارتکاب بزه خودداری کنند زیرا ناهنجاری ،ثمره ی نادانی و جهل است و تعداد بی شماری از افرادی که از بد اقبالی نتواسته اند معرفتی کسب کنند، مرتکب آن می شوند. بنابراین قبل از اینکه سعی کنیم آنها را از نادانی بیرون آوریم ، باید آنها را بشناسیم". امروزه با دقت در رفتارهای این گروه در می یابیم که اعمال تخریب گرایانه ی آنها نشان دهنده ی روحیه و رویه ی بیمار گونه ی این افراد است.

 

بنابراین اگر بپذیریم که وندالیسم به عنوان یک بیماری و هنجار اجتماعی مطرح است، مسلماً باید دارای راه های پیشگیری و درمان نیز باشد. برنامه‌ریزی برای مقابله با پدیده ی وندالیسم به تخصص ‌های ویژه‌ای نظیر روان‌شناسی، جامعه‌شناسی،‌ علوم تربیتی، مدیریت و طراحی شهری نیاز دارد و اعمال آن از طریق روش‌های متنوعی صورت می‌گیرد.

 

مقابله با وندالیسم به تدابیر ویژه‌ای نیاز دارد كه اغلب در ارتباط با كارآمدی كاركردهای جامعه‌ ی شهری می باشد. افزایش مشاركت و مسئولیت ‌پذیری اجتماعی، تبلیغ و اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌ها، درونی كردن فرهنگ شهروندی، آموزش و نمایش روابط دوستانه در محیط ‌های شهری و برنامه‌ریزی مدیریتی تعدادی از راهكارهای آزموده شده برای كاهش وندالیسم هستند.

 

جامعه‌شناسان شهری در این زمینه به ایجاد تمهیدات رفتاری و سلب انگیزه ی واكنش‌های تخریبی تاكید دارند و معتقدند كه به طور مثال با آموزش تماشاگران تیم‌ های ورزشی در مورد اهداف واقعی ورزش و همچنین با نمایش روابط دوستانه بازیکنان دو تیم، می‌توان خشم و ناكامی هواداران تیم شكست خورده را تا حدود زیادی كاهش داد و یا ضمن كنترل منظم سالم بودن تاسیسات شهری از سوی ماموران سازمان‌های مسئول، می‌توان زمینه‌های روانی جلب اعتماد و مشاركت عمومی در حفظ و نگهداری اموال عمومی را فراهم آورد.

 

علاوه بر این، باید به کیفیت طراحی شهری به عنوان یک اصل مهم در پیشگیری از وندالیسم توجه داشت. برخی از کارشناسان، وندالیسم را نتیجه ی مستقیم کیفیت پایین طرح ها ، فضاها و سازه‌های شهری معرفی می‌کنند و بر اهمیت مضاعف آن بر پیشگیری از تخریب آنها تاکید دارند. به زعم آنها، طراحی شهری نباید در خدمت وندالیسم باشد و تحریک و تهییج وندالها را موجب شود چرا که کیفیت پایین خدمات، احساس نارضایتی و بی‌ارزشی را نسبت به یک یا گروهی از سازه‌های شهری به وجود می‌آورد.

 

روس[1](1992) با مرور مطالعات صورت گرفته در زمینه ی وندالیسم، معتقد است که پیشگیری از این پدیده در شهرها اغلب مبتنی بر دو دیدگاه است: مولفه های موقعیتی که به بررسی زمینه های بروز وندالیسم در محیط فیزیکی شهر توجه دارد، و مولفه های انگیزشی که به بررسی ویژگی های شخصیتی و نظام ارزشی فرد می پردازد. به همین خاطر است که برای مقابله با وندالیسم، هم باید به طراحی و مکان یابی وسایل و امکانات شهری توجه داشت و هم به آموزش شهروندان و اندیشیدن تدابیر روان شناختی در جهت اصلاح رفتارهای ضد اجتماعی وندال ها مبادرت ورزید. علاوه بر این، جامعه شناسان نیز فقط به شناسایی و تعریف وندالیسم نپرداخته اند بلکه با توجه به اهمیت این موضوع، راهکارهایی را مطرح نموده اند.

 

جامعه شناسان شهري در اين مورد بيشتر به ايجاد بسترهاي رفتاري و اجتماعي و سلب انگيزه واكنش هاي تخريبي اشاره دارند و در ايجاد چنين بستري نيز بيش از هر عامل دیگر، بر رفع و حذف بي عدالتي و نابرابري ها در ساختار نظام هاي اجتماعي تاكيد مي ورزند كه خواه ناخواه، تنها به عملكردها مديريت هاي شهري محدود نمي شود و تعيين اهداف و سياست هاي خرد و كلان را نيز در بر مي گيرد، به هر حال، در حيطه ی عملكردي مديريت هاي شهري براي رويارويي با نتايج ونداليسم انجام و تحقق فعاليت هاي زير توصيه شده است :

 

- شناخت علت ها و ريشه هاي اقدام تخريبي و تعيين برنامه و راهكار براي رفع آن ها. بدون شک شناخت ریشه ها و علل زیر بنایی هر رفتار مجرمانه و نادرست، نقش مهمی در برنامه ریزی های آموزشی و اصلاحی برای تغییر آن رفتارها دارد.

 

- بهبود استانداردهاي زندگي شهري در تمامي مناطق و محلات شهري و به ويژه درمناطق و محلات محروم. از بین بردن نشانه های تبعیض در مر مناطق مختلف شهری کمک می کند تا احساس ناکامی و اجحاف در شهروندان به خصوص نوجوانان و جوانان که سرشار از هیجان و انرژی بوده و آماده ی تخلیه ی هیجانی هستند، کاهش یافته و آنها بتوانند از امکانات مورد نیاز خود در محل زندگی خود نیز بهره مند شوند.

 

- ايجاد اعتماد و باور عمومي نسبت به فعاليت هاي مديريت شهري. شهروندان باید به طور مستمر و از طریق منابع معتبر در جریان اقدامات و فعالیتهای مدیریت شهری از قبیل هزینه های عمرانی، فرهنگی و ... قرار گیرند تا جای هیچگونه شک و تردید در ذهن آنان باقی نماند.

 

- برنامه ريزي براي ايجاد انگيزه و جلب مشاركت مردمي در فعاليت هاي اجتماعي. اگر شهروندان در محیط شهری، خود را سهیم بدانند و مدیریت شهری نیز زمینه های جلب مشارکت آنان به ویژه جوانان را فراهم نماید، طبعاً مردم نیز در مراقبت از اموال عمومی مشارکت فعالانه تری از خود نشان خواهند داد.

 

- ارائه ی آموزش هاي لازم به اقشار و گروه هاي مختلف شهرنشين با استفاده از كتاب هاي درسي آموزشي ، رسانه هاي گروهي، همايش ها و مجامع و ... فرهنگسراها و خانه های فرهنگ که در مناطق مختلف شهری توسط شهرداری ها اداره می شوند، بهترین مکان برای انتقال آموزه های شهرنشینی و آشنا ساختن مردم با حقوق و وظایف شهروندی شان است. استفاده از مربیان با تجربه و کارشناسان شهرداری ها و سازمانهای مرتبط، می تواند شهروندان را با ملزومات زندگی شهری آشنا سازد.

 

- ایجاد فضاهای مطلوب و مناسب در مناطق مختلف شهر برای تخلیه ی هیجانی نوجوانان و جوانان. متاسفانه در برخی از شهرها، نوجوانان از داشتن زمینهی بازی، تفریح و ورزش محرومند به همین خاطر هیجانهای خود را به شکل ناسالم و در قالب رفتارهای وندالیستی در سطح شهر به نمایش می گذارند. همچنین به منظور کاهش رفتارهای وندالیستی، راهکارهای زیر پیشنهاد می گردد:

 

همچنین به منظور کاهش رفتارهای وندالیستی، راهکارهای زیر پیشنهاد می گردد:

 

1- در نظر گرفتن استحكام و شكل فيزيكي مناسب در ساخت سازه ها و فضاهای شهری

 

2- مکان یابی دقیق و مناسب تجهیزات به منظور پایین آوردن امکان دسترسی وندالها

 

3- توسعه ی آموزش و اطلاع رسانی پيرامون موضوع ونداليسم

 

4- توجه به امر زيبا شناسي در ساخت اموال و احداث اماكن

 

5- افزایش نظارت و کنترل اجتماعی در اماکن عمومی

 

6- افزایش احساس مسئولیت پذیری در بین تمامی شهروندان جهت جاوگیری از رفتارهای وندالیستی دیگران

 

با توجه به مطالب گفته شده در 4 فصل کتاب، می توان نتیجه گیری کرد که برای کاهش رفتارهای وندالیستی، چاره ای جز همسویی نهادهای آموزشی، فرهنگی، مذهبی، رسانه ها و مهم تر از همه خانواده با مدیریت شهری نیست. آبادانی و شادابی شهر ارتباط مستقیم با سلامت جسمی و روانی شهروندان دارد و این حق و وظیفه ی تمامی شهروندان است تا با آگاهی از هزینه های خدمات شهری و شیوه های برخورد با وندال ها، جلوی پیشرفت این پدیده ناخوشایند را بگیرند. از سوی دیگر مدیریت شهری و مهم تر از همه متولیان امر زیبا سازی شهرها نیز باید به تعریف مجددی از مفهوم زیباسازی شهری دست یابند و با توجه به علل و عوامل زمینه ساز رفتارهای وندالیستی، سعی نمایند تا امکانات، فضاها، تجهیزات و وسایل مورد استفاده ی عموم را به گونه ای طراحی و جانمایی نمایند تا ضمن کاستن از انگیزه ی تخریب در وندال ها، از استحکام و قابلیت استفاده ی بهتری برخوردار باشد.

----------------------------------------

[1] -Ross

 

-----------------------------------------

منابع فارسی:

 

• احمدی،الف و جان حسنی، ع(1389).آسیب شناسی آثار مخرب شادی ناسالم بر جامعه و فرد، پایگاه تحقیقات علوم اجتماعی
  
• اورعی، غلامرضا(1386). بررسی جامعه شناختی ناهنجاری های اجتماعی در حیطه وظایف شهرداری، معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد.
  
• رمضانی ناصر (1375).وندالیسم (بررسی موردی عوامل موثر بر پیدایش رفتارهای وندالیستی در میان برخی پسران 8 تا 16 سال ساکن تهران).پایان نامه کارشناسی ارشد ،رشته جامعه‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
  
• ژانورن،پاتریس.(1367).وندالیسم،بیماری جهانی خرابکاری(مقاله)(مترجم،فرخ ماهان)،مجله دانشمند،تهران،شماره 299.
  
• شکربیگی،ع و محمدی راد، ف(1387)." بررسی علل و عوامل روانی وندالیسم در میان جوانان"، مجله بیمه و توسعه، سال چهارم، شماره 13و14، صص:66-62.
  
• عفتی،م(1381)." بررسی انگیزه های مؤثر بر وندالیسم با تکیه بر سنگ پرانی به قطارهای مسافربری"، مجله نامه پژوهش، شماره 3، صص: 36-3.
  
• غریبی، الف(1385). "نگاهی به پدیده ی وندالیسم و رفتارهای وندال ها: راههای کنترل هدایت خرابکارها"مجله رشد مشاور مدرسه، شماره 6، صص:19-17.
  
• فرجاد، م،ح(1382).آسيب شناسي اجتماعي و جامعه شناسي انحرافات، تهران: انتشارات بدر.
  
• فرهنگ لانگمن(2003).تهران:انتشارات سپاهان انقلاب.
  
• قاسمي، و، ذوالاكتاف، و، نورعلي وند، ع (1388). جامعه شناسي ورزش ونداليسم و اوباشگري در ورزش فوتبال. تهران: انتشارات جامعه شناسان.
  
• قیس، ز(1388)." بررسی جامعه شناختی تاثیر احساس محرومیت اقتصادی، اجتماعی، خدماتی بر گرایش جوانان (15 – 29 سال) به رفتارهای وندالیستی در شهر تهران"، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی، تهران: دانشگاه الزهرا.
  
• محسني ‌تبريزي،ع(1379). مبانی نظری و تجربی وندالیسم؛ مروری بر یافته های یک تحقیق، نامه علوم اجتماعی، شماذه 16، صص: 227-193.
  
• محسني‌تبريزي، ع.(1383).ونداليسم؛ مباني روان شناسي اجتماعي، جامعه شناسي و روان شناسي رفتار ونداليستي در مباحث آسيب شناسي و كژرفتاري اجتماعي. نشر آن. تهران.
  
• مرادی، ن (1381). شاخصهای امنیت در فضاهای شهری، مجله شهرداریها، شماره 41، ص: 111.
  
• مقصودی،س، و بنی فاطمه، ز(1383). تحلیل محتوای دیوارنویسی های کلاس های درس دانشگاه شهید باهنر کرمان، رفاه اجتماعي، شماره 3، صص:290-267.
  

 

منابع لاتین:

[*=left]Ceccato,V. and Haining,R.(2005). Assessingthe geography of vandalism: Evidence from a swedish city.UrbanStudies,42.pp:1637-1656.
[*=left]Clarke R (1991) Tacking van dalism A Home office Research unit Report vol . IIilandon.
[*=left]Clark, R.(1997). Situational crime prevention :successful case studies.2nd edition.New York: Harrow and Heston,University of Wisconsin.
[*=left]Faizi,M, Hoseini, B and Razzaghi Asl,S (2008). Identification of invironmental design methods and techniqes for prevention vandalism, Environmental sciences, Vol: 1,PP:9-20
[*=left]Feuer. L, The Conflict of Generation, N.Y.Basic Books. 1973.
[*=left]Geason. S & Wilson. P (1990). Preventing graffiti and vandalism. Australian Institute of Criminology.
[*=left]Goldeston.F,J(1990)Vandalism:A constructive approach in ward.vandalism,London: ward(Ed).vandalism,London:Architectural Press.
[*=left]Hauber,A.R(1991).Delinquency and Vandalism in the Netherlands Public Transportation System.Economic Research Center,Netherlands.
[*=left]Meier,R,F and Clinard,M,B(1986).Sociology of deviant behavior,UK:Thomson learning.
[*=left]Nemligiu,S,B and Atak,H (2010).Ideological tendencies of the teachers about the causes of vandalism in schools and solution proposals, World Academy of Science,Engineering and Technology.
[*=left]Rezaee,S, Rao,S.P and Arbi,E (2010).Vandalism in Tehran,IRAN,Influences of some of the urban environmental factors,Journal of design and built environment,Vol:6,PP:1-10.
[*=left]Ross, E,H (1992). Vandalism as a symbolic act in free zones,Department of sociology,University of Lund,Sweden,Research:Prevention and Social Policy.
[*=left]Sakurai,Y, Mayhew,P and White,M(2008). Theft and vandalism at residential building sites in australia,Auatralia government,Australian Institute of Criminology,http://WWW.aic.gov.au.
[*=left]Thawabieh,A.M and Ahmed Al-rofo,M(2010).Vandalism at boys scholls in jordan, journal of educational science,2(1),pp:41-46.
[*=left]Turvey, B,E.(2005). Criminal profiling.London:Elsevier.
[*=left]Weinmyer,V,M(2002).Vandalism by design: a critique.Lanscape Architecture,13:pp:21-29.
[*=left]Wikstrome ,P,O, and Treibier,K.H(2009).Violence as situational action,International journal of conflict violence,3,pp:75-96.
[*=left]Wilson. P.R. and Healy, P. (1986). Graffity and Vandalism. Australian. Institute of Criminology, Canberra.

 

منبع: سازمان زیباسازی شهر تهران

[Mohammad Aref 120,438]

وندالیسم و تاثیرات آن در فضای شهری

 

امروزه وندالیسم خصوصاً برای کسانی که در شهرهای بزرگ و پرجمعیت زندگی می‌کنند واقعیتی تلخ ودر عین حال گریزناپذیر است و تقریباً همه ما و تقریبا هر روز شاهد عوارض این معضل اجتماعی هستیم. ونداليسم از واژه وندال، نام قومي از اقوام ژرمن ـ اسلاو گرفته شده است، آنها در قرن پنجم ميلادي در نواحی ميان دو رودخانه اودر و ويستول زندگي مي كردند. آنان مردماني جنگجو، خونخوار و مهاجم بودند كه به سرزمين هاي اطراف حمله می کردند و باعث تخريب و تاراج مناطق و آبادي هاي متصرفه می­شدند. روحیه ویرانگری آنها که در تاریخ به جای مانده بود سبب گردید که بعد از آنها به ویژه در قرن بیستم، افرادی را که آگاهانه اموال، اشياء و متعلقات عمومي، آثار هنري، علمی، تاریخی و باستانی را تخریب می کنند وندالیسم نامند.

 

بنابراین وندالیسم پدیده­ی اجتماعی است که تخریب امکانات و وسایل عمومی راه به همراه دارد. این پدیده اجتماعی در سده­های گذشته وجود داشته است، اما از نیمه دوم قرن بیستم بیشتر مشاهده شده است و به دلیل گستردگی و وسعت شهر و تراکم جمعیت، مکان اصلی بروز این پدیده شهرها و به ویژه کلانشهرها بوده است. وندالیسم اثرات مختلفی بر فضای شهرها دارد که زیان­های اقتصادی، روانی، اختلال در نظم عمومی و غیره را شامل می­شود.

 

هدف از این مقاله بررسی پدیده وندالیسم و اثرات آن بر فضای شهری است. بررسی مسائل و مشکلات باعث آشکار شدن راه حل­های و راهکارهای ممکنه برای یک موضوع می­شود. از اینرو پژوهشگر سعی کرده است که در حد توان بضاعت علمی خود با بررسی مسئله وندالیسم و اثرات مخرب آن برفضای شهری، به این مسئله توجه نماید تا با تلاش­های سایرین، اقدامات مناسب­تر صورت گیرد. قطعا بررسی­های علمی مکرر در حوزه دانشگاه، بستر راهکارهای عملی برای بهبود این پدیده اجتماعی را هموار خواهد کرد.

 

با این مقدمه موضوع وندالیسم و اثرات آن در فضای شهری به شرح زیر شروع می­شود.

 

1- کلیاتی درباره مفهوم وندالیسم

 

افراد مختلف از واژه وندالیسم تعاریف متفاوتی ارائه داده­اند که در زیر چند نمونه از آنها بیان می­شود: وندالیسم در لغت به معنای ضدیت با فناوری و آثارفناوری و وحشیگری تعریف می­شود(آریانپورکاشانی).

 

محسنی تبریزی نیز آن را به مثابه ی جنایتی خرد و از انواع بزهکاری جوانان می­داند.

 

مایرو کلینارد وندالیسم را تخریب ارادی اموال و متعلقات عمومی به صورتی مداوم و مکرر تعریف می­کند.

 

پدیده وندالیسم یا تخریب اموال عمومی‌یک پدیده اجتماعی زشت و مذموم است که در متون جامعه شناسی به عنوان نوعی روحیه بیمارگونه مطرح است که فرد تمایل دارد به صورت ارادی و آگاهانه اموال عمومی ‌و گاه اموال خصوصی را تخریب کند. این پدیده ریشه در ضمیر انسان‌ها دارد و به جنسیت، نژاد، ملیت، فرهنگ، مذهب، سن، قومیت، مدرک، نوع خانواده و جامعه بستگی ندارد و در همه ممالک توسعه ‌یافته، کمترتوسعه ‌یافته و درحال توسعه دیده می‌شود.

 

وندالیسم به دو دستة كلی گروهی و فردی تقسیم می­شود که بیشتر تخریب­ها توسط وندالیسم فردی اتفاق می­افتد و خسارت­های زیادی را نیز به جامعه وارد می‌سازد. براساس تحقیقات انجام شده در جهان، اعمال وندالیستی بیشتر توسط جوانان انجام می‌شود بدون آنکه بدانند این عمل جرم است. آنها اعمال خود را نوعی شوخی می‌دانند.

 

در رابطه با وندالیسم باید به این نکته نیز اشاره نمود که وندال­ها از قشرها و طبقات مختلف جامعه می‌باشند و تنها در بین طبقات پایین و كم­تحصیل نیستند. هَكِرها و كسانی كه ویروس وارد شبكه اینترنت می‌كنند، جزء وندال­ها محسوب می­گردند. با این وجود کارشناسان اجتماعی نظرات گوناگونی راجع به بروز این پدیده، ابراز کرده‌اند که دلایلی مانند بیماری‌های روحی، روانی و فقر اقتصادی، پایین بودن سطح تحصیلات، مصاحبت و همنشینی با دوستان بزهکار، ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی، هوش پایین، مشكلات خانوادگی و تربیتی و مشكلات اجتماعی و فرهنگی باعث بروز پدیده اجتماعی وندالیسم می­شود. بررسی موشکافه عوامل تاثیرگذار بر وندالیسم دور از تخصص نویسنده مقاله است.

 

اکنون با توضیحات فوق، با استفاده از مصادیق وندالیسم به بررسی تاثیرات وندالیسم در فضاهای مختلف شهری پرداخته می­شود.

 

2- مصادیق رفتارهای وندالیستی در فضای شهری

 

نوشتن یادگاری در بناهای تاریخی و اماکن مذهبی، مجسمه‌های نصب شده در میادین، پارک‌ها و اماکن عمومی، سینماها، آسانسورها، پارک‌ها و فضاهای سبز عمومی، صندلی‌های اتوبوس و مترو، کتاب‌های کتابخانه‌ها، تلفن‌های عمومی، صندوق‌های پست

 

کندن و برداشتن علایم راهنمایی، شکستن یا خم نمودن چراغ‌های راهنمایی و حتی بی توجهی به چراغ راهنمایی؛ اگر در محل تقاطع چهارراه­ها منتظر سبز شدن چراغ عابر پیاده باشید با بسیاری از جوانان برخورد خواهید کرد که افراد یا دوستان­شان که برای چراغ عابر پیاده منتظر هستند را به باد تمسخر می­گیرند، این رفتار نیز در زمره رفتار وندالیستی قرار دارد.

 

آسیب زدن به بدنه اتومبیل از طریق آلات برنده نظیر چاقو و قیچی و ابزاری مانند آچار، پنجه بوکس،کلید، میخ، ناخن گیر، سنگ، مواد رنگی، جوهر، انواع اسپری‌های رنگی، تیرکمان، تفنگ، مواد شیمیایی، قیر، چسب، مته، دریل؛ پنجر نمودن لاستیک چرخ‌های اتومبیل و شکستن شیشه‌ها و آیینه‌های اتومبیل. همه آسیب­های ممکنه برای کلیه اتومبیل­های شخصی که در داخل خیابان­ها و کوچه­ها پارک شده است امکان پذیر است ولی اتومبیل­های گران قیمت بیشتر در معرض این رفتار وندال­ها قرار دارد زیرا یکی از دلایل بروز آن، وجود ثروتی است که فرد وندال از آن محروم است و فرد ثروتمند را عامل فقر خود(وندال) می­داند.

 

مصداق دیگری از رفتار وندالیستی، طرفداری از تیم­های فوتبال است که افرادی مانند جولیانا، مارش وهمکاران، رامون اسپایچ و …، رفتار این گروه را وندالیسم و اوباشگری نام می­نهند.

 

پاره کردن بنرها و پوستر های تبلیغاتی و پخش آنها در روی زمین؛ نصب و نوشتن آگهی و تبلیغات بر روی دیوار منازل، اماکن عمومی و ساختمان­های دولتی بدون توجه به مکان ویژه نصب آگهی و تبلیغات؛ در بسیاری از شهرها مکان­های تعریف شده­ای برای نصب آگهی و تبلیغات تهیه شده که برخی افراد بدون توجه به آن در نزدیک ترین مکان، آگهی ها را نصب می­کنند.

 

• شکستن و آسیب زدن به درختان
  
• دیوارنویسی
  
• تخریب نیمکت­ها، نورپردازها، سایه گسترها، میزهای پیک نیک، تجهیزات روشنایی در پارک­ها، بیرون کشیدن یا کندن گل های پارک، آزار دادن حیوانات و جانوران تفریحگاه های عمومی یا پارک وحش
  
• مسدود کردن و تخریب فواره ها و انداختن آشغال در محوطه آب نما
  
• تخریب تجهیزات روشنایی در درون خیابان ها و کوچه ها
  
• تخریب یا نوشتن فضای سایه بان ایستگاه های اتوبوس، نوشتن بر روی بدنه اتوبوس یا صندلی های آن، کندن قسمتی از بدنه صندلی اتوبوس، کندن و بردن آرم اتوبوس ها
  
• نوشتن الفاظ زشت و ناپسند در مکان های عمومی چون اتوبوس ها، سرویس های بهداشتی عمومی، دیوارها، صندلی ها و دیوارهای کلاس درس دانشگاه ها
  
• کندن و برداشتن تلفن عمومی، شکستن شیشه های کیوسک تلفن، نوشتن یادگاری بر روی کیوسک های تلفن
  
• قرار دادن موانع بزرگ روی خطوط راه آهن و پرتاب سنگ به شیشه های قطار
  
• آسیب رساندن به ورزشگاه ها و تجهیزات ورزشی
  
• شکستن شیشه ها، شکستن درب فروشگاه ها، استفاده از مواد منفجره و آتش زا
  
• شكستن و دزديدن سطل هاي زباله
  
• نصب تابلو و پرچم با ميخ يا سيم و كابل به بدنه درختان خيابان و در و ديوار شهر
  
• پاره كردن صندلي های مترو و صندلي سينماها
  
• شل كردن پيچ و مهره صندلي های اتوبوس ها و نیمکت های پارک
  
• تخريب مجسمه ها و تابلوهاي نصب شده در داخل پارك ها و فضاي سبز
  
• ايجاد حريق عمدي در پارك ها خصوصاً پارك هاي جنگلي
  
• تخريب توالت ها و دستشويي هاي داخلي پار کها و فضای سبز
  
• تخريب شيرهاي آب و دستگاه هاي آب سردكن داخل پارك ها و فضاهاي سبز
  
• تخريب وسايل محوطه ی بازی كودكان
  

 

3- نتایج وندالیسم در فضای شهری

 

پدیده وندالیسم مانند دیگر انحرافات اجتماعی، نتایج پنهان و آشکار زیادی دارد. وندالیسم نوعی از بزهکاری های جوانان است که مخل نظم عمومی است. وندالیسم باعث کاهش کیفیت زندگی شهری می شود و با افزایش پرخاشگری و خشونت در شهرها نه تنها در افت کاری و استفاده ی عمومی از مکان های تفریحی تأثیر دارد، بلکه در افزایش احساس ترس و ناآرامی و نابهنجار نیز تأثیر گذار است.

 

زیانهای اقتصادی یکی ازمهم ترین و بارزترین آسیب های وندالیسم است که هر ساله بخش عظیمی از بودجه ی کشورها صرف تعمیر و بازسازی وسایل تخریب شده می شود. علاوه بر صرف هزینه اقتصادی، شهروندان زمان زیادی را نیز از امکانات عمومی بی بهره هستند تا وسایل عمومی از تعمیر و بازسازی بازگردد و مجددا شهروندان بتوانند از آنها استفاده کنند. این زمان از دست رفته از بهره بری امکانات عمومی منجر به نارضایتی و بی اعتمادی مردم از مدیریت شهری و سرمایه اجتماعی می شود.

 

بعد روان شناختی، یکی دیگر از نتایج وندالیسم است. زشت شدن مناظر شهری، هم احساس کدری به شهروندان می دهد و هم به نحوی محرک انگیزه های دیگر وندال ها برای افزایش تخریب می شود.

 

یکی از نتایج مهم در رابطه با وندالیسم این نکته است که “وندال هاي كهن یا همان وندال های قرن پنجم میلادی”، سرزمین های دیگران را نابود می کردند، یعنی با هجوم هاي وحشيانه خود، چيزي را ويران مي كردند كه ساخته دست یک کشور دیگر بود و به اقتصاد سرزمین خود آسیبی نمی زدند. اما “وندال هاي مدرن” چيزي را نابود مي سازند كه از آن جامعه خودشان است، یعنی ضرر و زیان آن دامن خودشان را هم می گیرد ولی از آن آگاه نیستند. البته باید این نکته را یادآور شد فرد در هر سرزمینی که هست نباید دست به تخریب بزند چه متعلق به آن کشور باشد و یا نباشد.

 

اگر خواسته باشیم کلیه تاثیرات وندالیسم را در فضای شهری نشان دهیم می توانیم آنرا در قالب نمودار زیر بیاوریم که گویای بیشترین رفتارهای وندالیستی در فضاهای مختلف شهری است.

 

نموداربا آنچه در متن آمد، نشان داده شد که وندالیسم­ها متعلق به یک گروه خاص، طبقه خاص، میزان تحصیلات خاص و غیره نیستند. برای جلوگیری و پیشگیری از بروز چنین پدیده ای در یک جامعه، الزامات زیادی وجود دارد که برخی از آنها در زیر بیان می شود و می تواند به عنوان راهکار مطرح شود:

 

تربيت خانوادگي؛ فرهنگ سازي و بالا بردن شعور اجتماعی؛ افزايش مشاركت مردمي؛ دقت در استفاده از فضاهای بالقوه برای رفتارهای وندالیستی؛ افزایش نظارت های اجتماعی؛ افزایش فضاهای عمومی، نیمه عمومی و خصوصی؛ باز طراحی شهری برای استفاده مناسب از فضاها، توجه به امر زیباسازی و زیبشناسی شهری، در نظر گرفتن استحكام و شكل فيزيكي مناسب در ساخت سازه ها و فضاهای شهری و غیره.

 

 

 

منابع

 

قرائتی ،مریم(بی تا). وندالیسم، اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشان

فرامرز، مرتضی(1389). چالش فرهنگی شهرنشینی ،بررسی رفتارهای وندالیستی در فرهنگ شهر، همايش منطقه اي تاثير تعلق و همبستگي اجتماعي بر پيشگيري از ونداليسم

احمدی علی آبادی،کاوه(1389). گذري بر ونداليسم و تقابل سنت و مدرنيته

محسني‌تبريزي، ع.(1383).ونداليسم؛ مباني روان شناسي اجتماعي، جامعه شناسي و روان شناسي رفتار ونداليستي در مباحث آسيب شناسي و كژرفتاري اجتماعي. نشر آن. تهران.

رﺣﻴﻤﻲ، اﻣﻴﻦ(1387). ﻋﺸﻖ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻫﺎ. ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ رﺷﺪ وﻧﺪاﻟﻴﺴﻢ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﻬﺮي. ﺟﺎم. ﺟﻢ، 6/11/1387، ص. 14

قاسمي، و، ذوالاكتاف، و، نورعلي وند، ع (1388). جامعه شناسي ورزش ونداليسم و اوباشگري در ورزش فوتبال. تهران: انتشارات جامعه شناسان.

وندالیسم در شهر 1، سازمان زیباسازی شهر تهران

وندالیسم در شهر 2، سازمان زیباسازی شهر تهران

وندالیسم در شهر 4، سازمان زیباسازی شهر تهران

 

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار