ادبیات طراحی شهری

[mani24 29,665]

شهر به مثابه فضای سیال...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

زمانیکه از خیابانی در یک شهر میگذریم چگونه شهر برای ما معنی می یابد؟ در این به ظاهرهزار توی بی پایان ممکن است در باره کیفیت فضای شهری بیندیشیم. اینکه چگونه ادراکش میکنیم و چه تصوری ازفضای شهری و جامعه ورابطه متقابل آن دو داریم.چه نوع تحولی اجتناب ناپذیر است وچه تحولی از نظر ما باید ایجاد کرد.چه نوع روند هایی میتوانند محیط شهری را دگرگون سازند؟!ودر نهایت ماهیت وزمینه طراحی محیط مصنوع در چیست؟

فعالیت میان رشته ای طراحی شهری بخش مهمی است در شکل گیری فضای شهری و فرآیند تولید کننده آن را بشناسیم مروری بر ادبیات طراحی شهری به تفاوت برداشت ها وتنوع تعاریفی که متخصصین از این رشته ارائه نموده اند را آشکار میسازد. بر خلاف فهم سنتی وایستا از طراحی شهری که متضمن استخراج وارائه تعریفی واحد (مستقل از مکان)ثابت (مستقل از زمان)بسیط وعمدتا از این رشته است که طراحی شهری همواره از لحظه تولد تا بلو غ خویش به مثابه پدیده ای زنده وپویا سیر شگرفی از دگرگونی تکامل و الگوهای متفاوت را تجربه نموده است.ازنظر ساختاری این نوشتارها از دو بخش تشکیل شده است در بخش نخست به سیر تکامل مفهوم طراحی شهری میپردازیم وسپس در باره خصیصه های بنیادین طراحی شهری بحث میکنیم.

● زمینه ظهور و رواج رشته طراحی شهری:

عده کثیری از نظریه پردازان طراحی شهری بر این باورند که این رشته راباید در حرفه معماری وبطور مشخص در جنبش معماری مدرن جستجو کرد.صاحب نظران طراحی شهری را به مثابه واکنش در قبال شکست جنبش معماری مدرن میدانند.

امروزه به شکل گسترده ای عدم توفیق روشهای متعارف برنامه ریزی شهری در خلق محیط های کاربری مناسب مورد تصدیق صاحب نظران قرار گرفته است.

در خصوص روند آموزش نا مطلوب این حرفه در ایران نگارنده بر این باور است که نتیجه روشهای موجود به همرا ---------- های نادرست تدوین وتولید نقشه های کاربری زمین مطالعات ترافیکی اقتصادی وجمعیت شناسی وروشهای همچون بهینه سازی ماتریس های کاربری زمین بوده که هیچ گونه کمکی به فهم چگونگی ادراک استفاده ولذت برای ساکنان شهر از محیط مصنوع نمیکند.

برنامه ریزی موجود در مرز مشترک ما بین حرفه های معماری وبرنامه ریزی شهری وتلاش هایی در جهت ایجاد پل ارتباطی این حرفه ها رااز مهم ترین علل پیدایش طراحی شهری میتوان دانست مطرح شدن طراحی شهری برای رشته های که براساس قواعد جنبش مدرن منطق وبرنامه داخلی بنا را منبع اصلی شکل دهنده فرم فضا تلقی میکردند.لزوم تجدید نظر جدی ولحاظ دیالیکتیکی فرم متناظر یعنی فرم فضای همگانی پیش آمد.طراحی شهری را باید رشته ای جوان تلقی کرد که از عمر آن در مقیاس بین المللی تنها چهار دهه میگذرد طراحی شهری به عنوان گرایشی از شهر سازی در ایران از این هم جوان تر است. نخستین سال های دهه پنجاه هجری شمسی زمان شروع تدریس آن در دانشگاه تهران وسپس در دانشگاه ملی میباشد. از آنجائیکه آموزش این رشته با فراز ونشیب های متاثر از ---------- های اتخاذی از سوی دولت در خصوص

اموزش در دانشگاه ها وعملی کردن برنامه های آمایش و....همراه بوده است.میتوان به ایجاد دوره کارشناسی شهر سازی که اخیرا امکان نظر عده ای از کارشناسان غیر متخصص در زمینه رشته

(طراحی شهری)فراهم آورده اشاره کرد.

میتوان گفت که ایجاد دوره های جدید عمیقا فر آیند مطلوب طراحی شهری را به مخاطره انداخته است و امکان دخالت برنامه ریزان شهری را در زمینه های مزبور فراهم میکند اساسا ر شته شهرسازی کنونی در دوره کارشناسی بخشی از علوم زیر مجموعه رشته های علوم انسانی و جغرافیا است.

رشته معماری اگر چه قرار دادن آن در زیر مجموعه گروه هنر تلاشی در جهت ایجاد ارتباط بین حوزه های هنر وعلوم انسانی محسوب میگردد ولی از سوی دیگر ادبیات مناسب طراحی شهری را در ایران زیر سوال میبرد.

طبق نظریه مکان پایدار (کوروش گلکار) کیفیت طراحی شهری از ترکیب سه مولفه زیر تشکیل میگردد:

۱) مولفه عملکردی

۲) مولفه زیست محیطی

۳) مولفه زیبا شناختی

الف) عینی

ب)ذهنی_ادراکی

● خصیصه های بنیادی طراحی شهری:

با مطالعه تلاش هایی که برای تعریفی از طراحی شهری انجام پذیرفته به ابهاماتی بر میخوریم نقطه مشترک میان معماری برنامه ریزی شهری ومشاغل مربوطه طراحی سه بعدی برای خلق مکان های انسانی فعالیت خلاقانه که با آن فرم وویژگی محیط شهری را میتوان در مقیاس محلی آفریدو.........

برای رسیدن به تعریفی برای طراحی شهری باید این تلاش های مختلف را مدنظر داشته ابشیم بر این اساس میتوانیم خصیصه های بنیادین طراحی شهری را که متضمن تعاریفی متفاوتند بر شماریم:

طراحی شهری به عنوان فعالیتی شهودی _هنری یا تحلیلی؟

بطور اجمالی فعالیت طراحی شهری چنانچه بخواهد منجر به خلق دنیایی خوشایند برای تمامی شهروندان گردد بر خلاف تصور برخی معماران هرگز نمیتواند فعالیتی صرفا شهودی_هنری باشد.مایکل ساوت ورث گفته است:"طراحی شهری مسئولانه آنگونه فعالیتی که بر پایه تحلیل سامان یافته محیط و نحوه ای که محیط مورد استفاده و ارزش گذاری افراد قرار میگیرد استوار باشد."

طراحی شهری به عنوان خلق یک فرآیند یا خلق یک فر آورده؟

طراحی شهری تواما یک فرآیند ویک فرآورده است.طراحی شهری فرآیندی است که از طریق فرم شهر بوسیله مجموعه کثیری از تصمیمات بخش عمومی وخصوصی تولید میگردد.

مجموعه ای از کیفیت ها که طراحی شهری به عنوان یک فرآیند در صدد دست یافتن به آن است.

آموس راپایورت میگوید:"از آنجا که رشد انسانی به عنوان یک فرآیند مطرح است برنامه ریزی وطراحی شهری میتوان همچون محملی برای کنترل ویا شتاب بخشی به فرآیند مزبور در نظر گرفت."

● طراحی شهری به عنوان پاسخ کالبدی به نیاز انسان :

هدف اصلی طراحی شهری ارتقائ کیفیت محیط کالبدی انسان واز آن طریق ارتقای کیفیت زندگی انسان است.کوین لینچ در این بار ه گفته است:"محیط های شهری خوب یا محصول مستقیم خود استفاده کنندگان از آن فضا ها هستند ویا محصول متخصصانی است که آگاهی دقیق از نیاز ها و ارزش های استفاده کنندگان داشته اند."

● طراحی شهری به عنوان تجلی اراده و خلا قیت فردی ویا تجلی اراده مشارکت؟

تلقی کردن طراحی شهر به مثابه تجلی گاه اراده فردی معمار و هنرمند و فرصتی جهت بیان خویشتن شخص طراح, مورد چالش شدیدی از سوی پژوهندگان قرار گرفته است.

ادموند بیکن:"وظیفه طراحی شهری عبارتست از تدوین یک انگاره (ایده)کاشت بذر آن در ذهن جمعی اجتماع ومراقبت از رشد آن به نحوی که فرآورده نهایی طراحی شهری به میزان قابل قبول با انگاره اولیه طراح همخوانی داشته باشد."

● طراحی شهری به عنوان بخشی از یک رشته خاص یا فعالیتی میان رشته ای؟

علی رغم اینکه در آغاز طراحی شهری به رشته معماری وبرنامه ریزی شهری به رشته های معماری وبرنامه ریزی شهری نسبت داده میشد بدلیل عدم تکاپوی روشهای هنری رشته اول ومهارت های تحلیلی رشته دوم ضرورت حضور تخصصی رشته های دیگر نیز بتدریج مورد اذعان صاحب نظران قرار گرفت.

حمید شیروانی معتقد است:"طراحی شهری حوزه ای است چند رشته ای از ترکیب رشته های معماری ,معماری منظر, برنامه ریزی شهری, مهندسی عمران, حمل ونقل شهری ,روانشناسی اقتصاد, معاملات املاک ومستقلات حقوق وتخصص های دیگر."

● طراحی شهری به عنوان سامان دهی کالبدی عرصه عمومی شهری:

طراحی شهری به عبارتست از مطالعه طرح عرصه عمومی شهر که در مفابل عرصه خصوصی قرار میگیرد منظور از عرصه عمومی خیابان ها باغ ها میدان ها پارک های شهر به انضمام نماهای ساختمان هایی که آن فضا ها را تعریف میکند.

● طراحی شهری به عنوان "تعیین کالبدی فرهنگ""خاطره ی جمعی""حس مکان":

طراحی شهری ورای پرداختن به تحولات عملکردی_عینی با مدیریت کیفیات غیر محسوس محیط نظیر:معانی مختلف محیطی خاطرات جمعی مرتبط با اماکن وحس مکان وبطور کلی با تعیین کالبدی بخشیدن به فرهنگ جامعه سرو کار دارد.

در اثر کلاسیک توان موسوم به فضا ومکان گفته شده است:"طراح شهری آفریننده سیمای یک فرهنگ است چرا که حضور کاربری یک محیط انسانی بخودی خود بیانگر الگو های شخصیتی عملکری وریتمیتیکی است که هر فرهنگ میسازد."

● طراحی شهری به عنوان هنر ایجاد ارتباط:

طراحی شهری پیش از آن که با عناصر سیستم کالبدی شهر سروکار داشته باشد به کیفیت رابطه بین آن عناصر توجه دارد.طراحی شهری هنر خلق ارتباط بین ابنیه با یکدیگر وهم چنین خلق ارتباط بین ابنیه وقرارگاه طبیعی شان تعریف گردیده است.

گفته شده است :"طراحی شهری دغدغه خاطر ایجاد ارتباط بین ساخت وساز های جدید وفرم موجود شهری را دارد."

بر اساس کیفیات سه گانه طراحی شهری یاد شده وبررسی خصیصه های بنیادین طراحی شهری این مطالعه پیشنهاد میکند:

"طراحی شهری فعالیتی است میان رشته ای وگروهی که توامان در بر گیرنده فر آیند تحلیل وپیدایش فر آورده است که هدفشان سازما ن بخشی کالبدی عرصه عمومی شهر به نحوی است که موجب ارتقائ کیفیات عملکردی زیبا شناختی وبر انگیختن حس مکان شهری میشود".

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع ومآخذ:

_کریستیان نوربری_شولتز مفهوم سکونت "به سوی معماری تمثیلی "ترجمه محمود امیریاراحمدی

_مدنی پور علی طراحی ف ضای شهری (نگرشی بر فرآیندی اجتماعی ومکانی)ترجمه فر هاد مرتضایی

_گلکار کوروش کندکاوی در تعریف طراحی شهری

_گلکار کوروش مفهوم کیفیت طراحی شهری سخنرانی در دوره آموزش طراحی شهری وزارت مسکن وشهر سازی

_گلکار کوروش تئوریهای طراحی شهری تحلیل گونه شناختی تئوریها دانشکده معماری وشهر سازی دانشگاه بهشتی نشره علمی پژوهشی صفه شماره ۲۹

لینج کوین تئوری شکل خوب شهر ترجمه حسین بحرینی تهران انتشارات دانشگاه تهران

_گیدون زیگفرید فضا زمان معماری ترجمه منوچهر مزینی

کالن گوردن گزیده منظر شهری ترجمه منوچهر طبیبیان تهران

بر گرفته از نشریه تخصصی عمرا ن معماری شهر سازی شماره ۵

به کوشش وحید حسین زاده

زهرا غیور