فورتونا

[spow 44,195]

فورتونا (معادل الهه یونانی موسوم به تیکه)، در اساطیر روم و دین رم باستان، الهه ثروت و نیکبختی، و تجسم خوشبختی و شانس و اقبال به صورت یک شخصیت بود. بواسطه این ایزدبانو، ممکن بود خوبی و موفقیت و یا برعکس شر و بدبختی، نصیب آدمی شود: در توصیف مدرن و امروزی از عدالت، فورتونا را به صورت زنی محجوب و محجبه و در عین حال کور و نابینا، بعنوان نماد و نماینده عدالت (بانوی عدالت) در نظر گرفته‌اند. وی همچنین، نماد و نماینده‌ای از زندگی توام با پرهیز از هوسرانی و هوسبازی نیز هست. فورتونا همچنین با عنوان آتروکس فورتونا، الهه یا ایزدبانوی سرنوشت نیز در نظر گرفته می‌شد و در همین ارتباط او مدعی زندگی گایوس و لوسیوس، نوادگان شاهزاده آگوستوس، و وارثان آینده امپراتوری شده بود.

 

گفته شده که پدر او ژوپیتر بود و وی نیز می‌توانست همانند او بخشنده (کوپیا) باشد. به عنوان آنوناریا، او الهه محافظت کننده از غلات و حبوبات و حامی جمع آوری آنها بود [ویل دورانت، وی را آنونا و الهه ذخیره غذا خوانده‌است (به بخش نکات در پایین توجه شود)]. روز یازدهم از ماه ژوئن به افتخار او گرامی داشته می‌شد و فستیوال یا جشنواره مخصوص او، که فورس فورتونا نام داشت، در تاریخ ۲۴ ژوئن با آیین‌ها و مراسم ویژه مربوط به وی، برگزار می‌شد.

 

شرح

 

فورتونا، از خدابانوان روم باستان و نخستین فرزند ژوپیتر بود. وی همتای تیکه در یونان محسوب می‌شد. فورتونا زنان را در زادن نوزاد یاری می‌کرد و در کیش خود فورتونا پرمیگِنیا یا مادر آغازین نام داشت. معبد فورتونا در پالسترینا، یا پرانست کهن، مشهور بود و پیشگوئی خاص برای خود داشت.

 

در مجموع فورتونا، خدابانویی مهم و قدرتمند بود، اما با این همه، اندیشه رومیان درباره کار او مبهم بود.

 

منشاء

 

اصل و منشاء اولیه ایزدبانوی فورتونا یا فورچونا، به زمان‌های بسیار کهن بازمی گردد. این ایزدبانو در بیشتر مناطق ایتالیا پرستش می‌شد. او یک الوهیت حمایت کننده و محافظ بود و با شاخی پر از میوه و گل و غله که نماد فراوانی است، نمایانده می‌شد. با وی یک سکان کشتی نشان داده می‌شد که نشاندهندهٔ تسلط او بر تقدیر و سرنوشت بود و همچنین یک توپ، که شاید نمایانگر عدم قطعیت و در چرخش بودن بخت و اقبال به شمار می‌آمد.

تندیس واتیکان

 

تندیسی از فورتونا که در اوستیا یافت شده و امروزه جزو آثار موزه واتیکان می‌باشد، بعنوان فورتونای نیکبختی شناخته می‌شود. وی که جایگزین تیکه یونانی شده در این تندیس شاخ فراوانی را در یک دست و یک سکان کشتی را در دست دیگر خویش دارد. در این نقش فورتونا همانا [ایزدبانوی] نیکبختی و راهنمای زندگی مردان[ مردمان] شناخته می‌شود. بزرگترین معبد فورتونا در پالسترینا قرار داشت و پیشگوی معبد، همانا کاهن اعظم بود.

 

 

نکاتی دیگر

 

ویل دورانت در فرازهایی از کتاب مشهور خویش، تاریخ تمدن به فورتونا و آیین‌های پرستش او در روم باستان اشاره می‌کند. وی از جمله ضمن اشاره به احیای کیش قدیم رومیان توسط آگوستوس و جانشینانش، می‌نویسد:

 

...[با اقدامات آگوستوس و جانشینانش]، مذهب قدیم هنوز نیرومند می‌نمود و خدایان جدید مانند آنونا (ذخیره غذا) [همان آنوناریا که الهه جمع آوری غلات و حبوبات بود]، خلق می‌کرد. [این اقدامات] در پرستش فورتونا و روما، حیاتی تازه دمید و از قانون نظم و جبر، با حدّت پشتیبانی می‌کرد.

 

وی در جایی دیگر به مجسمه زرین فورتونا اشاره می‌کند که در اطاق خواب امپراطوران روم قرار داشته و در موقع جایگزینی امپراطوری به جای امپراطور دیگر، بعنوان نماد نیکبختی از خوابگاه امپراطور قبلی به خوابگاه امپراطور جدید انتقال می‌یافته‌است. وی از جمله صحنه مرگ آنتونینوس پیوس را این گونه توصیف می‌کند:

 

آنتونینوس پیوس، لحظاتی قبل از مرگ، مارکوس آورلیوس را بر بالین خود خواند و توجه به کشور را به او سپرد. وی همچنین به خادمان خود دستور داد مجسمه زرین فورتونا را که سالها در اطاق خواب امپراطور برپا بود، به اطاق مارکوس آورلیوس ببرند. به افسر کشیک برای اسم شب، کلمه «امنیت خاطر» یا «آسایش خیال» را داد و اندکی بعد، غلتی خورد و مثل آنکه بخوابد، مُرد(سال ۱۶۱ میلادی).

 

در همین ارتباط، وی به نقل از تاریخ آگوست، این مثل را از قول قسطنتین[همان کنستانتین] روایت می‌کند:

 

این فورتونا(الهه اقبال) است که مردی را امپراطور می‌کند.

 

 

فورتونا حاکم بر دایره ای که چهار مرحله از زندگی را نشان می دهد، در مرکز این دایره نقطه نیکبختی(فورچون) یا همان ساعت سعد واقع است، تصویر مربوط به نسخه خطی کارمینا بورانا می باشد