عناصر ساخت منظر

[Ailin Th 648]

به نام خدا

عناصر ساخت منظر

 

مقدمه

با رشد شهرها و حومه ها ميل شديدي به يكنواختي منظر پديد آمد، به طوري كه تفاوت اندكي در خوصيات موجود بين نواحي مختلف

شهرها و محله ها ديده مي شد و اين امر طراحان را ترغيب نمود كه در جهت شناخت و سپس تقويت شاخص هاي منحصر بفرد هر ناحيه

در طراحي هاي خود بكوشند.

عناصر ساخت منظر به دو دسته قابل تقسيم هستند:

1. عناصر طبيعي، شامل انسان، حيوانات، گياهان، خاك، آب، باران و باد.

2. عناصر مصنوع، شامل مبلمان، اتومبيل، مسيرها و دسترسي ها، فضاهاي گشايش و مكث و عناصر تاسيساتي، كه در اين نوشتار به

اختصار در مورد هر يك از آنها صحبت خواهيم كرد.

 

عوامل طبيعي

 

خاك

خواص فيزيكي و شيميايي خاك بستر طراحي از مهمترين

عوامل تاثيرگذار بر طرح مي باشد و به همين دليل بررسي خاك از

نظر بافت، رنگ، ميزان مقاومت فشاري، ميزان تخلخل و غيره، اولين

مرحله مطالعات طراحي را به خود اختصاص مي دهد.

بررسي خاك از نظر نيز ميزان املاح ( نمك و آهك ) از اهميت

زيادي برخوردار است زيرا كه وجود نمك به ميزان زياد در خاك

سبب ايجاد حفراتي درون بافت خاك، به هنگام انبساط و انقباض

هاي فصلي مي گردد.

تاثير عوامل فرسايشي و همچنين تحليل فرآيندهاي رسوب گذاري و عوامل رانشي و غيره بر خاك نيز به پايداري طرح ما و همچنين

انتخاب صحيح مصالح و محاسبات پي سازي ها، كمك مي كند.

 

آب

تاثير آب بر طراحي منظر نيز از دو لحاظ قابل بررسي و توجه است.

الف ) تاثير آب از نظر عملكردي، اعم از آبياري، پاكيزگي و ...

ب) تاثير رواني آب، از جمله رنگ آن و انعكاس آن و يا حركت و صداي آب.

همچنين آب در فرهنگ هاي گوناگون داراي معاني سمبليك و اعتقادي متعددي نيز مي باشد، چه بسا كه در فرهنگ كهن پارسي آب

عنصر اصلي باغ سازي است و جنبه قداست دارد.

وجود آب سبب ايجاد تغييراتي نير در ميكروكليماي محلي كه در آن واقع است نيز مي گردد، از جمله اينكه آب در ميزان درجه حرارت

محيط و همچنين ميزان رطوبت آن، تاثيرگذار است.

 

نور

نور چه از لحاظ فيزيكي و چه احساسي بر منظر تاثير مي گذارد.

جهت و شدت نور و نحوه توزيع آن در فضا سبب ايجاد سايه روشن ها و همچنين تفكيك فضاها به صورت نقاط سايه و نقاط پرنور،

ايجاد مركزيت ديد و ... مي گردد.

علاوه بر اين ميزان تابش خورشيد محدوديت هايي را نيز در انتخاب نوع پوشش گياهي ايجاد مي كند.

 

باد

ما در طبيعت با دونوع باد مواجه هستيم:

1) بادهاي مطلوب

2) بادهاي نا مطلوب

استفاده بهينه از بادهاي مطلوب و كاهش تاثير بادهاي نامطلوب مي توانند تاثير بسزايي در تنظيم شرايط محيط و درنتيجه پايداري

طرح ما داشته باشد.

كاهش شدت بادهاي نامطلوب از طريق ساخت موانع و ايجاد تغيير جهت در آن، از راهكارهاي قابل توجه در طراحي است.

 

باران

بررسي ميزان باران و سرعت و شدت آن در تعيين راهكارهاي دفع آبهاي سطحي سايت و يا استفاده از آن در چرخه آبياري مجموعه،

بسيار حائز اهميت است .

 

پوشش گياهي

در هر منطقه پوشش گياهي موجود نشان دهنده ويژگي هاي

محل اعم از اقليم، مقاومت خاك و ... است كه معمولاً سعي مي

شود به صورت دست نخورده در جاي خود حفظ شود. پوشش

گياهي كه براي يك سايت طراحي مي شود بايد با ويژگي هاي

اقليمي منطقه هماهنگي كامل داشته باشد. اين پوشش گياهي مي

تواند جنبه كاربردي (كاهش درجه حرارت، مقابله با آلودگي و

عوامل نامساعد جوي مثل بادهاي نامطلوب) يا تزييني (از لحاظ

بصري يا حسي) داشته باشد .

استفاده مناسب و بجا از گياهان مي تواند ميزان نياز به عناصر مصنوع را كاهش دهد.

 

حيوانات

حيوانات از عوامل حيات بخش منظر هستند. اكوسيستم جانوري هر منطقه بايد در طراحي آن مدنظر قرار گيرد. استفاده از پوشش هاي

گياهي مناسب و همچنين انتخاب مبلمان در طراحي منظر و لحاظ كردن خصوصيات جانوران بومي هر منطقه و نيازهاي آنان، سبب

هماهنگي طرح با اكوسيستم جانوري آن منطقه و در نتيجه تناسب طرح با محيط مي گردد.

 

انسان

فضا با حضور انسان در آن معني پيدا مي كند، در نتيجه فضا بايد پاسخگوي نيازهاي عملكردي و رواني و احساسي انسان باشد.

به طور كل بين انسان و محيط رابطه متقابلي وجود دارد، بدين صورت كه به همان اندازه كه محيط رفتار انسانها را، چه از نظر رواني و

چه از نظر عملكردي، شكل مي دهد، انسان و عكس العمل هاي او نيز بر پويايي و يا سكون و آرامش فضا تاثير گذار است.

در نتيجه توجه به نيازهاي عملكردي انسان، شرايط آرامش وي، حس زيبايي شناسي و نيازهاي رواني او، مهمترين گام در طراحي

منظر به حساب مي آيد.

 

عناصر مصنوع

اين عناصر مي توانند در شناسايي محل و ساخت و يا بهبود ناحيه شهري موثر باشند.

عوامل موثر در انتخاب عناصر ساخت منظر عبارتند از دوام، زيبايي، تناسب و به خصوص هزينه آنها با توجه به بودجه تعيين شده در

طرح.

 

گلدان ها

هرگاه درخت يا درختچه را نتوان مستقيما در زمين كاشت مي توان از گلدان استفاده كرد. گلدانها را مي توان به عنوان مانع يا

حصارهايي جهت جلوگيري از ديد و يا لطافت بخشيدن به ديوارهاي بزرگ به كار برد .

نكاتي كه بايد در انتخاب يا طراحي گلدانها مورد توجه قرار گيرند عبارتند از:

- هماهنگي با محيط، تركيب گلدانها به صورت چند تايي و ايجاد محيط دنج براي نشستن.

- آبياري، استفاده از منابع آب، سيستم آبياري دستي يا اتوماتيك.

- عمق مناسب خاك.

- كوتاه مدت، بلند مدت يا دايمي بودن گلدانها.

- استفاده از حلقه ها و يا استوانه هاي بتني براي محافظت از كابلها و لوله ها.

- انتخاب نوع گياه.

- مراقبت، مقاومت در برابر صدمات عمدي، استحكام.

- زهكشي.

 

زباله دان ها

زباله دان ها مي بايست در مكان مناسبي قرار بگيرند و قابل ديد باشند بدون آنكه بيش از حد به چشم بيايند. در حاشيه خيابان ها مي

توان زباله دان ها را به صورت خطي و در فاصله سي متر از يكديگر قرار داد، ولي تعداد آنها را بايد در جلوي ساندويچ فروشي هاي بزرگ،

سينماها و رستوران ها بيشتر كرد.

عواملي كه در طرح زباله دانها مي بايست در نظر گرفته شوند عبارتند از:

- مقاوم بودن در برابر صدمات عمدي و استهلاك.

- استفاده از مصالحي كه نياز كمي به تعمير و نگهداري دارند.

- سهولت در تخليه و تميز كردن.

- غير قابل سرقت بودن.

- نسوز بودن طبق تعرفه هاي آتش نشاني.

- در معرض ديد نبودن محتويات.

- نصب و اتصال اجزا.

 

روشنايي

در هر منطقه مي بايست از يك سيستم استاندارد شده براي تيرهاي چراغ برق استفاده كرد. اين تيرها همچنين مي توانند براي نصب

علايم و يا استقرار زباله دان ها مورد استفاده قرار گيرند تا تعداد تيرها و پايه ها به حداقل برسد. ارتفاع و نوع چراغ ها مي بايست بيانگر

شاخص ها و كاربرد در يك ناحيه باشد. به طور كلي چراغ پياده روها را مي توان به دو نوع كاربردي و تزييني تقسيم كرد.

چراغ هاي كاربردي

- سطح بالا: بين 3 تا 4 متر براي روشن كردن ميدان ها، مراكز فروش و گذرگاه هاي عريض.

- سطح پايين: براي روشنايي نزديك تر گذرگاه هاي باريك، نشستگاه ها، اماكن صرف غذا و يا باغچه ها.

- ديواري: در امتداد پله ها و گذرگاه هاي شيب دار كه استفاده از دو نوع ديگر جا گير به نظر مي رسد.

 

چراغ هاي تزييني

- نور افكن: روشن كردن ساختمان هاي خاص، بناهاي يادبود، فواره ها يا درختان به وسيله نورافكن هايي صورت مي گيرد كه بر

روي پايه يا ديوار نصب گرديده و يا در سطح پايين و در زاويه هاي مختلف قرار مي گيرند.

- چراغ هاي جشن و سرور: چراغ هاي چندتايي با اثرات ويژه كه براي جشن ها به كار مي روند.

 

علايم

در استفاده از علايم مي بايست كاملاً بادقت و معقولانه عمل كرد تا تعداد تيرها و پايه ها به حداقل برسد. علايم را مي توان به ديوارها

و ساختمان ها نصب كرد و يا آنها را جزيي از ساختارهاي ديگر موجود در خيابان نمود كه به هر صورت براي منظورهاي ديگر برپا شده اند.

ارتفاع، اندازه و شكل علايم مي بايست به گونه اي طراحي شده باشند كه به بهترين وجه قابل رويت بوده و به محيط مربوط به خود

شكلي تازه بخشند اما در عين حال نبايد بيش از حد به چشم بيايند.

طرز به كارگيري علايم در يك منظر خياباني بستگي به خاصيت تصويري آنها دارد. علايم مي بايست متناسب با معماري اطراف خود

بوده و نقش خود را از نظر كاربردي و زيبايي ايفا كنند.

كاربرد علايم:

- نشان دهنده جهت: جاده ها.

- شناسايي ساختمان ها، ميدان ها و پارك ها.

- كنترل ترافيك: جاده ها و علايم پاركينگ ها.

- اطلاعات: تاريخي، محلي، رويدادها.

- علايم و نشانه ها: پرچم ها، شعارهاي روي پارچه، اشكال بزرگ ديواري، علايم اختصاصي شركت ها.

علايمي را مي توان به هم وابسته دانست كه يا به منطقه خاصي مربوط بوده و يا از لحاظ رنگ، شكل و نصب وجوه مشتركي داشته

باشند.

 

آب نماها

نكات زير را مي بايست در طراحي ساختارهايي كه در رابطه با آب ساخته مي شوند در نظر گرفت:

- حركت ( نور در آب جاري تلالو مي نمايد. آب هاي جاري در مقايسه با آب هاي راكد مي توانند فضاهاي بسيار متفاوتي به وجود

آورند.)

- سر و صدا (اصطلاحاً صداي سفيد)

- تاثير خنك كننده

- انعكاس

- تحت الشعاع قرار دادن عوامل پيرامون خود

- تاثير باد بر ارتفاع فواره ها

پايه ها

پايه ها موانع خوبي را براي جلوگيري از عبور وسايل نقليه به وجود مي آورند و مي توانند به جاي جدول خياباني و يا در تركيبي با آنها

مورد استفاده قرار گيرند. با اين حال محل پايه ها را مي بايست به دقت انتخاب كرد تا از شلوغي و سد معبر در خيابان جلوگيري به عمل

آيد. از پايه هاي كوتاه مي توان به عنوان محلي براي نشستن استفاده كرد و يا آنها را براي نصب چراغ هاي كوتاه در پاركينگ ها و پياده

روها مورد استفاده قرار داد.

نرده ها

زماني از نرده ها استفاده مي كنند كه يك مانع فيزيكي كه تا اندازه اي هم ايجاد ايمني كند مورد نياز باشد در عين حال از ديد هم

جلوگيري نكند. نرده ها و حصارها را نيز مي توان جهت مشخص كردن مرز يك ناحيه و خصوصي نمودن آن يا پناهگاهي در برابر باد به

كار برد.

 

ديوارها

ديوارها يك مانع فيزيكي و بصري ايجاد مي كنند و اصولاً براي مشخص كردن نواحي خصوصي و نيمه خصوصي به كار مي روند. آنها

را مي توان با ساير عوامل موجود در يك ناحيه ادغام كرد. برخي از اين عوامل عبارتند از:

- باغچه هايي كه بالاتر از سطح زمين قرار دارند.

- تغييرات سطح.

- محل نشستن يا نيمكتهاي متصل به ديوار.

- سايه بان يا كيوسك.

ديوارهاي حايل: ديوارهاي حايل بلند را مي توان به سكوهايي تقسيم كرد و به وسيله پوشش گياهي اين تركيب را ملايم تر نمود. آنها

را همچنان مي توان به صورت پلكاني ساخت تا محلي براي نشستن ايجاد شود.

 

جدول ها

انتخاب نوع جدول بايد منطبق باشد با:

- نوع مانعي كه مورد نياز است.

- نوع جاده.

- سنگفرش محوطه.

 

پله ها

پله ها را مي توان بعد ديگري از سنگفرش دانست كه به وجود آورنده تغييرات لازم در سطوح مختلف است، در مشخص نمودن ابعاد

كمك مي كند و حتي جايي براي نشستن فراهم مي آورد.

 

محل هاي نشستن

نيمكت ها را معمولاً براي نشستني موقت يا طولاني در نظر مي گيرند. محل نشستن طولاني نياز بيشتري به راحت بودن دارد. اين

نيمكت ها كه در پارك ها و فروشگاه ها به كار برده مي شوند، بيشتر شكلي قالب ريزي شده دارند و داراي دسته و تكيه گاه هستند. محل

نشستن كوتاه مدت مي تواند ساده تر بوده و انعطاف پذيري بيشتري داشته باشد مانند نيمكت هايي كه با ديوارها ادغام مي شوند، حصاري

براي باغچه هاي بلند تشكيل مي دهند و يا در ايستگاه هاي اتوبوس نصب مي گردند.

نيمكت ها را مي توان به طرق مختلف تنظيم كرد:

- به طرف همديگر براي گفتگو.

- به طرف خارج يا پشت به پشت براي تماشاي مناظر.

- براي نشستن در مراكز فعاليت هاي مردمي مانند فروشگاه ها يا ميدان ها.

- صندلي هاي تكي براي رستورانهاي كوچك يا ايستگاه هاي اتوبوس.

- نيمكت هايي كه در واحدهاي كوچك مي توانند يك شكل منحني را به وجود آورده و با پوشش

گياهي تركيب شوند.

- صندلي ها و نيمكت هاي مجزا شده كه با گياهان ادغام شده محيط خلوت و ساكتي را به وجود مي

آورند.

تا آنجا كه ممكن باشد نيمكت را مي بايست در محلي كه از عوامل جوي به خصوص باد بر حذر باشد قرار داد. نظم و ترتيب نيمكت ها

مي بايست منطقي باشد و بايد از پراكندگي آنها جلوگيري كرد تا محل عبور و مرور را مسدود يا شلوغ نكنند.

 

آمفي تئاتر ها

آمفي تئاترها را مي توان به صورت سطوح شيب دار چمن كاري شده و يا پلكان هايي از بتون يا سنگ ساخت. مصالح و مواد را مي

بايست مناسب محل مربوطه انتخاب كرد. سطح چمن كاري براي نشستن در اماكن غير رسمي و پارك مانند و سطوح سنگي براي اماكن

رسمي و يا جهت تجمع زياد مثل تماشاي كنسرت مناسب هستند.

 

توقفگاه هاي سرپوشيده

توقفگاه هاي سرپوشيده را مي توان براي استفاده دراز مدت، كوتاه مدت يا دايم بنا كرد.

- دايم: پياده روهاي مسقف، بناهاي ستون دار و يا ورودي مسقف اتومبيل ها.

- دراز مدت: ايستگاه هاي اتوبوس، كيوسك ها و اتاقك هاي تلفن.

- موقت: سايه بان مغازه ها و چترهاي بزرگ كافه ها كه در محيط باز از آنها استفاده مي شود.

توقفگاه هاي سر پوشيده اصولاً بدين جهت مورد نياز هستند كه محل امني در برابر عوامل جوي براي عابرين فراهم آورند.

در تمام حالات آنها را مي بايست به گونه اي طراحي كرد و ساخت كه در مقابل فرسودگي و صدمات عمدي مقاوم باشند. علاوه بر اين

توقفگاه ها را بايد با سبك معماري اطراف هماهنگ كرد و يا آنها را جزيي از طراحي عمومي قرار داد.

 

سايه بان ها

سايه بان ها يا به ساختمان متصل بوده و يا مستقل مي باشند و پناهگاهي را در برابر عوامل جوي به وجود مي آورند. سايه بان ها

ممكن است در تزيين و رنگارنگ نمودن منظر موثر واقع شوند. آنها در نواحي شهري كه سرعت باد توسط ساختمان هاي بلند تشديد مي

گردند و وضعيت بدي را در فضاهاي باز مجاور به وجود مي آورند ارزش خاصي دارند.

سايه بان ها مي توانند به صورت موقت يا دايم باشند. سيستمي كه بتوان آن را فوراً برپا كرد براي بازارهاي يك روزه مناسب است.

 

ساختارها

يك ساختار ممكن است محافظي در برابر عوامل جوي باشد يا نباشد

اما در هر صورت مي تواند كاربردهاي زير را داشته باشد:

- حسي از وجود يك مكان به خصوص را به وجود آورند.

- به عنوان متصل كننده اي عمل كنند.

- مدخلي را تشكيل دهند.

- نشانگر محل يا مركز فعاليتي باشند.

اينها معمولاً به صورت صحنه هاي مسقف، جايگاه هاي سخنراني،

صحنه هاي نمايش، آلاچيق، چادرهاي نمايشي، كيوسك هاي اطلاعات، اتاقك هاي تلفن عمومي، محل ورودي تسهيلات زيرزميني،

سرويسهاي بهداشتي عمومي، جايگاه هاي عرضه كالا، روكش براي كنسرت هايي كه در فضاي باز اجرا مي شوند، استخرها و ورزشگاه ها

شكل گيرند. هر يك از اين ها ملزومات مخصوص به خود دارند كه بايد كاملاً بررسي شوند. اين ملزومات ممكن است شامل موارد زير

باشند:

- چراغ هاي روشنايي

- فاضلاب

- دسترسي

- تابلوها و علايم

- صندلي و نيمكت

- تجهيزات سمعي و بصري

- گرما / تهويه

- ايمني

- وسايل تخصصي

- نگهداري هاي ويژه

 

 

ساختارهاي باز

آلاچيق ها و داربست ها و طاق هاي مخصوص گياهان بالارونده را مي توان در پارك ها، باغ ها و مناطق مسكوني به كار برد تا مورد

استفاده گياهان بالارونده و پيچك ها قرار گيرند. چوب و استيل رايج ترين مصالح براي اين منظور به حساب مي آيند.