آموزش مراحل طراحی سیستم های آبیاری

[Mahdi Eng 22,940]

برای هر سیستم آبیاری (سطحی – تحت فشار) باید مراحل خاصی دنبال شود ونکات زیر را درنظر گرفت .

 

الف- شرح مسئله

اولین گام درطراحی یک سیستم آبیاری، توصیف مسئله وتعیین هدف است .یعنی اینکه باید دانست که هدف ازطرح سیستم چیست ؟ بااحداث سیستم چه منافعی حاصل خواهد شد؟ چه میزان درمصرف آب صرفه جویی می شود ؟افزایش عملکرد محصول به چه میزان خواهد بود؟

 

ب- جمع آوری داده ها واطلاعات مورد نیاز

مهمترین و وقت گیرترین قسمت درطراحی سیستم آبیاری جمع آوری اطلاعات وداده هاست . این گام رابا تأمل و وسواس بیشتری باید برداشت ؛ زیرا سیستمهای آبیاری درهنگام کاربرد ، شرایط محیطی راتغییرمی دهندولذا برای آنکه طراحی به نحو صحیحی انجام شود باید درمورد خصوصیات فیزیکی وشیمیایی خاک ، خصوصیات شیمیایی آب ، عامل های آب وهوایی ، عکس العمل گیاه نسبت به آبیاری ، هزینه هاودرآمدهای اقتصادی ، مسائل اجتماعی وموانع موجود بر سر راه انجام پروژه ، اطلاعات کافی دراختیارباشد.

 

ج- انتخاب نوع سیستم آبیاری

پس ازجمع آوری داده های هواشناسی ، خاک ،وشرایط فیزیکی باید سیستم آبیاری مناسب انتخاب شود. دربعضی مناطق شرایط به گونه ای است که باید یک سیستم خاصی انتخاب وطراحی واجرا شود .اما درمناطق وشرایطی که امکان استفاده ازچند نوع سیستم آبیاری وجود دارد بایستی چند نوع سیستم درمقایسه با یکدیگرتحلیل ودرنهایت سیستمی انتخاب شود که بیشترین سوددهی را داشته باشد . ذکراین نکته ضروری است که هیچ سیستم آبیاری را نمی توان یافت که تمام شرایط موجود منطبق برآن باشد ؛ اما سیستمی را باید انتخاب کرد که ازروشهای دیگرمناسب ترباشد. د رانتخاب سیستم آبیاری شرایط اجتماعی ، اقتصادی وبه خصوص درجه پذیرش زارعان با آن راباید در نظرگرفت .

[Mahdi Eng 22,940]

اطلاعات مورد نیاز در طراحی

طراحی سیستم های آبیاری براساس اطلاعاتی است که ازمنطقه جمع آوری ومورد تجزیه وتحلیل قرار می گیرد . بنابراین یک طرح زمانی کارآیی لازم راخواهد داشت که داده های جمع آوری شده صحیح باشد. البته داشتن اطلاعات درست شرط لازم برای مؤفقّیت سیستم هست، ولی کافی نیست . اصولاًنداشتن آمار واطلاعات از یک منطقه به مراتب بهترازداشتن آمارواطلاعات غلط ازآن است.

 

اطلاعات مورد نیازدرطراحی سیستم های آبیاری به دو گونه اند:

 

الف- داده های فیزیکی

ب- داده های غیرفیزیکی

داده ها اطلاعات فیزیکی را می توان درپنج دسته تقسیم بندی نمود:

 

۱- اطلاعات مربوط به خاک

۲- اطلاعات مربوط به گیاهان زراعی

۳- اطلاعات مربوط به آب وهوا

۴- اطلاعات مربوط به آب

۵- اطلاعات مربوط به سیستم آبیاری

 

 

داده های غیر فیزیکی مشتمل براطلاعاتی درمورد وضعیت اجتماعی اقتصادی منطقه ، بازار فروش ، سیستم مدیریت ، علاقه وتمایل زارعان ومواردمشابه دیگراست که اهمیت این موارد کمتراز عوامل فیزیکی نیست؛ چه بسا توجه نکردن به این نکات می تواند یک پروژه را با شکست حتمی مواجه نماید.

 

مهمترین عوامل مؤفقّیت درسیستمهای آبیاری تحت فشارعبارتند از:

 

۱- طراحی مناسب ودرست

۲-کیفیت مناسب لوازم آبیاری واجرای صحیح

۳- بهره برداری صحیح ومناسب

۴- مراقبت ونگهداری صحیح از طرح

 

اما آنچه در نظر گرفتن آن درطراحی سیستمهای آبیاری تحت فشاربسیارضروری به نظرمی رسد،عبارتند از:

 

الف- تعیین کیفیت آب وانتخاب سیستم متناسب با آن

ب- تعیین جنس خاک وانجام آزمایشهای نفوذ پذیری خاک وتعیین سرعت نفوذ نهایی خاک وظرفیت نگهداری آب درخاک

ج- تعیین سرعت وجهت بادهای غالب درمنطقه ومدت تداوم آن

د- انجام آزمایشهای کیفی خاک

و- نوع محصول

[Mahdi Eng 22,940]

درجه اهمیت کیفیت لوازم آبیاری واجرای سیستم ها اگر از سایرعوامل مؤثردرموفق بودن یک پروژه بیشترنباشد، کمترنخواهد بود .

 

بدیهی است که اگر سیستمی با هردقت بالا طراحی شود، ولی لوازم واجرای سیستم از کیفیت مطلوبی برخوردارنباشد طرح باشکست مواجه خواهد شد.از طرف دیگر اهمیت طرز کارونگهداری سیستم نیزکمتر از طراحی نیست.

 

 

نگهداری خوب باعث طولانی عمروسایل آبیاری شده ودرنتیجه ازهزینه های سالانه می کاهد. درکشور ما آبیاری تحت فشاریک روش جدیدی است و زارعان آشنایی کافی با وسایل و تجهیزات مربوطه ندارند. به همین دلیل آموزش زارعان درارتباط با کار و همچنین نگهداری وسایل آن اهمیت زیادی دارد.

 

باید زارعان رابا تمام قسمتهای سیستم های آبیاری آشنا کرد وآموزشهای لازم به آنها داده شود. همچنین توصیه می شود که یک نسخه ازطرح ونقشه که شامل نقشه زمین ، محل منبع آب، موقعیت لوله های اصلی ونیمه اصلی ، محل اتصال لوله های جانبی به اصلی وجهت انتقال آنها ، فاصله آبپاشها ، اندازه قطروطول لوله ها (برای آبیاری بارانی )دبی قطره چکانها ،فشارلازم برای قطره چکانها (برای آبیاری قطره ای) و نیز مشخصات دیگرطرح از قبیل فشارسیستم ، مشخصات پمپ ،دبی کل سیستم ، برنامه آبیاری ومدت آبیاری درهرنوبت دراختیارزارع قرارگیرد.

[Mahdi Eng 22,940]

علل ناموفقیت سیستم های آبیاری تحت فشار

 

 

مهمترین علل ناموفقیت سیستمهای تحت فشاردرسطح کشوررا می توان به شرح زیربیان کرد:

 

۱- دقت نکردن درطراحی وکم توجهی به عاملهای اصلی واساسی مورد نیاز

۲- کیفیت پایین اجرای سیستمهای آبیاری تحت فشار

۳- کیفیت نامطلوب لوازم آبیاری

۴- پایین بودن سطح آگاهیهای کشاورزان وبهره برداران نسبت به استفاده ازسیستمها

۵- خرده مالکی بهره برداران ونداشتن یک مدیریت واحد

 

 

درحال حاضرمتقاضی طرحهای آبیاری تحت فشارنسبت به گذشته کمترشده است . مهمترین علتهای آن عبارتند از:

 

۱- هزینه های زیاد سیستمهای آبیاری تحت فشاروکاهش کمکهای بلاعوض دولت

۲- خرده مالکی وامکان نبودن اجرای سیستمهای آبیاری تحت فشار

۳- اطلاع کافی نداشتن زارعان ازمزایای طرحها

 

 

 

راه حل ها وپیشنهادها

 

۱- دقت درطراحی واجرا وگرفتن تعهدات لازم ازشرکتهای طراح ومجری برای طرحهای جدید

۲- گرفتن تعهدات لازم درمورد گارانتی وکیفیت اجناس از شرکتهای فروشنده لوازم آبیاری

۳- اصلاح سیستم های آبیاری تحت فشاراجرا شده که دچارمشکل اند.

۴- دادن آموزشهای لازم به بهره برداران برای استفاده درست ،نگهداری ومراقبت واحیاناً اصلاح سیستمهای تحت فشارتوسط خود بهره برداران

۵- تشکیل تعاونی های تولید به صورت سهام بندی برای طرحهای خرده مالکی که سیستمهای تحت فشار درآنها اجرا شده

۶- قراردادن یک نسخه ازطرح دراختیار زارعان وتوجیه آنها به منظورچگونگی استفاده از سیستم اصلاح سیستمهای آبیاری تحت فشاراجرا شده ازطریق ارزیابی طرحهای یاد شده توسط کارشناسان ذیربط عملی است . اصولاًهدف ازارزیابی یک طرح آبیاری مشخص کردن مشکلات اولیه ، اشتباهات طراحی ، اجرا ومدیریت یک سیستم آبیاری است که پس از ارزیابی طرح می توان راه حلهای اصلاحی طرح را ارائه نمود.

 

 

 

 

منبع: مجله اینترنتی کشاورزی و منابع طبیعی شمیز