آشيانه پرنده، جلوه‌اي از معماري مدرن

[Mohammad Aref 120,438]

معماري ايراني به‌دليل نگاه عالمانه به اقليم و علم زيست‌شناسي، عجايبي حيرت انگيز و ماندگار را تحت عنوان كبوترخانه‌هاي ايراني خلق كرد و از روزگاران پيش به يادگار گذاشت.

 

متأسفانه كبوتر خانه‌هاي ايراني، مانند بسياري ديگر از بخش‌هاي معماري ايراني ناشناخته مانده و اين در حالي است كه اين برج‌هاي زيباي كبوتران، به‌عنوان زيرساخت تأسيسات كشاورزي در تمامي سرزمين ايران حضوري پيوسته داشته است.

 

تنها در حوالي اصفهان بيش از 3 هزار برج زيباي كبوتر وجود داشته است. قطر ورودي كبوترخانه‌ها كه كبوتران از آنجا به داخل برج‌ها وارد مي‌شدند به اندازه‌اي ساخته شده كه تنها كبوتران مي‌توانستند وارد آن شوند و پرندگان مهاجم قادر به ورود به داخل آن نبودند. فضاي داخلي كبوترخانه آنچنان امن و مفرح بود كه گاهي محل تجمع حدود ۲۵ هزار كبوتر مي‌شد.

 

ابن بطوطه در سفرنامه طولاني خود در حدود ۵ قرن پيش (۴۷۷ سال پيش) درباره كبوترخانه ايراني سخن گفته است: «فيلان قريه بزرگي است كه روي رودخانه عظيمي ساخته شده و در كنار آن مسجد زيبايي وجود دارد.

 

آن روز تير از وسط با‌غ‌ها و آب‌ها و روستاهاي زيبا كه برج‌هاي كبوتر زيادي داشت به مسير خود ادامه داديم و پسين روز به اصفهان رسيديم...»حدود 2 قرن بعد (شاردن فرانسوي) با دقت فراواني به موضوع كبوترخانه‌هاي ايراني مي‌پردازد. اودرباره كبوتر‌خانه‌هاي ايران مي‌نويسد: « من عقيده دارم كه ايران مملكتي است كه بهترين كبوترخانه‌هاي جهان در آنجا ساخته مي‌شود. همه اينها براي به دست آوردن كود ساخته شده و نه براي پرورش و تغذيه كبوتران.»

 

عملكرد اقتصادي كبوترخانه‌ها: استفاده از كود كبوتر در كشاورزي و گوشت كبوتر در زمان قحطي. اهميت كبوترخانه در اقتصاد ايران چنان بوده است كه غازان خان مغول در كنار ساير اقداماتي كه براي احياي كشاورزي ايران انجام داد، فرمان‌هايي براي حفظ و بازسازي و نگهداري كبوتران و كبوترخانه‌ها صادر كرد.

 

ورزشگاه ملي پكن

در كتاب «معماري چين» چنين آمده است: استاديوم افتتاحيه و اختتاميه بيست و نهمين دوره بازي‌هاي المپيك شهر پكن، به‌عنوان نشانه بازي‌هاي المپيك تابستاني 2008 كه اين ساختمان ابتكاري توسط معماران هرزوگ و دمورن طراحي شده است در يك گروه 44 نفره از معماران بين‌المللي آشيانه پرنده (Bird nest) در ميان سيزده طرح برگزيده و انتخاب شد.

از تيم طراحي، خواسته شد تا با رعايت پارامترهايي همچون خلق يك ساختمان زيبا و با توازن و فضاي مطلوب اطراف آن، باعث شوند تا تمامي تماشاگران ديدي برابر و مناسب داشته باشند. طراحان به آگاهي ازكاربرد متفاوت ورزشگاه نياز داشتند. براي يك ورزشكار حرفه‌اي، ديد داخلي بيشترين اهميت را دارد. از كنار پيست دو و ميداني كه براي كل فوتباليست‌ها آشناست، بهترين ديدها در مركز خط است.

 

گروه طراحي براي رسيدن به طرحي مطلوب از معماري ديجيتال كمك گرفتند. اين بخش از معماري بسيار پيچيده و بي‌شمار بوده، به‌طوري‌كه نمي‌شد طراحي‌ها را به‌صورت دستي انجام داد و به كار با نرم افزار تكيه داشت. هندسه زيباي كاسه و كل محاسبات هندسي مجموعه، جريان هوا در نگهداري مناسب چمن‌ها، طراحي پوشش خارجي و محاسبات مقاومت بنا در برابر زلزله و مقاطع تيرهاي تابيده فولادي با يكديگر ثابت شده، به‌طوريكه پيچش و خمش آنها با پيروي از حجم كلي و پوشش نما بوده است.اين استاديوم كه تركيبي از معماري سنتي و مدرن است، شامل فضاهاي جانبي فرهنگي، بهداشتي، سيستم آتش بازي، نورافشاني، سيستم صوتي و تصويري منحصر به فرد ، و سيستم نورپردازي بسيار پيچيده‌اي است كه آن را از ساير استاديوم‌هاي ورزشي جهان متمايز مي‌كند.

 

مشخصات پروژه: طول بنا: 333 متر، عرض بنا: 284 متر، ارتفاع: 2/69 متر، حجم كلي: 3ميليون متر مكعب و وزن كل سازه 150هزار تن بوده است كه ظرفيت 91 هزار نفري پس از المپيك به 80 هزار نفر كاهش پيدا مي‌كند. هزينه ساخت اين پروژه 280 ميليون پوند است.در ساخت اين بنا از طبيعت الهام گرفته شده است. به خاطر پيچيدن تيرهاي فولادي برش خورده، به آن لقب آشيانه پرنده داده‌اند. به عقيده بعضي از مردم چين اين استاديوم مانند جامي ‌سفالي است كه در لفافي توري شكل پيچيده شده است.

 

پيشرفت كار: كار ساختمان ورزشگاه با خاكبرداري (مساحت يكصد هزار مترمربع) و ساخت پي در اواخر سال 2003 و كار ساختمان اصلي در ماه مارس سال 2004 شروع شد. در آگوست سال 2004 كار ساخت به‌دليل هزينه بسيار بالاي آن متوقف شد. طراحان براي تغيير طرح به‌صورتي كه طرح اصلي را حفظ كرده و باعث پايين آوردن هزينه‌ها شوند دعوت شدند.

در طرح جديد، سقف ورزشگاه به كل حذف شد كه باعث بزرگ‌تر شدن حفره روي ورزشگاه شده است. كارشناسان به اين عمل كه باعث ايمن‌تر شدن ورزشگاه در برابر زلزله مي‌شود، اعتقاد زيادي داشتند، درصورتي‌كه كم كردن هزينه‌هاي ساخت مهم‌تر بود. تغييرات طرح باعث شد تا مصرف كل فولاد 3/22درصد و پوشش كل نماي ساختمان 13درصد كاهش پيدا كند. ساخت بنا يك بار ديگر در سال 2005 شروع شد ؛ از اين‌رو تاريخ تحويل آغازين در سال 2006 به ابتداي سال 2008 موكول شد.

 

پوسته عظيم فلزي استاديوم شكلي نامنظم دارد، داراي 8بخش است كه هر يك از آنها پايداري خود را حفظ مي‌كنند و 24 ستون اصلي دارد (هر يك از آنها هزار تن وزن دارد) كه دور تا دور اين بيضي با فواصل منظم چيده شده‌اند اين ستون‌ها هر يك روي خرپايي بزرگ قرار گرفته كه وظيفه آن تحمل وزن پوسته و سقف استاديوم است. تغييرات طراحي باعث كم شدن ضخامت ورق‌هاي مصرفي در ساخت 24 ستون خرپاها شد.در واقع سازه اين پوسته عظيم همين 24 ستون و خرپاها هستند و خطوط منحني ديگر در پوسته، صرفاً براي تكميل ايده و طرح اوليه معماران آن به نمايش درآمده‌اند. هر يك از آن بخش‌ها مانند يك ساختمان جدا ساخته شده است.

 

برخي قطعات از بيش از 128 قطعه تشكيل شده و طول تعدادي از پروفيل‌هاي آن به ششصد متر هم مي‌رسد.اين سقف فولادي (جنس ST37 و ST52)، به طول 330 متر، عرض 220 متر و وزن 45 هزار تن طراحي شده و در اكتبر 2006 ساخت آن به پايان رسيده است. فضاهاي ساختمان ورزشگاه با پانل بالشتك‌هاي متورم شده ETFE پر شده است. در نماي داخلي، خارجي، فضاي خالي بين 2 پوسته سقف و هر جا كه براي تنظيم ميزان جريان باد، هوا و نور خورشيد لازم است، اين پانل‌ها نصب شده‌اند. در طراحي قابل تأمل ورزشگاه‌ها، اين امكان تهويه طبيعي در ورزشگاه بيشترين اهميت را دارد.

 

يك الهام، يك اثر به ياد ماندني

پرندگان و لانه‌هاي آنان الگويي زيبا در سطح اول معماري دنياست، به‌طوري ‌كه ورزشگاه ملي بيجينگ براساس شكل لانه پرنده طراحي شده است. پرندگان روزي رؤياي پرواز را در ذهن بشر پرورش دادند حال كه ما به رويايمان رسيديم بايد آنها را نابود كنيم؟ پرندگان را فراموش كنيم يا با آنان رابطه‌اي جديد برقرار كنيم؟ آيا تا به حال به محل زندگي پرندگان اين شهر در زمان معاصر توجهي شده است؟ لانه يك پرنده در تهران چه شكلي است؟ آيا تصويري از آن لانه در ذهنتان نقش مي‌بندد؟ به‌دليل تخريب طبيعت شهر، پرندگان سرپناهي ندارند و به ما ساكنين شهر روي آورده‌اند. در اطراف ما چيزهاي با ارزشي قرار دارند كه ما آنها را نمي‌بينيم.

 

اين امر باعث تخريب آنها شده و در اين راستا آينده را از بين مي‌بريم. بايد دوباره به محيط پيرامونمان بنگريم و بينديشيم.در معماري امروزه جهان احترام به طبيعت در اولويت بوده و ما در ايران آن را فراموش كرده‌ايم. طبيعت در فرهنگ و هنر ايران داراي جايگاهي روحاني بوده و امروز ما بايد در گذشته به دنبال معماري و طبيعت باشيم. معماري ايراني، همزيستي مسالمت آميزي با طبيعت اطراف داشته و يكي از علت‌هاي ماندگاري آن بوده است؛ زيرا باعث انهدام طبيعت اطراف خود نشده و از آن براي آسايش استفاده شده است. اين همان كنترل طبيعت و مهار آن براي خودمان است.

 

هنوز عناصر معماري ايران در جهان زنده است و ما امروزه با آن بيگانه‌ايم، براي آشنايي بايد به معماري معاصر جهان رجوع كنيم.در ايران ما براي احترام به پرندگان و استفاده مسالمت آميز از آنها كبوتر خانه‌ها را بنا كرديم. اگر امروزه در جهان به طبيعت احترام گذاشته مي‌شود اين عمل تاريخ چند هزار ساله در معماري ايراني دارد. ولي امروزه با اين مدل ساختمان‌سازي‌ در ايران كه نمي‌توان نام معماري روي آن نهاد، جايي براي پرندگان وجود ندارد.

 

همشهری آنلاین