حمام در فرهنگ ايران زمين

[mani24 29,665]

آداب و سنن حمامها در ايران

سابقاً در همه جاي ايران حمام عمومي وجود داشت و اهالي محل اقلاً هفته اي يک بار به منظور نظافت به حمام مي رفتند. با اين تفاوت که مردان قبل از طلوع آفتاب تا ساعت هشت صبح حمام مي گرفتند و از آن ساعت تا ظهر و حتي چند ساعت بعد از ظهر حمام در اختيار زنان بود. امروز هم حمام عمومي در غالب نقاط ايران وجود دارد، منتها فرقش با حمامهاي قديم اين است که در حمامهاي قديم از خزينه استفاده مي شد؛ ولي در حمامهاي عمومي جديد دوشتهاي متعدد جاي خزينه را که به هيچ وجه منطبق با اصول بهداشتي نبود گرفته است. در حمامهاي عمومي خزينه دار که امروزه در ايران کمتر وجود دارد سنن و آدابي را از قديم رعايت مي کردند که بعضاً جنبه ضرب المثل پيدا کرده است.

يکي از آن آداب اين بود که هر کس وارد حمام مي شد، براي اظهار ادب و تواضع نسبت به افراد بزرگتر که در صحن حمام نشسته، مشغول کيسه کشي و صابون زدن بودند، يک سطل يا طاس بزرگ آب گرم از خزينه حمام بر ميداشت و بر سر آن بزرگتر مي ريخت. البته اين عمل به تعداد افراد بزرگ و قابل احترام که در صحن حمام نشسته بودند تکرار مي شد. و تازه وارد وظيفه خود مي دانست که بر سر يکايک آنان با رعايت تقدم و تأخر آب گرم بريزد. بسا اتفاق مي افتاد که يک يا چند نفر از آن اشخاص مورد احترام در حال کيسه کشيدن و يا صابون زدن بودند و احتياجي نبود که آب گرم به سر و بدن آنها ريخته شود، مع ذالک اين عوامل مانع از اداي احترام نمي شد و کوچکترها به محض ورود به صحن حمام خود را موظف مي دانستند که يک طاس آب گرم بر سر و بدن آنها بريزند و بدن وسيله عرض خلوص و ادب کنند.

از آداب ديگر در حمام عمومي خزينه دار قديم اين بود که اگر تازه وارد کسي از آشنايان و بستگان نزديک و بزرگتر از خود را در صحن حمام مي ديد، فوراً به خدمتش مي رفت و به منظور اظهار ادب و احترام او را مشت و مال مي داد يا اينکه ليف صابون را به زور و اصرار از دستش مي گرفت و پشتش را صابون مي زد.

سنت ديگر اين بود که هر کس وارد خزينه حمام مي شد به افرادي که شست و شو مي کردند سلام مي کرد و ضمناً در همان پله اول خزينه دو دست را زير آب کرده، کمي از آب خزينه بر مي داشت و به يکايک افراد حاضر از آن آب حمام تعارف مي کرد. براي تازه وارد مهم و مطرح نبود که افراد داخل خزينه از آشنايان هستند يا بيگانه، به همه از آب مفت و مجاني تعارف مي کرد و مخصوصاً نسبت به افراد بيگانه بيشتر اظهار علاقه و محبت مي کرد زيرا آشنا در هر حال آشناست، و دوست و آشنا احتياج به تعارف ندارند. در هر صورت اين رسم از قديمترين ايام يعني از زماني که حمام خزينه به جاي آب چشمه و رودخانه در امر نظافت و پاکيزگي مورد استفاده قرار گرفت، معمول گرديد.

بي فايده نيست که اطلاعات زير درباره حمامهاي قديم و آداب حمام رفتن، از نوشته شادروان علي جواهر کلام نقل شود:

«در عهد قاجاريه حمام رفتن در فصل زمستان کار دشواري بود و غالب مردم اواخر پاييز حمام مي رفتند و تا شب عيد رنگ حمام را نمي ديدند. اين وضع منحصر به ايران نبود، فرنگيها هم تا پيش از جنگهاي صليبي اصلاً اطلاعي از حمام نداشتند و همين که ايام جنگهاي صليبي به شرق آمدند با حمام آشنا شدند. مع ذالک باز هم تا مدتي بعد از آن حمام نرفتن در فرنگستان مد بود و مشهور است که يکي از ملکه هاي فرانسه هميشه افتخار مي کرد که پنجسال است به حمام نرفته است.

 

حمامهاي قديم معمولاً چند متر از سطح کوچه و بازار پايينتر بود؛ چون اگر غير از اين مي بود آب به خزانه سوار نميشد. سر در حمام شکل ديو و رستم و يا شيطان و مالک دوزخ را نقاشي مي کردند و هنوز هم بنده فلسفه آن را نفهميده ام که نقش شيطان و ديو و رستم، با سر در حمام، چه مناسبت دارد. در هر صورت چندين پله پايين مي رفتيم تا به سر بنه يا رختکن مي رسيديم. "بينه" يک حياط سرپوشيده اي بود که وسط آن حوض بزرگي قرار داشت. اطراف بينه سکوهاي بلندي ديده مي شد که در آنجا رخت مي کندند. استاد حمامي در کنار يکي از آن سکوها يا بالاي يکي از سکوها مي نشست و جعبه دخل را هم بغل دستش مي گذاشت. از سقف بينه چراغ بزرگ گرد سوز و گاهي هم چهلچراغ تا بالاي حوض آويخته بود. دور تا دور سکوهاي رختکن تير مي گذاشتند و به آن تيرها گويهاي شيشه اي رنگارنگ مي آويختند. يک تغار (کاسه بزرگ سفالين) محتوي آلو و آب آلو روي چهارپايه نزديک حوض بود و چندين کاسه کوچک با قاشقهاي چوبي پهلوي تغار مي گذاشتند. در ايام زمستان به جاي آب آلو، لبو و آب لبو را با کمي سرکه توي تغار مي ريختند. علاوه بر استاد حمامي يک نفر به نام "جامه دار" يک نفر به اسم "مشت و مالچي" و يک نفر هم به عنوان "پادو" در سر بينه حضور داشتند و تا مشتري وارد مي شد، پادو کفش مشتري را زير سکو مي گذاشت و يک لنگ خشک روي سکو پهن مي کرد. مشتري که لخت مي شد، پادو يک لنگ ديگر به او مي داد. مشتري آن لنگ دوم را به کمر مي بست. لباسهايش را توي آن لنگ اول مي پيچيد و از سکو پايين مي آمد. از دالان تاريکي مي گذشت، و در صحن حمام را مي گشود و توي حمام مي رفت. در اينجا چند شاه نشين و چند ايوان و چند طاق نما و يک حوض کوچک آب سرد بود و کارگران داخل حمام عبارت بودند از چند دلاک و يک پادو، آبگير و دو سه پادو....»

اين نکته جالب هم ناگفته نماند که ايرانيان تا عصر قاجاريه توي خزانه حمام نمي رفتند، زيرا به گفته مورخ معاصر شادوران رحيم زاده صفوي همه حمامهاي ايران، درهايش بسته بود و يک روزنه به نام آخور مي ساختند که به خزانه متصل بود و از آنجا آب برداشته خود را مي شستند. در آن زمان مردم توي خزانه نمي رفتند و درهاي خزانه ها فقط قرن گذشته باز شد و موجب کثافت گرمابه ها گشت.

[mani24 29,665]

[h=2]حمام در فرهنگ ايران زمين[/h]

حمام در فرهنگ ايران زمين

کاشيهاي معرق ، هفت رنگ و کاشيهاي خشتي ، با تصوير انساني از زيباييهاي از ويژگي حمامها مي باشد. از ديگر نکات فني و هنري حمام مي توان از چگونگي شبکه آبرساني به خزينه ، گرمخانه ، سربينه ، حوضها ، حوضچه ها و فواره هاي متعدد آنها ، نحوه گرم کردن هواي داخل حمام ،چگونگي آب بندي مخازن آب و گرم کردن آب ، ارتفاع کم و باريک و طولاني بودن راهروها ، هشتي هاي مياني و سردرها ، تناسبات فضايي وروديها و خروجيها ، ارتفاع زياد رختکن ، گود بودن حمام ، بهره گيري از آب قنات ، نگهداشتن حرارت ، ضدزلزله بودن و کاهش ارتعاشات لرزشي در اثر قرارگيري در درون زمين ، که بدون آنها کارکرد حمام ممکن نمي شد ، نام برد.

زمان استفاده از حمامها در قديم

سابقاً در همه جاي ايران حمام عمومي وجود داشت و اهالي محل اقلاً هفته اي يک بار به منظور نظافت به حمام مي رفتند. با اين تفاوت که مردان قبل از طلوع آفتاب تا ساعت هشت صبح حمام مي گرفتند و از آن ساعت تا ظهر و حتي چند ساعت بعد از ظهر حمام در اختيار زنان بود. امروز هم حمام عمومي در غالب نقاط ايران وجود دارد، منتها فرقش با حمامهاي قديم اين است که در حمامهاي قديم از خزينه استفاده مي شد؛ ولي در حمامهاي عمومي جديد دوشهاي متعدد جاي خزينه را که به هيچ وجه منطبق با اصول بهداشتي نبود گرفته است. در حمامهاي عمومي خزينه دار که امروزه در ايران کمتر وجود دارد سنن و آدابي را از قديم رعايت مي کردند که بعضاً جنبه ضرب المثل پيدا کرده است.

مصالح حمام

سنگ مرمر: ستون هاي حمام و کفبوش و لبه حوضها

کاشي : ازاره ها ,حوضها وسکوها

اجر : ديواره حمام و سقف

سنگ لاشه : بايه هاي حمام

تنبوشه : لوله هاي سفالي مخصوص سيستم آبرساني حمام

ساروج : خزينه ,تزيئنات سقف حمام , بوشش داخلي حوضها (ترکيب ساروج : آهک ,خاک رس ,خاکستر ,لوئي ني مرداب ,

سفيده تخم مرغ يا شير که اين دو ماده بروتئيني باعث چسبندگي

بيشترساروج مي شده است. تفاوت ساروج با سيمان:هرچه قدمت ساروج بيشترباشد محکم تروسخت ترمي شود)

معماري حمام

حمامهاي قديم معمولاً چند متر از سطح کوچه و بازار پايينتر بود؛ چون اگر غير از اين مي بود آب به خزانه سوار نميشد. سر در حمام شکل ديو و رستم و يا شيطان و مالک دوزخ را نقاشي مي کردند و هنوز هم بنده فلسفه آن را نفهميده ام که نقش شيطان و ديو و رستم، با سر در حمام، چه مناسبت دارد. در هر صورت چندين پله پايين مي رفتيم تا به سر بينه يا رختکن مي رسيديم.

علتهاي ساخت حمام در دل خاک

1- مهمترين عامل در حمام انتقال آب به داخل حمام بود زماني که حمام را از سطح معابر بايين تر مي ساختن به راحتي آب وارد حمام مي شد .

2 – خود خاک عايق خوبي براي جلوگيري از به هدر رفتن گرماي حمام بوده است .

3- از خاکي که برداشت مي کردند به عنوان مصالح استفاده مينمودند .

 

افراد شاغل در حمام

تونتاب : شخصي که وظيفه اش نگهداري از حمام , گرم نمودن آب و همچنين تميز نمودن حمام بوده است را تونتاب مي گفتند.

دلاک : فردي که با کيسه کشي و شستشوي افراد در حمام امرار معاش مي نموده است .

مشتمالچي : شخصي که در حمام به اشخاص مشت مال مي داده وجهت صدا زدن او در سربينه فرد بلند ميگفته ”خش ”

حمامي : مالک حمام خصوصي که درحمام عمومي نقش مديريت

حمام رابعهده داشته است .

بادو : اين فرد وظيفه اش جفت کردن کفش اشخاص و گاهي اوقات جابجايي اسباب حمام مابين حمام تا خانه اشخاص .

افرادي که در سربينه حضور داشتند

علاوه بر استاد حمامي يک نفر به نام "جامه دار" يک نفر به اسم "مشت و مالچي" و يک نفر هم به عنوان "پادو" در سر بينه حضور داشتند و تا مشتري وارد مي شد، پادو کفش مشتري را زير سکو مي گذاشت و يک لنگ خشک روي سکو پهن مي کرد. مشتري که لخت مي شد، پادو يک لنگ ديگر به او مي داد. مشتري آن لنگ دوم را به کمر مي بست. لباسهايش را توي آن لنگ اول مي پيچيد و از سکو پايين مي آمد

 

قسمتهاي مختلف حمام

1- سربينه

” سربينه" يک فضاي سرپوشيده اي بود که وسط آن حوض بزرگي قرار داشت . اطراف سربينه سکوهاي بلندي ديده مي شد که در آنجا رخت مي کندند. استاد حمامي در کنار يکي از آن سکوها يا بالاي يکي از سکوها مي نشست و جعبه دخل را هم بغل دستش مي گذاشت. از سقف سربينه چراغ بزرگ گرد سوز و گاهي هم چهلچراغ تا بالاي حوض آويخته بود. دور تا دور سکوهاي رختکن تير مي گذاشتند و به آن تيرها گويهاي شيشه اي رنگارنگ مي آويختند. يک تغار (کاسه بزرگ سفالين) محتوي آلو و آب آلو روي چهارپايه نزديک حوض بود و چندين کاسه کوچک با قاشقهاي چوبي پهلوي تغار مي گذاشتند. در ايام زمستان به جاي آب آلو، لبو و آب لبو را با کمي سرکه توي تغار مي ريختند.

نورگير

در اين حمام ، همه فضاها به بلوري تراش خورده مي مانند و همچون جواهري نفيس ، جلوه مي کنند. اين خلوص و کمال نه تنها در شکل قاعدة فضاها بلکه در حجم کلي آنها و نيز در طرح سقفها ، که از هندسه اي ناب پيروي مي کند ، نمودار مي گردد. سقفها اغلب کاربنديهاي متنوع و جالبي دارند که اين خود نظم دروني مجموعه را دوچندان مي نمايد و نشاني از «درونگرا بودن معماري سنتي ايران» مي باشد.

نور فضاهاي حمام ، به طريقي استادانه از سقف تامين شده ، به نحويکه نورگيرها معمولاً در مرکز ويا دورادور سقفهاي پرکار جواهرگونه ، جاي گرفته اند و کاملاً با هندسه سقف ، هماهنگي پيدا کرده ، جواهر سقف را نوراني تر نشان مي دهد و سايه - روشن زيبايي بر روي آن ايجاد مي کند. حوض آب زير اين نورگيرها نيز بر جلوة نورپردازي آن مي افزايد. در نورگيرهاي سقف ، براي ممانعت از اشراف و ديد و تنظيم حرارت گرمخانه ، از «گل جام» يا «معلقي» استفاده شده است تا نور خورشيد را به داخل فضاها هدايت کند. بازي نور در داخل فضاها و بازتاب نور برگشته از سطح حوضها و تابيده بر سقفها ، فضاها را ، در هر لحظه با لحظه ديگر ، از هم متمايز مي سازد.

وسائل استحمام در قديم الايام

 

کيسه Kise مشربه Mashrabe

ليف Lif تاس Tas

شانه Shan طشت Tasht

صابون Sabun لگن Lagan

سفيدآب Sefid Ab آينه Ayne

کتيراKatira جام حنا Jame Hana

سدر Sedr جام وسمه Jame Vasme

مورد Murd لنگ Long

حنا Hana چراغ بيه سوز Pisuz Cheragh

وسمهVasme

سنگ با Sange pa

گل سرشور Gele Sarshur

بقچه مسند Bighche Masnad

صحن حمام

 

از دالان تاريکي مي گذشت، و در صحن حمام را مي گشود و توي حمام مي رفت. در اينجا چند شاه نشين و چند ايوان که يکي از آنها مخصوص خواندن نمازدر حمام بود چون مردها قبل از طلوع آفتاب وارد حمام مي شدند وبعد از طلوع آفتاب از حمام خارج مي شدند و چند طاق نما و يک حوض کوچک آب سرد بودو در دوسوي خزينه دو خلوت بصورت قرينه قرار داشت ونظافت خانه و توالت در گوشه اي قرارداشتند و کارگران داخل حمام عبارت بودند از چند دلاک و يک پادو، آبگير و دو سه پادو......

احترام به افراد بزرگتر در حمام

 

يکي از آن آداب اين بود که هر کس وارد حمام مي شد، براي اظهار ادب و تواضع نسبت به افراد بزرگتر که در صحن حمام نشسته، مشغول کيسه کشي و صابون زدن بودند، يک سطل يا طاس بزرگ آب گرم از خزينه حمام بر ميداشت و بر سر آن بزرگترمي ريخت. البته اين عمل به تعداد افراد بزرگ و قابل احترام که در صحن حمام نشسته بودند تکرار مي شد. و تازه وارد وظيفه خود مي دانست که بر سر يکايک آنان با رعايت تقدم و تأخر آب گرم بريزد. بسا اتفاق مي افتاد که يک يا چند نفر از آن اشخاص مورد احترام در حال کيسه کشيدن و يا صابون زدن بودند و احتياجي نبود که آب گرم به سر و بدن آنها ريخته شود، مع ذالک اين عوامل مانع از اداي احترام نمي شد و کوچکترها به محض ورود به صحن حمام خود

را موظف مي دانستند که يک طاس آب گرم بر سر و بدن آنها بريزند

و بدن وسيله عرض خلوص و ادب کنند.

 

ورود حمام به خانه

از اواسط دوران قاحاريه در ميان ثروتمنان رسم بر اين بود که در منزل حمام مي ساختند و مهماني حمام به يکديگر مي دادند

که اين بيشتر ميان شاهزاده خانم ها رسم بوده است. نمونه بارز اين خانه ها خانه تاريخي عامريهاي کاشان مي باشد

وليکن دراواخر دوران بهلوي حمام وارد خانه ايرانيان شد ومي توان گفت از آن زمان کم کم رسم ورسومات گذشته از يادمان رفت

مراسم هاي که در حمام برگزارمي شد

 

ديدن عروس قبل از خواستگاري

حنابندان عروس و داماد

جشن بدنيا آمدن نوزاد

 

مراسم حنا بندان عروسصبح روز حنابندان خانواده داماد حنا وصابون وکيسه را با نواختن مطربها و باشيدن نقل به خانه عروس مي بردند .

شب قبل روز عروسي تمام ميهمانان دعوت شده به خانه عروس مي رفتند وبر دست وبايشان حنا مي گذاشتند وبه حمام مي رفتند

البته مزد حمام تمام شرکت کنندگان به عهده خانواده داماد بود.

رسم بوده تا دختران در مراسم حنابندان دعوت شوند تا بختشان باز شود.

حنا بندان داماد

اين مراسم در ساعت 10 صبح روز عروسي برگزار مي شد اما تمام اين مراسم در حمام بوده وهمراهان داماد عبارت بودند از برادران ,عمو دايي ودوستان داماد .

دلاک در حمام وظيفه اش اصلاح سر و صورت داماد و همچنين او بر دست و باي داماد حنا مي گذاشت .

لازم به ذکر است که درطول زماني که داماد و همراهانش در حمام بودند مطربها خارج از حمام به نوازندگي مشغول بودند.

خوراکي هاي مورد استفاده درحمام

انار

آب انار

ليموناد

لبو

کوفته

ترشي

کله پاچه

 

[mani24 29,665]

[h=2]رفتن به گرمابه هاى صفوى[/h]

رفتن به گرمابه هاى صفوى

 

 

 

ژان شاردن سياح فرانسوى كه زمان شاه عباس به اصفهان سفر كرده شمارگرمابه ها ى شهراصفهان را بيش از

۶۰

باب ذكر مى كند.اگرچه امروزه همه آن گرمابه ها باقى نيست اما كارشناسان اعتقاد دارند بازهم بيشترين شمار حمام هاى قديمى با معمارى سنتى در اين شهر به چشم مى خورد.به گزارش اداره شناسايى و ثبت سازمان ميراث فرهنگى گردشگرى و صنايع دستى استان اصفهان، هم اكنون نزديك به

۱۸

حمام تنها در شهر اصفهان و نزديك به

۵۵

حمام در استان اصفهان درفهرست آثار تاريخى به ثبت رسيده است. اين در حالى است كه شمار حمام هاى موجود و شناسايى شده كه هنوز به ثبت نرسيده اند بسيار بيش از اين تعداد است .گرمابه على قلى آقا، دردشت، شازده ها، رهنان، وزير، شيخ بهايى، شاه على، شاه، شيخ على خان و....نمونه اى از شناخته شده ترين حمام هاى اصفهان است كه برخى مانند على قلى آقا و وزير مرمت شده و كاربرى هايى چون موزه مردم شناسى يا فرهنگى آموزشى (حمام وزيربه يكى از زيرمجموعه هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان بدل شده است ) يافته اند.برخى نيز در دست مرمت اند و باقى نيز مانند حمام شيخ بهايى با مشكلات حاشيه اى دست به گريبان بوده و به حال خود رها شده است. در اين ميان اما متأسفانه حمام هايى بوده اند كه طى دوره گذار توسعه شهر تخريب شده اند. يكى از مهمترين اين حمام ها كه متأسفانه باوجود ثبت در فهرست ميراث فرهنگى ويافتن كاربرى مناسب قربانى توسعه شهر و منافع عده اى شد، حمام خسرو آقا درابتداى خيابان حكيم اصفهان بود كه نزديك به

۱۲

سال پيش تخريب شد. جالب است بدانيد على قلى آقا و خسرو آقا دو برادرى بودند كه حمام هايى به نام خود برپا كردند.در بافت شهرهاى اسلامى از قديم حمام ها از اهميت خاصى برخوردار بوده و بيشتر بانيان آنها حاكمان، اعيان و افراد خيرى بوده اند كه به قصد ثواب و نفع عموم اقدام به ساخت حمام مى كرده اند.

جاذبه هاى كهن

على قلى آقا در زمان خود (عصر صفوى) مجموعه اى در يكى از محلات اصفهان برپا كرد كه شامل بازارچه، مسجد، گرمابه، كاروانسرا، سقا خانه و ....است

اين گرمابه در گذشته و در زبان مردم محل به حمام دوقلو معروف بوده است.چون مانند بسيارى از حمام هاى قديم از دو بخش مختص زنان و مردان ساخته شده بود و دو در جداگانه نيز داشت.سربينه يا بخش زنانه كوچك تر با معمارى زنانه تر و بخش مردانه بزرگ تر بوده است كه به تناوب و همزمان مورد استفاده قرار مى گرفته است.حمام هاى بزرگ و كوچك على قلى آقا كه به ثبت آثار ملى رسيده است جداى از ويژگى هاى حمام هاى ايرانى از ارزش خاص تاريخى و هنرى برخوردار است.تزيينات كاشى هفت رنگ معرق با نقوش اسليمى و ختايى، انسانى، نقش گل و مرغ و آهك برى زمان صفويه و نقاشى هاى دوره قاجار كه بعدها به آن اضافه شده است ازاين جمله است.جالب اينكه نقاشى هاى مربوط به حمام بزرگ يا مردانه بيشتر صحنه شكار است و نقاشى هاى حمام كوچك تر ظروف ميوه و... ساختمان چهارحوض اين حمام كه در ضلع جنوبى گرمخانه با پوشش طاق و چشمه بر روى هشتى ستون سنگى و در دو طرف، نيم هشتى هاى زيبا يى قد برافراشته فضاى معمارى شكوهمندى را به وجود آورده است. اين حمام كه نزديك به دو سال ازمرمت و تغيير كاربرى آن مى گذرد براى مردم اصفهان و گردشگران كمتر شناخته شده. اكنون با مجسمه هايى از موم كه در هر يك از غرفه هاى آن قرار گرفته ( به نشانه يك طيف - طبقه يا قشرى از جامعه آن روز اصفهان ) به همراه انواع ابزار و وسايل حمام، آن را به يكى از جاذبه هاى زيباى مردم شناسى در اصفهان بدل نموده است

حمامى كه كانون پرورش فكرى شد

اين حمام درمنتهى اليه محله تاريخى دردشت وكوچه حاج محمد جعفر آباده اى واقع شده و جزيى از يك مجموعه معمارى است كه به موجب سنگ نوشته موجود در حمام به وسيله يكى از وزيران شاه عباس دوم ساخته شده است.اين بنا نيز كه به شيوه حمام هاى آن دوره ساخته شده از سطح كوچه پائين تر است و شامل سربينه، گرمخانه و خزينه و گاورو چاه و منبع آب است.

پوشش طاق گنبدى آن داراى روزنه هايى براى تأمين روشنايى است.بنا در اصل داراى تزئينات زيباى كاشى كارى مزين به نقوش مينياتور بوده كه هم اكنون تنها بخش كمى از آن باقى مانده است.

حمام دردشت

حمام دردشت معروف به حمام بازارچه از جمله ساخته هاى آقا مؤمن برادر آقا نوراست كه در زمان شاه عباس و شاه صفى بنا گرديده. اين حمام نيز داراى كاشيكارى هفت رنگ بانقوش گل و بوته واسليمى است كه با گذشت زمان در معرض زوال قرار گرفته است. سربينه آن هشت ضلعى است با پوشش طاق و گنبد كه در رأس گنبدها نورگيرهاى شيشه دار تعبيه شده است.اين حمام در كنار بازارچه و كاروانسرايى به همين نام تشكيل يك مجموعه را مى دهد كه هم اكنون از سوى سازمان نوسازى و بهسازى شهردارى اصفهان در دست مرمت است. مرمت اين حمام تا كنون

۳۱۰

ميليون تومان هزينه داشته وهنوز كاربرى خاصى براى آن تعريف نشده است.

حمام رهنان با بزرگ ترين بينه

اين حمام نيز همانند حمام على قلى آقا دو قلو است و برخلاف ديگر حمام ها مربوط به دوره زنديه است. حمام رهنان در محله اى به همين نام واقع شده است.از جمله ويژگى منحصر به فرد اين حمام بينه بزرگ با پوشش گنبدى آن است كه

۱۶

ستون بار پوشش طاق آن را تحمل مى كند.برخلاف ديگر گرمابه ها سكوى ويژه تعويض لباس در بينه بزرگ حمام رهنان در مركز آن قرار دارد. پيشرفت فيزيكى مرمت اين حمام تاكنون

۴۰

درصد بوده است.گفته مى شود حمام رهنان داراى بزرگ ترين بينه در ميان حمام هاى قديمى است.

حمام شازده ها

حمام شازده ها در تقاطع بازارچه رنگرزها و بازارچه نو اصفهان واقع شده و يكى از شاهزادگان صفوى بانى آن بوده به همين علت به اين نام معروف شده. از جمله ويژگى هاى معمارى و تزيينات اين حمام نقاشى علائم بروج دوازده گانه است كه بر روى گچ نقاشى شده و امروزه بخشهايى از آن باقى مانده است. دركل تزيينات اين حمام به نسبت حمام هاى ديگر ساده مى نمايد.اين حمام نيز هم اكنون در دست مرمت است .هزينه مرمت آن تا اين لحظه

۲۰۰

ميليون تومان برآورد شده است.

حمام شيخ بهايى در انتظار

شايد گفتن و نوشتن از حمام شيخ بهايى و اعجاز علم ومعمارى اين دانشمند ايرانى بيش از اندازه تكرارى باشد.همين بس كه اين حمام كه امروزه به مخروبه اى بدل شده ودر كش و قوس مشكلات حاشيه اى گرفتار ، براى خلاصى به اعتبارى نياز دارد كه ظاهراً نه شهردارى و نه سازمان ميراث فرهنگى امكان پرداخت آن را ندارند.بر همين اساس مقرر شده بود در ميان مصوبات سفر استانى رئيس جمهور اعتبارى نيز در رديف تفاهمنامه هاى سازمان ميراث فرهنگى براى اين بنا اختصاص يابد.

[mani24 29,665]

[h=2]آداب و سنن حمامها در ایران[/h]

آداب و سنن حمامها در ایران

سابقاً در همه جای ایران حمام عمومی وجود داشت و اهالی محل اقلاً هفته ای یک بار به منظور نظافت به حمام می رفتند. با این تفاوت که مردان قبل از طلوع آفتاب تا ساعت هشت صبح حمام می گرفتند و از آن ساعت تا ظهر و حتی چند ساعت بعد از ظهر حمام در اختیار زنان بود. امروز هم حمام عمومی در غالب نقاط ایران وجود دارد، منتها فرقش با حمامهای قدیم این است که در حمامهای قدیم از خزینه استفاده می شد؛ ولی در حمامهای عمومی جدید دوشتهای متعدد جای خزینه را که به هیچ وجه منطبق با اصول بهداشتی نبود گرفته است. در حمامهای عمومی خزینه دار که امروزه در ایران کمتر وجود دارد سنن و آدابی را از قدیم رعایت می کردند که بعضاً جنبه ضرب المثل پیدا کرده است.

یکی از آن آداب این بود که هر کس وارد حمام می شد، برای اظهار ادب و تواضع نسبت به افراد بزرگتر که در صحن حمام نشسته، مشغول کیسه کشی و صابون زدن بودند، یک سطل یا طاس بزرگ آب گرم از خزینه حمام بر میداشت و بر سر آن بزرگتر می ریخت. البته این عمل به تعداد افراد بزرگ و قابل احترام که در صحن حمام نشسته بودند تکرار می شد. و تازه وارد وظیفه خود می دانست که بر سر یکایک آنان با رعایت تقدم و تأخر آب گرم بریزد. بسا اتفاق می افتاد که یک یا چند نفر از آن اشخاص مورد احترام در حال کیسه کشیدن و یا صابون زدن بودند و احتیاجی نبود که آب گرم به سر و بدن آنها ریخته شود، مع ذالک این عوامل مانع از ادای احترام نمی شد و کوچکترها به محض ورود به صحن حمام خود را موظف می دانستند که یک طاس آب گرم بر سر و بدن آنها بریزند و بدن وسیله عرض خلوص و ادب کنند.

از آداب دیگر در حمام عمومی خزینه دار قدیم این بود که اگر تازه وارد کسی از آشنایان و بستگان نزدیک و بزرگتر از خود را در صحن حمام می دید، فوراً به خدمتش می رفت و به منظور اظهار ادب و احترام او را مشت و مال می داد یا اینکه لیف صابون را به زور و اصرار از دستش می گرفت و پشتش را صابون می زد.

سنت دیگر این بود که هر کس وارد خزینه حمام می شد به افرادی که شست و شو می کردند سلام می کرد و ضمناً در همان پله اول خزینه دو دست را زیر آب کرده، کمی از آب خزینه بر می داشت و به یکایک افراد حاضر از آن آب حمام تعارف می کرد. برای تازه وارد مهم و مطرح نبود که افراد داخل خزینه از آشنایان هستند یا بیگانه، به همه از آب مفت و مجانی تعارف می کرد و مخصوصاً نسبت به افراد بیگانه بیشتر اظهار علاقه و محبت می کرد زیرا آشنا در هر حال آشناست، و دوست و آشنا احتیاج به تعارف ندارند. در هر صورت این رسم از قدیمترین ایام یعنی از زمانی که حمام خزینه به جای آب چشمه و رودخانه در امر نظافت و پاکیزگی مورد استفاده قرار گرفت، معمول گردید.

بی فایده نیست که اطلاعات زیر درباره حمامهای قدیم و آداب حمام رفتن، از نوشته شادروان علی جواهر کلام نقل شود:

«در عهد قاجاریه حمام رفتن در فصل زمستان کار دشواری بود و غالب مردم اواخر پاییز حمام می رفتند و تا شب عید رنگ حمام را نمی دیدند. این وضع منحصر به ایران نبود، فرنگیها هم تا پیش از جنگهای صلیبی اصلاً اطلاعی از حمام نداشتند و همین که ایام جنگهای صلیبی به شرق آمدند با حمام آشنا شدند. مع ذالک باز هم تا مدتی بعد از آن حمام نرفتن در فرنگستان مد بود و مشهور است که یکی از ملکه های فرانسه همیشه افتخار می کرد که پنجسال است به حمام نرفته است.

حمامهای قدیم معمولاً چند متر از سطح کوچه و بازار پایینتر بود؛ چون اگر غیر از این می بود آب به خزانه سوار نمیشد. سر در حمام شکل دیو و رستم و یا شیطان و مالک دوزخ را نقاشی می کردند و هنوز هم بنده فلسفه آن را نفهمیده ام که نقش شیطان و دیو و رستم، با سر در حمام، چه مناسبت دارد. در هر صورت چندین پله پایین می رفتیم تا به سر بنه یا رختکن می رسیدیم. "بینه" یک حیاط سرپوشیده ای بود که وسط آن حوض بزرگی قرار داشت. اطراف بینه سکوهای بلندی دیده می شد که در آنجا رخت می کندند. استاد حمامی در کنار یکی از آن سکوها یا بالای یکی از سکوها می نشست و جعبه دخل را هم بغل دستش می گذاشت. از سقف بینه چراغ بزرگ گرد سوز و گاهی هم چهلچراغ تا بالای حوض آویخته بود. دور تا دور سکوهای رختکن تیر می گذاشتند و به آن تیرها گویهای شیشه ای رنگارنگ می آویختند. یک تغار (کاسه بزرگ سفالین) محتوی آلو و آب آلو روی چهارپایه نزدیک حوض بود و چندین کاسه کوچک با قاشقهای چوبی پهلوی تغار می گذاشتند. در ایام زمستان به جای آب آلو، لبو و آب لبو را با کمی سرکه توی تغار می ریختند. علاوه بر استاد حمامی یک نفر به نام "جامه دار" یک نفر به اسم "مشت و مالچی" و یک نفر هم به عنوان "پادو" در سر بینه حضور داشتند و تا مشتری وارد می شد، پادو کفش مشتری را زیر سکو می گذاشت و یک لنگ خشک روی سکو پهن می کرد. مشتری که لخت می شد، پادو یک لنگ دیگر به او می داد. مشتری آن لنگ دوم را به کمر می بست. لباسهایش را توی آن لنگ اول می پیچید و از سکو پایین می آمد. از دالان تاریکی می گذشت، و در صحن حمام را می گشود و توی حمام می رفت. در اینجا چند شاه نشین و چند ایوان و چند طاق نما و یک حوض کوچک آب سرد بود و کارگران داخل حمام عبارت بودند از چند دلاک و یک پادو، آبگیر و دو سه پادو....»

این نکته جالب هم ناگفته نماند که ایرانیان تا عصر قاجاریه توی خزانه حمام نمی رفتند، زیرا به گفته مورخ معاصر شادوران رحیم زاده صفوی همه حمامهای ایران، درهایش بسته بود و یک روزنه به نام آخور می ساختند که به خزانه متصل بود و از آنجا آب برداشته خود را می شستند. در آن زمان مردم توی خزانه نمی رفتند و درهای خزانه ها فقط قرن گذشته باز شد و موجب کثافت گرمابه ها گشت.

[mani24 29,665]

[h=2]تاریخچه حمام های عمومی در ایران[/h]

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

. امروز هم حمام عمومي در غالب نقاط ايران وجود دارد، منتها فرقش با حمامهاي قديم اين است که در حمامهاي قديم از خزينه استفاده مي شد؛ ولي در حمامهاي عمومي جديد دوشتهاي متعدد جاي خزينه را که به هيچ وجه منطبق با اصول بهداشتي نبود گرفته است. در حمامهاي عمومي خزينه دار که امروزه در ايران کمتر وجود دارد سنن و آدابي را از قديم رعايت مي کردند که بعضاً جنبه ضرب المثل پيدا کرده است.

 

يکي از آن آداب اين بود که هر کس وارد حمام مي شد، براي اظهار ادب و تواضع نسبت به افراد بزرگتر که در صحن حمام نشسته، مشغول کيسه کشي و صابون زدن بودند، يک سطل يا طاس بزرگ آب گرم از خزينه حمام بر ميداشت و بر سر آن بزرگتر مي ريخت. البته اين عمل به تعداد افراد بزرگ و قابل احترام که در صحن حمام نشسته بودند تکرار مي شد. و تازه وارد وظيفه خود مي دانست که بر سر يکايک آنان با رعايت تقدم و تأخر آب گرم بريزد. بسا اتفاق مي افتاد که يک يا چند نفر از آن اشخاص مورد احترام در حال کيسه کشيدن و يا صابون زدن بودند و احتياجي نبود که آب گرم به سر و بدن آنها ريخته شود، مع ذالک اين عوامل مانع از اداي احترام نمي شد و کوچکترها به محض ورود به صحن حمام خود را موظف مي دانستند که يک طاس آب گرم بر سر و بدن آنها بريزند و بدن وسيله عرض خلوص و ادب کنند.

 

از آداب ديگر در حمام عمومي خزينه دار قديم اين بود که اگر تازه وارد کسي از آشنايان و بستگان نزديک و بزرگتر از خود را در صحن حمام مي ديد، فوراً به خدمتش مي رفت و به منظور اظهار ادب و احترام او را مشت و مال مي داد يا اينکه ليف صابون را به زور و اصرار از دستش مي گرفت و پشتش را صابون مي زد.

 

سنت ديگر اين بود که هر کس وارد خزينه حمام مي شد به افرادي که شست و شو مي کردند سلام مي کرد و ضمناً در همان پله اول خزينه دو دست را زير آب کرده، کمي از آب خزينه بر مي داشت و به يکايک افراد حاضر از آن آب حمام تعارف مي کرد. براي تازه وارد مهم و مطرح نبود که افراد داخل خزينه از آشنايان هستند يا بيگانه، به همه از آب مفت و مجاني تعارف مي کرد و مخصوصاً نسبت به افراد بيگانه بيشتر اظهار علاقه و محبت مي کرد زيرا آشنا در هر حال آشناست، و دوست و آشنا احتياج به تعارف ندارند. در هر صورت اين رسم از قديمترين ايام يعني از زماني که حمام خزينه به جاي آب چشمه و رودخانه در امر نظافت و پاکيزگي مورد استفاده قرار گرفت، معمول گرديد.

 

بي فايده نيست که اطلاعات زير درباره حمامهاي قديم و آداب حمام رفتن، از نوشته شادروان علي جواهر کلام نقل شود:

 

«در عهد قاجاريه حمام رفتن در فصل زمستان کار دشواري بود و غالب مردم اواخر پاييز حمام مي رفتند و تا شب عيد رنگ حمام را نمي ديدند. اين وضع منحصر به ايران نبود، فرنگيها هم تا پيش از جنگهاي صليبي اصلاً اطلاعي از حمام نداشتند و همين که ايام جنگهاي صليبي به شرق آمدند با حمام آشنا شدند. مع ذالک باز هم تا مدتي بعد از آن حمام نرفتن در فرنگستان مد بود و مشهور است که يکي از ملکه هاي فرانسه هميشه افتخار مي کرد که پنجسال است به حمام نرفته است.

 

حمامهاي قديم معمولاً چند متر از سطح کوچه و بازار پايينتر بود؛ چون اگر غير از اين مي بود آب به خزانه سوار نميشد. سر در حمام شکل ديو و رستم و يا شيطان و مالک دوزخ را نقاشي مي کردند و هنوز هم بنده فلسفه آن را نفهميده ام که نقش شيطان و ديو و رستم، با سر در حمام، چه مناسبت دارد. در هر صورت چندين پله پايين مي رفتيم تا به سر بنه يا رختکن مي رسيديم. ''بينه'' يک حياط سرپوشيده اي بود که وسط آن حوض بزرگي قرار داشت. اطراف بينه سکوهاي بلندي ديده مي شد که در آنجا رخت مي کندند. استاد حمامي در کنار يکي از آن سکوها يا بالاي يکي از سکوها مي نشست و جعبه دخل را هم بغل دستش مي گذاشت. از سقف بينه چراغ بزرگ گرد سوز و گاهي هم چهلچراغ تا بالاي حوض آويخته بود. دور تا دور سکوهاي رختکن تير مي گذاشتند و به آن تيرها گويهاي شيشه اي رنگارنگ مي آويختند. يک تغار (کاسه بزرگ سفالين) محتوي آلو و آب آلو روي چهارپايه نزديک حوض بود و چندين کاسه کوچک با قاشقهاي چوبي پهلوي تغار مي گذاشتند. در ايام زمستان به جاي آب آلو، لبو و آب لبو را با کمي سرکه توي تغار مي ريختند. علاوه بر استاد حمامي يک نفر به نام ''جامه دار'' يک نفر به اسم ''مشت و مالچي'' و يک نفر هم به عنوان ''پادو'' در سر بينه حضور داشتند و تا مشتري وارد مي شد، پادو کفش مشتري را زير سکو مي گذاشت و يک لنگ خشک روي سکو پهن مي کرد. مشتري که لخت مي شد، پادو يک لنگ ديگر به او مي داد. مشتري آن لنگ دوم را به کمر مي بست. لباسهايش را توي آن لنگ اول مي پيچيد و از سکو پايين مي آمد. از دالان تاريکي مي گذشت، و در صحن حمام را مي گشود و توي حمام مي رفت. در اينجا چند شاه نشين و چند ايوان و چند طاق نما و يک حوض کوچک آب سرد بود و کارگران داخل حمام عبارت بودند از چند دلاک و يک پادو، آبگير و دو سه پادو....»

 

اين نکته جالب هم ناگفته نماند که ايرانيان تا عصر قاجاريه توي خزانه حمام نمي رفتند، زيرا به گفته مورخ معاصر شادوران رحيم زاده صفوي همه حمامهاي ايران، درهايش بسته بود و يک روزنه به نام آخور مي ساختند که به خزانه متصل بود و از آنجا آب برداشته خود را مي شستند. در آن زمان مردم توي خزانه نمي رفتند و درهاي خزانه ها فقط قرن گذشته باز شد و موجب کثافت گرمابه ها گشت

[mani24 29,665]

[h=2]رفتن به گرمابه هاى صفوى[/h]

رفتن به گرمابه هاى صفوى

 

ژان شاردن سياح فرانسوى كه زمان شاه عباس به اصفهان سفر كرده شمارگرمابه ها ى شهراصفهان را بيش از

۶۰

باب ذكر مى كند.اگرچه امروزه همه آن گرمابه ها باقى نيست اما كارشناسان اعتقاد دارند بازهم بيشترين شمار حمام هاى قديمى با معمارى سنتى در اين شهر به چشم مى خورد.به گزارش اداره شناسايى و ثبت سازمان ميراث فرهنگى گردشگرى و صنايع دستى استان اصفهان، هم اكنون نزديك به

۱۸

حمام تنها در شهر اصفهان و نزديك به

۵۵

حمام در استان اصفهان درفهرست آثار تاريخى به ثبت رسيده است. اين در حالى است كه شمار حمام هاى موجود و شناسايى شده كه هنوز به ثبت نرسيده اند بسيار بيش از اين تعداد است .گرمابه على قلى آقا، دردشت، شازده ها، رهنان، وزير، شيخ بهايى، شاه على، شاه، شيخ على خان و....نمونه اى از شناخته شده ترين حمام هاى اصفهان است كه برخى مانند على قلى آقا و وزير مرمت شده و كاربرى هايى چون موزه مردم شناسى يا فرهنگى آموزشى (حمام وزيربه يكى از زيرمجموعه هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان بدل شده است ) يافته اند.برخى نيز در دست مرمت اند و باقى نيز مانند حمام شيخ بهايى با مشكلات حاشيه اى دست به گريبان بوده و به حال خود رها شده است. در اين ميان اما متأسفانه حمام هايى بوده اند كه طى دوره گذار توسعه شهر تخريب شده اند. يكى از مهمترين اين حمام ها كه متأسفانه باوجود ثبت در فهرست ميراث فرهنگى ويافتن كاربرى مناسب قربانى توسعه شهر و منافع عده اى شد، حمام خسرو آقا درابتداى خيابان حكيم اصفهان بود كه نزديك به

۱۲

سال پيش تخريب شد. جالب است بدانيد على قلى آقا و خسرو آقا دو برادرى بودند كه حمام هايى به نام خود برپا كردند.در بافت شهرهاى اسلامى از قديم حمام ها از اهميت خاصى برخوردار بوده و بيشتر بانيان آنها حاكمان، اعيان و افراد خيرى بوده اند كه به قصد ثواب و نفع عموم اقدام به ساخت حمام مى كرده اند.

جاذبه هاى كهن

على قلى آقا در زمان خود (عصر صفوى) مجموعه اى در يكى از محلات اصفهان برپا كرد كه شامل بازارچه، مسجد، گرمابه، كاروانسرا، سقا خانه و ....است

اين گرمابه در گذشته و در زبان مردم محل به حمام دوقلو معروف بوده است.چون مانند بسيارى از حمام هاى قديم از دو بخش مختص زنان و مردان ساخته شده بود و دو در جداگانه نيز داشت.سربينه يا بخش زنانه كوچك تر با معمارى زنانه تر و بخش مردانه بزرگ تر بوده است كه به تناوب و همزمان مورد استفاده قرار مى گرفته است.حمام هاى بزرگ و كوچك على قلى آقا كه به ثبت آثار ملى رسيده است جداى از ويژگى هاى حمام هاى ايرانى از ارزش خاص تاريخى و هنرى برخوردار است.تزيينات كاشى هفت رنگ معرق با نقوش اسليمى و ختايى، انسانى، نقش گل و مرغ و آهك برى زمان صفويه و نقاشى هاى دوره قاجار كه بعدها به آن اضافه شده است ازاين جمله است.جالب اينكه نقاشى هاى مربوط به حمام بزرگ يا مردانه بيشتر صحنه شكار است و نقاشى هاى حمام كوچك تر ظروف ميوه و... ساختمان چهارحوض اين حمام كه در ضلع جنوبى گرمخانه با پوشش طاق و چشمه بر روى هشتى ستون سنگى و در دو طرف، نيم هشتى هاى زيبا يى قد برافراشته فضاى معمارى شكوهمندى را به وجود آورده است. اين حمام كه نزديك به دو سال ازمرمت و تغيير كاربرى آن مى گذرد براى مردم اصفهان و گردشگران كمتر شناخته شده. اكنون با مجسمه هايى از موم كه در هر يك از غرفه هاى آن قرار گرفته ( به نشانه يك طيف - طبقه يا قشرى از جامعه آن روز اصفهان ) به همراه انواع ابزار و وسايل حمام، آن را به يكى از جاذبه هاى زيباى مردم شناسى در اصفهان بدل نموده است

حمامى كه كانون پرورش فكرى شد

اين حمام درمنتهى اليه محله تاريخى دردشت وكوچه حاج محمد جعفر آباده اى واقع شده و جزيى از يك مجموعه معمارى است كه به موجب سنگ نوشته موجود در حمام به وسيله يكى از وزيران شاه عباس دوم ساخته شده است.اين بنا نيز كه به شيوه حمام هاى آن دوره ساخته شده از سطح كوچه پائين تر است و شامل سربينه، گرمخانه و خزينه و گاورو چاه و منبع آب است.

پوشش طاق گنبدى آن داراى روزنه هايى براى تأمين روشنايى است.بنا در اصل داراى تزئينات زيباى كاشى كارى مزين به نقوش مينياتور بوده كه هم اكنون تنها بخش كمى از آن باقى مانده است.

حمام دردشت

حمام دردشت معروف به حمام بازارچه از جمله ساخته هاى آقا مؤمن برادر آقا نوراست كه در زمان شاه عباس و شاه صفى بنا گرديده. اين حمام نيز داراى كاشيكارى هفت رنگ بانقوش گل و بوته واسليمى است كه با گذشت زمان در معرض زوال قرار گرفته است. سربينه آن هشت ضلعى است با پوشش طاق و گنبد كه در رأس گنبدها نورگيرهاى شيشه دار تعبيه شده است.اين حمام در كنار بازارچه و كاروانسرايى به همين نام تشكيل يك مجموعه را مى دهد كه هم اكنون از سوى سازمان نوسازى و بهسازى شهردارى اصفهان در دست مرمت است. مرمت اين حمام تا كنون

۳۱۰

ميليون تومان هزينه داشته وهنوز كاربرى خاصى براى آن تعريف نشده است.

حمام رهنان با بزرگ ترين بينه

اين حمام نيز همانند حمام على قلى آقا دو قلو است و برخلاف ديگر حمام ها مربوط به دوره زنديه است. حمام رهنان در محله اى به همين نام واقع شده است.از جمله ويژگى منحصر به فرد اين حمام بينه بزرگ با پوشش گنبدى آن است كه

۱۶

ستون بار پوشش طاق آن را تحمل مى كند.برخلاف ديگر گرمابه ها سكوى ويژه تعويض لباس در بينه بزرگ حمام رهنان در مركز آن قرار دارد. پيشرفت فيزيكى مرمت اين حمام تاكنون

۴۰

درصد بوده است.گفته مى شود حمام رهنان داراى بزرگ ترين بينه در ميان حمام هاى قديمى است.

حمام شازده ها

حمام شازده ها در تقاطع بازارچه رنگرزها و بازارچه نو اصفهان واقع شده و يكى از شاهزادگان صفوى بانى آن بوده به همين علت به اين نام معروف شده. از جمله ويژگى هاى معمارى و تزيينات اين حمام نقاشى علائم بروج دوازده گانه است كه بر روى گچ نقاشى شده و امروزه بخشهايى از آن باقى مانده است. دركل تزيينات اين حمام به نسبت حمام هاى ديگر ساده مى نمايد.اين حمام نيز هم اكنون در دست مرمت است .هزينه مرمت آن تا اين لحظه

۲۰۰

ميليون تومان برآورد شده است.

حمام شيخ بهايى در انتظار

شايد گفتن و نوشتن از حمام شيخ بهايى و اعجاز علم ومعمارى اين دانشمند ايرانى بيش از اندازه تكرارى باشد.همين بس كه اين حمام كه امروزه به مخروبه اى بدل شده ودر كش و قوس مشكلات حاشيه اى گرفتار ، براى خلاصى به اعتبارى نياز دارد كه ظاهراً نه شهردارى و نه سازمان ميراث فرهنگى امكان پرداخت آن را ندارند.بر همين اساس مقرر شده بود در ميان مصوبات سفر استانى رئيس جمهور اعتبارى نيز در رديف تفاهمنامه هاى سازمان ميراث فرهنگى براى اين بنا اختصاص يابد.

 

[mani24 29,665]

[h=2]حمامها و آب انبارها در اردبيل[/h]

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

حمام پير زرگر اردبيل

اين حمام در

ورودي و راهرويي ساده دارد، اما رخت كن آن که با سكوهاي قديمي، شاه نشين ها، كف سنگ

فرش و حوض سنگي هشت ضلعي با چهار بازوي سنگي كه با يك پله كوچك به سكوي رخت كن

منتهي مي شود، شكل قديمي خود را حفظ كرده است

سقف رخت كن با نواري كه با گل هاي

تكراري نقاشي شده، قاب گرفته شده است و اين نوار از پايين به آويزها و از بالا به

عرقچين گنبد محدود مي شود. رويه گنبد با عدد «بته ترمه» بزرگ به چهار قسمت تقسيم

شده و بين آن ها، تصاويري از ملايك و گل و بوته هاي اسليمي نقاشي شده است. اما در

زير عرقچين، كنگره اي مركب از 16 آويز به صورت گردنبندي قرار گرفته كه در متن آن ها

گل و بوته هاي اسليمي نقاشي شده است. يك رديف پايين تر در رويه دوازده آويز، صحنه

هاي مجلسي نقاشي شده است. بقيه آويز و چهار فيل گوش ميان آن ها سفيد كاري شده و

آثار نقاشي آن از بين رفته است. نقاشي هاي ديوار شاه نشين ها هم در نتيجه سفيد كاري

از بين رفته است ولي نمونه نقاشي هاي شاه نشين ها را مي توان در شاه نشين سمت راست

در ورودي حمام ديد. اين شاه نشين با يك ديوار جديد از رخت كن جدا شده و به صورت

انبار خرده ريز در آمده است. در يكايك ديوارهاي آن، نقاشي هاي قديمي ديده مي شود

.

داخل حمام، به صورت چهار طاقي بلند با آويزهاي متعدد و يك گنبد كوچك نسبت به وسعت

حمام است و ابعاد آن 5× 4 متر مي باشد. ديوار خزينه آب گرم و در ورودي، با طاق نماي

كم عمق ساخته شده است

حمام اوچ د كان اردبيل

ا

ين حمام در محله اوچ دكان

اردبيل واقع است و نسبت به ديگر حمام هاي قديمي شهر، از اصالت بيش تري برخوردار

است. بر مبناي ماده تاريخي كه در سنگ نبشته بالاي طاق نماي سر در ساخته شده، بناي

حمام يک سال به طول انجاميده است(سال هاي 1285 و 1259 هجري قمري

(

دهليز حمام،

محوطه اي شش ضلعي با شش طاقچه مي باشد، كه بين طاق نماهاي هر طاقچه گوشواره اي كوچک

ساخته شده و روي گنبد كروي كنگره داري قرار داده شده است. رختكن حمام چهار طاق عريض

و كم عمق دارد. تمام سطوح داخلي آن به جز قسمتي از نبش ديوار ها با نقاشي هاي روغني

پوشيده شده است

.

تقسيم بندي شاه نشين هاي اين حمام، منطقي و چشمگير است و در هر

جاي آن، نسبت به وسعتش نقاشي هايي شده است. ديگر قسمت هاي حمام، سطح ديوارها،

آويزها و سطح رختكن نيز متناسب با فضا و وسعت موجود با اسليمي هاي گل و برگ ساده يا

اسليمي توريقي ساده، صحنه هاي تشريفاتي مربوط به خادم ها، ترنج، گل هاي شاه عباسي و

گلبرگ هاي ريز و… با نقاشي هاي مختلف مزين شده است و همين تزيين نقاشي از ويژگي هاي

بارز اين حمام قديمي مي باشد كه ستايش هر بيننده اي را بر مي انگيزد

حمام پير

عبدالملک(ميرزا حبيب) اردبيل

اين حمام در محله پير عبدالملک اردبيل واقع شده

است. در ورودي و هشتي جالب توجهي ندارد، اما رخت كن آن شكل و سبكي ديگر دارد و به

صورت چهار طاقي است. بالاي طاق نماها، طاق نمايي تزييني ساخته شده و پايه آن ها با

يک فيل گوش ساده و آويز هاي باريک گسترده تزيين شده است. رختكن حمام، گنبدي كروي و

سفيد كاري مي باشد و بين رختكن و داخل حمام، محوطه كوچک سكوداري وجود دارد كه براي

حفظ تعادل هوا، بين دو نقطه ساخته شده است. يكي از ديوارهاي اين محوطه ساده و

معمولي مي باشد و سه ديوار ديگر آن داراي طاق نما و آويز بندي است كه در سقف به يک

ستاره منتظم هشت پر منتهي مي شود. در داخل حمام، يک صحن بزرگ به ابعاد 5× 5 متر

قرار دارد كه دو ديوار آن (ورودي و خزينه آب گرم) طاق نما و آويز بندي شده است

.

ديوارهاي طرفين آن به دو شاه نشين بزرگ و عميق اختصاص يافته است. ديوارهاي شاه نشين

ها به سه طاق نما، گوشواره هاي حد فاصل طاق ها و آويزهاي متعددي كه به رواق هاي

بسيار زيبا و بزرگ منتهي مي شوند، تزيين يافته اند

 

حمام حاج شيخ

اردبيل

حمام «حاج شيخ» اردبيل، در كوي عالي قاپوي اين شهر واقع شده است و مورد

استفاده قرار مي گيرد. در ورودي آن ساده، ولي داراي هشتي بسيار زيبا با گنبد و 16

عدد آويز ساخته شده كه در حد فاصل گنبد و هشت طاق نماي سكودار است

رختكن حمام

داراي چهار رواق است و به همين اندازه ستون هشت ضلعي دارد كه طاق هاي جناغي مختلف

بلند و كوتاه روي آن ها قرار دارد. نيم گنبد رواق ها بر طاق نماها استقرار يافته

است. همه ديوارها و سقف پوشيده از نقاشي هاي تزييني مختلف بوده كه در حال حاضر به

علت سفيد كاري از بين رفته است. از اين تزيينات، فقط در گوشه جنوبي، زير گنبد كوچک

كنج رختكن، نقاشي هايي از گل و بوته و برگ اسليمي ساده باقي مانده است. داخل حمام،

دو شاه نشين بزرگ متقابل و دو نيم گنبد كوچک وجود دارد. گنبد اصلي بلند و با

آويزهاي گسترده بر طاق نماها و نيم ستون هاي مربع تكيه دارد. راه حمام كاشي كاري

معمولي شده است. قدمت بناي حمام معلوم نيست، ولي تعمير كنندگان عمر آن را در حدود

300

سال ذكر مي كنند

حمام ملا هادي اردبيل

حمام «ملا هادي» يا «حاج محسن» در

كوچه ملا هادي اردبيل واقع شده است. اين حمام يک در ورودي ستون دار با آجر قرمز و

گنبد معمولي دارد. رختكن آن هشت ضلعي است و روي آن، گنبدي مدور قرار دارد. حمام به

دو بخش زنانه و مردانه تقسيم شده است. از تزيينات اوليه آن تنها نقاشي هاي آن باقي

مانده اند كه در قسمت زنانه مشهود است. پا طاق گنبد حمام با آويزهاي منظم تزيين شده

است

 

حمام پير (حاج رحيم) اردبيل

اين گرمابه در محله سرچشمه اردبيل واقع شده

و به جز هشتي و در ورودي آن بقيه ساختمان تا حدودي شكل اصلي خود را حفظ كرده است

.

رختكن به صورت چهار طاقي كامل ساخته شده و چهار ستون دارد كه به فاصله شش متري از

يكديگر قرار گرفته اند. رختكن و فضاهاي داخل حمام شبيه به يكديگرهستند و تعداد ستون

ها، نوع طاق نما و گنبد كروي شكل آن ها مشترک است. در رختكن و داخل حمام آن، به

ترتيب دو و سه رديف آويز در زير عرقچين گنبد وجود دارد

حمام صفويه

اردبيل

حمام صفويه در خيابان نايبي سابق اردبيل واقع شده و داراي ستون هاي مربع

در رختكن و گنبد ضربي

معمولي است. ديوارها و سقف اين حمام سفيد كاري شده اند

.

[mani24 29,665]

[h=2]معرفی حمام های استان کرمانشاه[/h]

معرفی حمام های استان کرمانشاه

 

 

 

 

حمام حاج شهبازخان

 

حمام شهباز خان در بافت قدیمی شهر کرمانشاه، در خیابان مدرس قرار دارد. این حمام نیز مانند بسیاری از حمام های دوره قاجاریه شامل سربینه یا رخت کن، گرم خانه و خزینه های آب سرد و گرم است. سطوح داخل گنبدهای آن به وسیله آهک بری مقرنس کاری شده است و قسمت سربینه نیز به وسیله نقاشی های دیواری تزیین شده است.

این حمام به دستور «حاج شهباز خان» پسر «منوچهر خان بیگلربیگی» یکی از رجال سیاسی و اجتماعی دوره قاجار در کرمانشاه. به سال 1232 ه.ق ساخته شد.

 

حام حسن خان

 

این حمام در کنار تکیه معاون الملک شهر کرمانشاه قرار دارد و در حقیقت با این تکیه یک مجموعه را تشکیل داده است. این حمام نیز دارای سربینه، گرم خانه و فضاهای متعدد دیگری است. در سربینه و گرم خانه حمام، گنبدها بر روی ستون های سنگی که به شیوه مارپیچ تزیین شده اند، قرار دارند. این حمام در اواسط دوره قاجاریه ساخته شد و به مرور زمان متحمل خسارات فراوانی گشت. در سال جاری، میراث فرهنگی کرمانشاه اقدام به مرمت و بازسازی آن نموده است.

 

 

 

 

این حمام در محله «شرآباد» کنگاور قرار دارد. ورودی حمام در جبهه شمالی است. این ورودی از طریق هشتی کوچک گنبدداری به سربینه راه می یابد. سربینه یا رخت کن فضای مستطیل شکلی به ابعاد 50/7×35/3 متر است. در چهار کنج سربینه، صفه های کوچکی با طاق جناغی تعبیه شده است. پوشش اصلی سربینه شامل یک طاق گنبدی در میانه و دو نیم گنبد در طرفین، بر روی این طاق ها قرار دارد. در دو صفه، درگاه گرم خانه و هشتی ورودی قرار دارد و صفه های دیگر به رخت کن اختصاص داده شده است.

سربینه از طریق راهرویی به طول چهار متر به گرم خانه منتهی می شود. گرم خانه به ابعاد 50/7×60/4 متر است و نقشه آن به سربینه شباهت دارد. در اضلاع شرقی و غربی گرم خانه، صفه هایی تعبیه شده است. در پشت صفه شرقی، خزینه آب گرم قرار دارد. در اضلاع شمالی و جنوبی آن نیز صفه های طاق دار کوچک تری ساخته شده است. در ضلع شمال شرقی گرم خانه، محوط وسیع مستطیل شکلی به طول 30/5 متر و عرض سه متر وجود دارد . پوشش سقف گرم خانه یک گنبد در میانه و دو نیم گنبد در طرفین است. این حمام در اواخر دوره قاجاریه ساخته شد و در سال های اخیر تغییراتی در آن صورت گرفته است.

 

حمام قلعه

 

این حمام در ضلع جنوبی قلعه «ساری اصلان» کنگاور قرار دراد. سربینه حمام، محوط هشت ضلعی است که در هر ضلع آن صفه ای ایجاد شده است. در دو صفه، درگاه ورودی و در پنج صفه دیگر، رخت کن دیده می شود. طاق تمام صفه ها هلالی است و بر روی آنها پوشش گنبدی سربینه قرار گرفته است. در مرکز سربینه، حوض هشت ضلعی سنگی قرار دارد. سربینه با آهک بری های زیبایی تزیین شده است.

گرم خانه حمام محوطه چهار ضلعی به ابعاد 67/6×3 متر است و در داخل آن دو ستون هشت ضلعی دیده می شود. بر روی این ستون ها و دیوارهای کناری، پوشش طاق و گنبد گرم خانه قرار دارد. در ضلع شرقی و غربی گرم خانه، خزینه آب گرم و سرد و در ضلع جنوبی و شمالی، چند سکوی طاق دار به چشم می خورد. این حمام ظاهراً هم زمان با ساخت قلعه سازی اصلان در دوره قاجاریه بر پا شده است.

 

 

 

حمام حاج اصغر خان

 

این حمام در خیابان شهدا، بین دو محله گچ کن و گرگون کنگاور قرار دارد. سربینه حمام، فضایی هشت ضلعی است و اضلاع آن دو به دو با هم برابرند. در هر ضلع سربینه، صفه ای به عرض دو متر و عمق 75/2 متر قرار دارد. در دو صفه آن درگاه هایی برای دسترسی به گرم خانه و بیرون از بنا تعبیه شده است. صفه های دیگر به رخت کن اختصاص دارد. در وسط صفه شرقی، ورودی به سربینه و در وسط صفه شمال شرقی، راهروی ورودی به گرم خانه قرار دارد. در وسط سربینه، حوضی هشت ضلعی از سنگ تراشیده شده، ساخته اند. گرم خانه حمام فضایی چهار ضلعی به ابعاد 04/8×54/8 متر با پوشش سقف گنبدی است. بام گرم خانه از دو قسمت تشکیل شده است.

در ضلع شمالی بنا، خزینه آب گرم و خزینه آب سرد دیده می شود. خزینه آب گرم و سرد گرم خانه در دوره اخیر به دوش و خلوتی تبدیل شده است. این حمام نیز در اواخر دوره قاجاریه ساخته شده و بارها مورد مرمت قرار گرفته است.

حمام سيد نور : واقع در محله چنانی

حمام بی بِی‌ : واقع در خيابان نواب

حمام بيگلر بيگی: واقع در خيابان مدرس

حمام سرتيپ : واقع در خيابان مدرس ( پاركينگ شهرداری)

 

منبع : سازمان ميراث فرهنگي كرمانشاه

[mani24 29,665]

[h=2]معرفی حمام های تاريخی استان كردستان[/h]

معرفی حمام های تاریخی استان كردستان

 

حمام پاشاخان

 

این حمام در محله " قطارچیان" شهر سنندج قرار دارد و یكی از قدیمی ترین حمام های شهر سنندج است. حمام " پاشاخان" دارای هشتی، رخت كن، گرم خانه، خزینه، خلوتی، سرویس های بهداشتی و ... است. این بنا متأثر از سبك معماری اصفهانی و با مصالح محلی ساخته شده و در دوره های متعدد مورد استفاده قرار گرفته است.

حمام حسن آباد

 

در داخل شهر حسن آباد یاسوكند، حمامی قدیمی وجود دارد كه از لحاظ معماری حائز اهمیت است. این حمام دارای ورودی، هشتی، حمام گرم و سرد، تون ( گرمخانه ) ، خزینه، اتاق تقسیم آب و... است. تمام فضاها با روش طاق و گنبد با سنگ لاشه ای مسقف شده كه از ویژگی های بارز بنا است.

در این بنا از ملات آبی به خوبی استفاده شده است و نشان می دهد با وجود این كه معمارِ حمام محلی بوده ، از اصول معماری و طرح ها و عناصر مكمل آن آگاهی كامل داشته است. این حمام احتمالاً در دوره زندیه ساخته شده است.

حمامِ خان ( ظهیری)

 

این حمام در ضلع شمالی بازار سرپوشیده سنندج، پایین تر از مسجد داروغه واقع است. حمام دارای بخش های مختلفی از جمله سردر ورودی، سربینه ( رختكن ) ، حمام گرم، خزینه و... است. بر طبق كتیبه سنگی موجود در سردر ورودی ، حمام در سال 1220هـ.ق به دستور " امان الله خان اردلان" ساخته شد و بعدها به سبب تملك آن توسط " امین التجار" در سال 1296 هـ.ق ( دوران حكومت فرهاد میرزای معتمدالدوله، عموی ناصرالدین شاه) مورد مرمت و باز سازی عمده قرارگرفت. كتیبه موجود نیز گویای این امر است. تزیینات معماری مسجد شامل آهك بری های پركار با نقوش گل و گیاه و حیوانی ، كاشی كاری های هفت رنگ با نقش مایه های بومی و محلی و نیز سنگ فرش مرمرین است .

این حمام قابل مقایسه با حمام " قصلان " در روستای قصلان شهرستان قروه است و یكی از بزرگترین حمام های كردستان به شمار می آید. احتمالاً این حمام به پیش از دوره ی قاجار تعلق دارد و شاید در دوره ی صفویه ، هم زمان با قلعه و بازار ساخته شده باشد . تاریخ موجود در كتیبه نیز احتمالاً مربوط به زمان مرمت آن است.

حمام خدری

 

در كنار پاساژهای متعدد شهر بانه كه با نام " خدری " معروف است ، حمامی قدیمی وجود دارد كه دارای فضاهای مختلفی است و مشابه آن در بیشتر حمام های قدیمی استان كردستان دیده می شود . این حمام فاقد تزیینات است ، ولی فعلاً قدیمی ترین اثر معماری موجود در شهر است و باید مورد مرمت كامل قرار گیرد.

حمام شجاع لشكر

 

این حمام قدیمی در كوچه " یمین لشكر " از محله سرتپوله ، مجاورمنزل " شجاع لشكر" واقع شده و به نظر می رسد كه متعلق به همین شخص بوده است. این حمام كه كوچك تر از حمام های شهری است دارای ورودی، حمام سرد، گرم خانه، میان دو خزینه، تون حمام و ... است. تزیینات حمام كمتر قابل مشاهده است، چون در سال های اخیر روی آن به طور كامل پوشیده شده است. ساخت حمام به دوره قاجاریه باز می گردد.

حمام شیشه

 

حمام شیشه در ضلع شمالی بلوار كردستان و مجاور پل و مسجد " ملاویسی " قرار دارد و از بناهای عمومی و قدیمی شهر سنندج به شمار می رود. این حمام دارای فضاهای ورودی، هشتی، سربینه و حمام گرم با ستون های سنگی است. سكوها، آب نمای گرم و سرد، خزینه و خلوتی بنا دارای خصوصیات ویژه ای است. در حمام زنانه در كوچه مجاور حمام قرار دارد.

از در و پنجره ها و شیشه های رنگی، كه وجه تسمیه حمام به آن باز می گردد، آثار زیادی باقی نمانده است. از دیگر ویژگی های این بنا، تزیینات آهك بری است كه شامل نقش های مختلف گیاهی و حیوانی است. به احتمال قریب به یقین این حمام در دوره قاجار بنا شده است. حمام شیشه تا چند سال پیش مورد استفاده بود.

حمام صلاحی

 

در ضلع شرقی خیابان فردوسی و مجاور بازار قدیمی سنندج ، در زیر مغازه های پیرامون، حمامی قرار دارد كه به گرمابه ممتاز( صلاحی) مشهوراست. این حمام در سطح پایین تری از حمام های قدیمی شهر سنندج قرار دارد. این امر احتمالاً برای بهره گیری بهتر از قنات های قدیمی شهر بوده است.

حمام دارای بخش های مختلف شامل سردر ورودی، هشتی، حمام سرد، خلوتی، گرم خانه، خزینه و ... است. ویژگی انحصاری بنا، قرارگیری در سطح پایین و نوعی قوس های معماری و نیز چهار فضای گنبددار است كه هر یك عملكرد خاصی داشته اند. به نظر می رسد هم زمان با ساخت بازار و قلعه سنندج، این حمام ایجاد شده باشد. مجاورت حمام با بازار و كار هم زمان به آن مؤید این مدّعا است.

حمام عبدالخالق

 

این حمام در ضلع شرقی راسته بازار سنندج قرار دارد. تاریخ ساخت آن دقیقاً مشخص نیست و احتمالاً به دوره قاجاریه تعلق دارد. حمام دارای فضاهای مختلفی است كه در بیشتر حمام های استان نیز دیده می شود. آب لازم برای این حمام از آب جاری قنات های شهر تأمین می شود.

ارتفاع سقف این حمام نسبتاً بلند است و ستون های چهارگوش سنگی، آب نما، حجره ها، رخت كن، گرم خانه، خلوتی ها و سرویس خزینه ی آن تابع اسلوب حمام سازی ایرانی در دوره صفوی است . تزیینات معماری این بنا مشخص نیست، زیرا سطح دیوار آن با سیمان و كاشی جدید پوشانده شده است؛ ولی گفته می شود این حمام دارای تزیینات آهك بری كه در شهر سنندج بسیار رواج داشت، بود. این بنا با حمام " وكیل الملك" در شهر سنندج قابل مقایسه است و اكنون در تملك میراث فرهنگی استان كردستان قرار دارد.

حمام عمارت آصف

 

در داخل مجموعه عمارت" آصف وزیری" حمام كوچكی وجود دارد كه یكی از زیباترین حمام های غرب كشور است. این بنا به سبك معماری اصفهانی و مانند سایر حمام های استان اما در مقیاس كوچك تر ساخته شده و دارای ورودی ، محل انتظار، حمام سرد، رخت كن، میان در، حمام گرم ، خزینه خلوتی، تون ( گرمخانه ) ، سرویس بهداشتی و فضای اضافی برای منبع آب است.

این بنا دارای شش ستون سنگی با تزیینات طنابی است و از تزیینات آهك بری پركار، كاشی های خشتی آبی رنگ، حجاری روی سرستون ها و ستون های سنگی برخوردار است. تزیینات طنابی ستون ها و سرستون های این حمام، از ویژگی های منحصر به فرد آن است. این حمام فقط مورد استفاده اختصاصی خانواده آصف بود.

حمام عمارت مشیر دیوان

 

در داخل عمارت " مشیردیوان " حمامی به سبك حمام های قدیمی اما در مقیاس كوچك تر ساخته شده كه دارای ویژگی های خاص و بخش های مختلفی است. در داخل حمام سرد ، تزیینات كاشی كاری یك رنگ و آهك بری با نقش گیاهی و هندسی كار شده است. حمام گرم آن نیز آهك بری های پر كاری دارد و در كف ها از سنگ مرمر صیقل یافته ی "قصلان" استفاده شده و تمام فضاهای حمام با گنبد های آجری مسقف شده اند. زمان ساخت حمام به طور دقیق مشخص نیست؛ اما احتمالاً در دوره قاجار ساخته شده است. این حمام به طور اختصاصی در اختیار خانواده مشیر دیوان بود.

حمام عمارت ملا لطف الله شیخ الاسلام

 

در مجموعه عمارت "ملا لطف الله شیخ الاسلام سنندج " كه هم اكنون اداره كار میراث فرهنگی استان كردستان از آن بهره می گیرد. حمامی قدیمی وجود دارد كه در بخش اندرونی و در ضلع غربی طبقه زیرزمین عمارت قرار گرفته است. این حمام دارای تزیینات آهك بری و كاشی كاری یك رنگ است و طرح های هندسی – اسلیمی و حیوانی از مهم ترین نقوش آن به شمار می آید. این حمام دارای ورودی، حمام سرد، حمام گرم ، تون ، خزینه و خلوتی است و در كف سازی آن از سنگ مرمر استفاده شده است. این بنا هم زمان با كل مجموعه عمارت در دوره قاجار ساخته شد.

حمام عمارت وكیل

 

در مجموعه عمارت " وكیل الملك " و متصل به پارك سپیدار، حمامی قدیمی قرار دارد كه احتمالاً فقط مورد استفاده افراد خانواده وكیل بود. این حمام دارای فضاهایی است كه در تمام حمام های منطقه دیده می شود. به نظر می رسد این حمام هم زمان با احداث مجموعه عمارت وكیل كه به دوره زندیه باز می گردد، ساخته شده باشد. استفاده از آهك بری در سطح وسیع بر دیوارها و در فضاهای گرم و سرد حمام به چشم می خورد و نقش های به كار رفته برای تزیین حمام شامل اشكال هندسی، گیاهی و حیوانی است كه از نقش طاووس بیشتر استفاده شده است.

حمام قصلان

 

روستای " قصلان " در مسیر دینور- زنجان، در5 كیلومتری شمال شهر قروه قرار دارد. سرچشمه رودخانه شور و تپه بزرگ باستانی آن از عملكرد وسیع شهری قصلان در دوره های تاریخی حكایت دارد.

حمام زیبا و بزرگ قصلان و برج آن در سال 1255هـ.ق در روزگار " آصف اعظم " تعمیر شد. تاریخ ساخت حمام احتمالاً مربوط به اواخر عهد زندیه و در زمانی است كه " خسرو خان اول" به عنوان والی كردستان حكومت داشت.

این بنا دارای بخش های مختلفی مانند هشتی، حمام سرد، هشتی و میان در، حمام گرم، خلوتی های خصوصی وعمومی ، خزینه و تون است و تزیینات منخصر به فرد آهك بری با طرح های گیاهی، هندسی، انسانی و حیوانی درآن مشاهده می شود كه در نوع خود با اهمیت و قابل مقایسه با حمام خان در شهر سنندج است.

حمام منزل معمارباشی

 

در داخل منزل بزرگ " معمارباشی" كه به استاد " الله مراد اقلیدس" اشتهارداشت ؛ حمامی در مقیاس كوچك، با سبك معماری حمام های قدیمی ساخته شده كه از نظر معماری به ویژه تزیینات آهك بری حائز اهمیت است. طرح های هندسی، گیاهی و حیوانی این حمام در نوع خود منحصر به فرد و نشان گر اهمیت این فضا در شهر سنندج است. تاریخ دقیق ساخت حمام مشخص نیست؛ ولی با توجه به ساخت عمارت در اواخر دوره قاجار، احتمال دارد این حمام مربوط به اوایل عصر پهلوی باشد.

حمام وكیل الملك

 

این حمام كنارعمارت وكیل و مجاور بازارچه قدیمی وكیل در شهر سنندج واقع شده است. زمان ساخت دقیق آن مشخص نیست؛ اما براساس شواهد، نوع معماری و تزیینات وابسته به آن، چنین استنباط می شود كه احداث آن مربوط به دوران افشاریه و ادامه سبك صفوی باشد. این مهم به ویژه در عناصری مانند ورودی حجره انتظار، رخت كن، حمام گرم، هشتی، خزینه، آب انبار، تون و... به خوبی قابل مشاهده است.

حمام دارای تزیینات آهك بری است كه طی چند سال گذشته با سیمان روی آنها پوشانده شده است. حمام ، بسیار بزرگ و كف سازی های آن سنگی است و افزون بر آن، از آجر، سنگ و ملات آهك استفاده شده است. ستون های سنگی قطوری در داخل حمام سرد و گرم دیده می شود. در مجموع ، تركیب و قرارگیری فضا نشان گر ذوق و سلیقه بالای معمار است.

منبع : ميراث فرهنگي استان سنندج

[mani24 29,665]

[h=2]اصول ساخت حمام ها ی قديمی[/h]

اصول ساخت حمام ها

همانطوركه مي دانيم انسان اگر يك دفعه از محل گرم به محل سردويا بر عكس وارد شودبه دليل تغييرقابل ملاحظه دماي هواممكن است مريض شودبراي همين موضوع چند اصل مهم در مورد گرمابه هارعايت مي شده يكي از ان اصول ايجاد راهرويي پيچ در پيچ در حد فاصل ورودي حمام ودهليز تا رختكن حمام.

رختكن يا بينه كه محيطي نيمه گرم ونسبتاً خشك بوده بعد از اين فضا نيز مستيماً وارد گرم خانه نمي شدند وفضايي به نام ميان در در اين فاصله بوده است دراين جا يك يا دو سكو جهت انداختن لنگ ووسايل حمام وجود داشته ومعمولاً راه دستشويي ومستراح نيز از همين مياندر بوده است ودر اين راهرومحلي براي سلماني وزدودن موهاي اضافي وجود داشته است بعد از مياندر مستقيماًوارد گرم خانه مي شدندفضاي داخل گرم خانه به چند سكوومحلي براي كيسه كشيدن وتميز كردن ،خزانه هاتقسيم مي شده است،خزانه در حمامهاي كامل سه عددبوده است كه يكي براي آب گرم ويكي براي آب سردودر وسط آن دو خزانه آب ولرم جاي مي گرفته كه به اين دوخزانه سرد وگرم قلّتين مي گفته اند.

گرم كردن خزانه .اب گرم رابوسيله گلخس يا گلخند وياكانون اتش كه درزيرحمامها بوده است صورت مي گرفتهاست ومواد سوختني ان بته و هيزم بوده است اب در ديگ هاي بزرگ ومقاومي ازهفت جوش يابه عبارتي تركيبي ازروي مس قلع سرب وچيز ديگر ريخته كه در مجموع چيز محكمي بوده است در حمام قديمي روستاي مزار

نيز از ديگ هاي روي ومس استفاده مي شده است

حمامها معمولا از سقف نور مي گرفتند اين نور براي تمام فصلها مناسب بوده است عنصري بنام جام خانه اين عمل را انجام مي داده است جنس ان از شيشه بوده وديوار ها نيز از ساروج بوده است البته گاهي ان را با پيه اب كرده وپنبه وچوب نازك بيد مخلوط مي كرده اند .

مراسم بسيار زيبايي ماننده حنا بندان ، عروسي ،ختنه و ديگر مراسم نيز در حمام ها انجام مي گرفته است ازحمامها ي خوب به جاي مانده مي توان به حمام فين كاشان ،گنجعليخان كرمان وحمام وكيل شيراز وحمام خان نام برد.

[mani24 29,665]

حمام قدیمی سنندج

حمام عبدالخالق اين حمام در ضلع شرقي راسته بازار سنندج قرار دارد . تاريخ ساخت آن دقيقا مشخص نيست و احتمالا به دوره قاجاريه تعلق دارد . حمام داراي فضاهاي مختلفي است كه در بيشتر حمام هاي استان نيز ديده مي شود . آب لازم براي اين حمام از آب جاري قنات هاي شهر تامين مي شود . ارتفاع سقف اين حمام نسبتا بلند است و ستون هاي چهارگوش سنگي ، آب نما، حجره ها، رخت كن ،‌ گرم خانه ،‌ خلوتي ها ،‌ سرويس و خزينه آن تابع اسلوب حمام سازي ايراني در دوره صفوي است . تزيينات معماري اين بنا مشخص نيست ، زيرا سطح ديوار آن با سيمان و كاشي جديد اندود شده است ، ولي گفته مي شود اين حمام داراي تزيينات آهك بري كه در شهر سنندج بسيار رواج داشت ، بود . اين بنا با حمام (وكيل الملك )‌ در شهر سنندج قابل مقايسه است و اكنون در تملك ميراث فرهنگي استان كردستان قرار دارد .

 

 

حمام شيشه حمام شيشه در ضلع شمالي بلوار كردستان و مجاور پل و مسجد (ملاويسي ) قرار دارد و از بناهاي عمومي و قديمي شهر سنندج به شمار مي رود . اين حمام داراي فضاهاي ورودي ، هشتي ، سربينه و حمام گرم با ستون هاي سنگي است . سكوها ، آب نماي گرم و سرد ،‌ خزينه و خلوتي بنا داراي خصوصيات ويژه اي است . در حمام زنانه در كوچه مجاور حمام قرار دارد . از در و پنجره ها و شيشه هاي رنگي ، كه وجه تسميه حمام به آن باز مي گردد ، آثار زيادي باقي نمانده است . از ديگر ويژگي هاي اين بنا ، تزيينات آهك بري است كه شامل نقش هاي مختلف گياهي و حيواني است . به احتمال قريب به يقين اين حمام در دوره قاجار بنا شده است . حمام شيشه تا چند سال پيش مورد استفاده بوده است.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

 

حمام خان (ظهيري ) اين حمام در ضلع شمالي بازار سرپوشيده سنندج ،‌ پايين تر از مسجد داروغه است . حمام داراي بخش هاي مختلفي از جمله سردر ورودي ،‌سريينه ، حمام گرم ، خزينه و ... است . بر طبق كتيبه سنگي موجود در سردر ورودي ،‌حمام در سال 1220 ه.ق به دستور (امان الله خان اردلان ) ساخته شد و بعدها به سبب تملك آن توسط (امين التجار ) در سال 1296 ه.ق (دوران حكومت فرهاد ميرزاي معتمدالدوله ، عموي ناصرالدين شاه ) مورد مرمت و بازسازي عمده قرار گرفت . كتيبه موجود نيز گوياي اين امر است . تزيينات معماري مسجد شامل آهك بري هاي پركار با نقوش گل و گياه و حيواني ، كاشي كاري هاي هفت رنگ با نقش مايه هاي بومي و محلي و نيز سنگ فرش مرمرين است . اين حمام قابل مقايسه با حمام (قصلان ) در روستاي قصلان شهرستان قروه است و يكي از بزرگ ترين حمام هاي كردستان به شمار مي آيد . احتمالا اين حمام به پيش از دوره قاجار تعلق دارد و شايد در دوره صفويه ، هم زمان با قلعه و بازار ساخته شده باشد . تاريخ موجود در كتيبه نيز احتمالا مربوط به زمان مرمت آن است .

 

 

این تصویر تغییر اندازه یافته است برای دیدن اندازه واقعی اینجا کلیک کنید. اندازه واقعی تصویر حجم 677x458 و پهنای 61KB.

 

[mani24 29,665]

حمام علی قلی آقا

 

نام حمام برگرفته از چیست؟!

این حمام را فردی به همین نام ساخت.بانی این بناها علی قلی آقا از خواجگان حرم شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی بوده است . با استناد به دو کتیبه موجود در مسجد علی قلی آقا این حمام حدود 305 سال قدمت داردو دارای تزئینات و نقاشیهای از سه دوره تاریخی صفوی با تلفیقی از کاشیکاری و آهکبری ، نقاشی و کاشیکاری قاجار و نقاشی کوچه بازاری دوره پهلوی است .و این عکسی که در پایین مشاهده میکنید مربوط به شخص علی قلی آقا است .

ویژگیهای این حمام چیست؟!

این حمام مانند دیگر بناهای تاریخی ایران دارای معماری با ارزش است . از نکات بسیار مهم قرارگیری این حمام در دل یک بافت محله با عناصر متفاوت است. این بنا از دو حمام بزرگ و کوچک تشکیل شده است . فضاهای این حمام عبارتند از فضاهای اصلی شامل :بینه ، میاندر ، گرمخانه و چال حوض و فضاهای خدماتی شامل : ورودی هشتی، نوره کش خانه ،خزینه و ... فضاهای تاسیساتی مانند : انبار سوخت گاورو ( محل کشیدن آب از چاه ) و کانالهای گربه رو ( محل هایی که به صورت کانال در زیر فضاهای حمام قرار گرفته ) که ضمن رد شدن تبوشه ها ( لوله های سفالی انتقال آب ) حررات را نیز به کف حمام منتقل می کردند . آب این حمام از چاهی تامین می شده که از نهر مادی منشعب از آب زاینده رود بوده است . این حمام تاریخی در اصفهان در خیابان مسجد سید در محله ی بید آباد واقع شده است .

 

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

 

 

 

 

 

 

این هم چندتا عکس که خودم گرفتم...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[mani24 29,665]

[h=2]حمام ها و پل های آذری[/h]

حمام كردشت

 

این حمام یكی از زیباترین حمام های آذربایجان است كه با معماری اصیل سنتی در روستای كردشت از توابع جلفا و در كنار رود ارس قرار دارد .

این حمام كه در میان باغ بزرگی ساخته شده ، دارای یك هشتی به صورت هشت ضلعی به ابعاد 5/3×5/3 و به ارتفاع 3/4 متر است . یكی از اضلاع به در ورودی و دیگری راه ورود به رخت كن یا سربینه است.

سربینه حمام نیز هشت ضلعی به اضلاع 5/3 متر و ارتفاع 5/8 متر است و گنبد بزرگ آن بر روی جرزها و هشت ستون سنگی هشت بَر استوار شده است . همه ستون ها دارای سرستون های سنگی مقرنس هستند كه به وسیله ملات سرب مذاب به ستون وصل شده اند . گنبد سربینه دارای كاربندهای جالب مزین به آهك بری های زیبا است . سكوهای رخت كن با طاق ضربی پوشیده و در زیرأن كفش كن هایی تعبیه گردیده است گرم خانه فضایی است كه از چهار ستون سنگی هشت بر و دو حوض بزرگ مستطیل شكل و اتاقیبا گنبد قیراندود تشكیل شده است .

نور داخل سربینه و گرم خانه به وسیله روزنی كه نوك گنبد قرار دارد تأمین می شود و گویا بر روی آن روزنه ها سنگ های مرمر نازك و ظریفی نصب بود كه نور آفتاب از آن نفوذ می كرد و داخل حمام را به صورت یكنواخت،روشن و شستشو كنندگان را از نگاه نامحرمان حفظ می نمود .

 

 

حمام مهرآباد

 

حمام مهرآباد یكی از معروف ترین گرمابه هاست كه تاریخ بنای آن به دوره قاجار می رسد و از پنج بخش تشكیل شده است.

1 – تالار رخت ركن 2 – محل نظافت 3 – تالار شستشو 4 – گرم خانه 5 – خزینه آب

تالار بزرگ رخت كن شامل یك گنبد بزرگ و چهار گنبد كوچك و چهار طاق در چهار طرف آن است و یك حوض بزرگ سنگی نیز در زیر گنبد بزرگ وجود دارد . تالار رخت كن از طریق راهروی باریكی وارد تالار استحمام می شود كه از نظر طراحی معماری تا حدی شبیه تالار رخت كن است . در ضلع شرقی تالار استحمام ،دو اتاق با سقف گنبدی به عنوان خلوتی یا شاه نشین وجود دارد كه مخصوص استحمام افراد سرشناس بود. تالار استحمام با چهار پله ، پس از عبور از یك در كوچك وارد خزینه می شود كه آخرین مرحله استحمام است . پس از بیرون آمدن از خزینه بایستی از حوضچه های كوچك آب سرد عبور كرد.

آب مصرفی گرمابه از چاهی كه در كنار خزینه قرار دارد ، توسط منجنیق مخصوصی استخراج می شد و از طریق لوله های باریك سفالی كه در دیوارها تعبیه شده بودند به داخل گرمابه هدایت می شد . تاریخ بنای این حمام مربوط به دوره شاه طهماسب است و با توجه به شیوه ساخت و مقایسه با سایر حمام ها می توان آن را به دوره صفویه نسبت داد .

از سایر حمام های تاریخی آذربایجان شرقی می توان حمام های زیر را نام برد:

حمام های شازده تبریز ، حكم آباد تبریز ، نوبهار تبریز ، نوبر تبریز ، سرهنگ تبریز ، سراب ، جلفا ، میلان ، اسكو ، حاجی موسی مرند ، حاج فتح الله بناب ، چهارسوق مراغه ، چهار سوق آذرشهر .

 

پل ها

 

 

 

پل آجی چای

 

این پل از قدیمی ترین پل های تبریز است كه در شمال غرب این شهر بر روی " تلخه رود " قرار گرفته است . این پل با 16 دهنه به طول 100 متر و عرض 5 متر همواره بر اثر طغیان های تلخه رود و گاه نیز توسط متجاوزین به شهر تخریب گردیده و پس از چندی دوباره بازسازی شده است . نام این پل را اولین بار درمتون صفویه و در زمان شاه اسماعیل اول در " سفرنامه ونیزیان " می بینیم .

از دیگر پل های قدیمی تبریز كه بر روی نقاط مختلف " مهران رود " بنا شده پل سنگی ، پل قاری ، پل صاحب الامر و پل منجم را می توان نام برد كه هركدام دارای چند چشمه طاق به شیوه سنتی است .

پل خدا آفرین

 

روی رودخانه ارس دو پل تاریخی به فاصلهحدود100 متر از یكدیگر بنا شده اند كه به نام خداآفرین مشهورند .اولین پل منسوب به قرن ششم هجری ( دوره سلجوقیان ) است . طول این پل 160 متر است كه 120 متر آن متعلق به ایران و 40 متر آن متعلق به جمهوری آذربایجان است . این پل از 15 طاقی جناقی و هلالی با ابعاد نامساوی تشكیل شده است . اتكای پایه طاق ها بر صخره های طبیعی بستر رودخانه ارس ، علت عدم تساوی آنهاست. مصالح ساختمانی این پل سنگ های قلوه و لاشه در قسمت پایه ها و آجر در ساختمان طاق ها،و ملات آن آهك و گچ است .

پل دومِ خداآفرین حدود 120 متر طول دارد و دارای 10 طاق است . این پل منسوب به دوره ی صفوی است و از سنگ تراشیده با ملات گچ و آهك ساخته شده است .

 

 

پل دختر ، میانه

 

در بین راه زنجان – میانه ، جایی كه رودخانه قزل اوزن به دامنه شرقی قافلان كوه می رسد پل زیبایی واقع شده كه به پل دختر معروف است .

تاریخ بنای این پل روشن نیست؛ باستان شناسان پایه های پل را متعلق به عهد ساسانی یا قبل از آن می دانند ولی با توجه به معماری پل و ویژگی های آن می توان تاریخ بنای حاضر را متعلق به قرن هشتم هجری دانست.

پل دختر میانه یك بار در دوره ی " آغا محمد خان قاجار " تعمیر شد . اما در 20 آذر سال 1325 قوایبیگانه هنگام عقب نشینی از برابر نیروهای دولتی برای جلوگیری از پیشرفت ارتش ایران طاق چشمه ی وسط پل را با مین منفجر كرد كه هنوز هم به همان صورت باقی است .

پل دختر دارای سه چشمه بزرگ و پایه های سنگی عریض است و دهانه وسطی نسبت به دهانه های طرفین بزرگ تر و دارای طاق بلندتری است .

پل شهر چای

 

در 12 كیلومتری جنوب شهر میانه در نزدیكی روستای " تازه كند " پل شهر چای بر روی رودخانه شهرچای كه یكی از شاخه های قزل اوزن است ، ساخته شده است. طول این پل 260 مترو عرض آن 9/7 متر و دارای 23 چشمه با طاقی جناغی به ارتفاع حدود 5/5 متر است .

از سایر پل های تاریخی می توان به اسامی زیر اشاره كرد :

پل های منصور و قاری و سنگی تبریز و نیز پل پنچ چشمه و لیلان چای بناب،همچنین پل حسام الدوله مراغه و قلی كندی ملكان .

 

تپه های باستانی

 

 

 

یانیق تپه

 

یانیق تپه كه " قره تپه " نیز نامیده می شود در 31 كیلومتری جنوب باختری تبریز و در 6 كیلومتری شمال خسرو شهر در جنوب شرقی روستای " تازه كند" واقع شده است . در این تپه یك هیأت انگلیسی به ریاست " چارلز بورنی " در مرداد ماه سال 1339 كاوش های علمی به عمل آورد . به نظر " بورنی " قدمت این تپه به اواخر هزاره سوم پیش از میلاد می رسد كه با اواخر عصر سنگ و مس و اوایل عصر مفرغ در آذربایجان مقارن است .آثار به دست آمده نیز این نظریه را تأیید می كند.

جالب ترین كشف این حفاری ، خاك برداری از بنیان و دیوارهای خشتی بدون روكش 23 بنای دایره ای شكل است كه به نظر سرپرست هیات حفاری به استثنای دو بنا ، همه آنها خانه هایی بوده اند با انباری و سكو و طاقچه و اجاق و آخور و ... قطر هیچیك از این خانه ها از حدود شش متر تجاوز نمی كرد .یكی از دو بنای مذكور احتمالاَ به نگهداری آذوقه و غلات و حبوبات اختصاص داشت. راه ورودی این بنا نه از دیوارهای اطراف ، كه از سقف بود و برای آمد و رفت به آنجا از نردبان استفاده می شد.

بنای دوم بنایی دایره ای شكل و جدا از قسمت های دیگر است و حدس زده می شود كه به عنوان كارگاه مورد استفاده قرار می گرفت.

در این تپه آثاری چون آسیاب دستی، داس سنگی و سفال به دست آمده است. ظروف یافته شده در این تپه حاكی ازتأثیر سنت های مفرغ مقدم آناتولی شرقی است كه تا قفقاز گسترده بود . غیر از وسایل یاد شده ، آلات و ادوات و ظروف دیگری چون هاون ، تیشه و تیغه ی سنگی ، تیغه خنجر مسی ، دو مُهر از گِل نپخته ، چهار چراغ گلی ، سیوها ، بادیه ها ، خم های دهان گشاد بزرگ و كوچك و بی دسته و دسته دار و نیز سفال های زیادی در جریان كاوش های " یانیق تپه " كشف گردید.

سفال های یافته شده به طور كلی دست ساخت و معمولاَ سیاه رنگ و صیقلی و به ابعاد،اشكالو تزیینات،مختلف و متفاوت هستند . نقش های هندسی بر بدنه ی ظروف عمومیت دارند . اما نمونه هایی از نقش های پرندگان و حیوانات شاخدار نیز دیده می شود.

[mani24 29,665]

[h=2]همه چیز درباره ی حمام[/h]

معماری اسلامی / حمام ها

اشاره

بی‏ترديد معماری اسلامی در ايران، يكی از پديده‏های بزرگ هنری اين سر زمين است و جلوه‏ها و نقشينه‏های آن، كه از گوشه و كنار اين مرز و بوم به اتمام خصوصيات ويژگيهايش قد كشيده است، از چنان جاذبه و افسونی برخوردار است كه هرگز نمی‏توان سهم عظيمش را در تاريخ اسلامی اين اقليم ناديده گرفت.

خصوصيات معماری اسلامی آنچنان با روح فرهنگ سنتی و مذهبی و تاريخ اسلامی در هم آميخته است كه در تاريخ هنر معماری امتياز بزرگ خود را به عنوان يك هنر غير قابل تقليد و اقتباس برای هميشه حفظ خواهد كرد.معماری اسلامی بازتاب انديشه‏های اجتماعی، اقتصادی، سياسی و مذهبی يك ملت است در طول يك تاريخ، با الهام از يك معنويت قابل لمس و يك تربيت مذهبی انسان ساز و شخصيت پرداز، آشكار است كه تحليل و بررسی همه اين موضاعات فرصتی را می طلبد. معماری گذشته ما از فرهنگی غنی

برخوردار است كه معماری امروز ما می‌تواند به آن تكیه داشته باشد. بریدن از

ریشه‌ها و هویت‌های ملّی تحول نیست، بلكه از بین بردن شناسنامه است. ارباب هنر در

سراسر دنیا هر چه خلق كردند به ریشه‌های فرهنگی قومی گذشته‌گان آن سرزمین، تأكید

داشتند.

 

مقدمه

حمام از جمله ابنيه مهم شهري و غیر مذهبی بوده كه معمولا در مراكز محلات و يا در مجاورت راسته هاي بازار و يا گذرگاه هاي اصلي احداث مي شده است.

در ادیان مختلف

،

آیین شستشو, غسل و تطهیر از اهمیت ویژه ای برخوردار است. طبق مدارک موجود توجه به پاکیزگی و طهارت در ایران زمین به دوران قدیم حتی پیش از زرتشت می رسد. در قبل از اسلام، پيروان آيين مهر و زرتشت به پاكيزگی توجه داشته و كلمه پادياو(پادياوی يعنی غسل، وضو، پاك كردن و پاكيزه نگاه داشتن و واژه پاسيو هم به همين منظور است)از آن زمان ريشه می‏گيرد.پايتو همان محل تميز كردن و در مساجد به وضو خانه گفته می‏شده است. اين واژه در زبان فرانسه به(

oitap

)تبديل شده و دوباره به ايران باز گشته به صورت پاسيو به كار گرفته شده است.

بنابراین نیاز بشر به محلی برای شستشو و تطهیر, موجب احداث حمام ها شده است. طبق مدارک باستانشناسی

از دوره ي پيش از اسلام ،‌آثار به جا مانده از حمام هاي خصوصي در كاخ تخت جمشيد (دوره ي هخامنشي) و كاخ آشور (دوره ي اشكاني) يافت شده است؛ ولي تكوين حمام هاي سنتي به دوره ي به گونه اي كه تا پيش از سيستم لوله كشي جديد شهري مورد استفاده ي مردم قرار مي گرفته است به دوره ي اسلامي برمي گردد.

مردم ايران، چه پيش و چه بعد از ظهور اسلام به پاكيزگی اهميت زياد می‏دادند، اما بعد از ظهور اسلام اين موضوع از اهميت بسزايی برخوردار شد. بعد از ظهور اسلام, پاکیزگی ـ بویژه غسل های متعدد و وضو برای نمازهای پنجگانه ـ در زندگی روزمره مسلمانان بسیار مهم بود تا جايی كه سخن گهر بار رسول اكرم(ص) «النظافه من الايمان»شعار هر مسلمان گرديد.

در گذشته‏های دور(از حدود 1500 يا 2000 سال قبل)شستشوی معمولی به صورت كنونی باب نبوده است.گرمابه ساختمانی گرم با ظرفی بزرگ به نام آبزن بوده است.از آن جهت كه را مقدس می شمردند و نمی خواستند آن را آلوده کنند ، آب استفاده شده را بعد از استحمام روی زمين يا به آسمان پاشيده و به هيچ عنوان آن را وارد آب پاك نمی‏كردند.

واژه گرمابه مرکب از دو کلمه ی گرم و آبه است. در اینجا آبه به معنی آب نیست یا به عبارتی گرمابه مساوی آب گرم نیست بلکه آبه به محل ساختمان گفته می شده است.

 

 

 

اصول ساخت حمام ها

همانطوركه

مي دانيم انسان اگر يك دفعه از محل گرم به محل سرد و يا بر عكس وارد شود ، به دليل

تغييرقابل ملاحظه دماي هوا ممكن است مريض شود ؛ براي همين موضوع چند اصل مهم در مورد

گرمابه هارعايت مي شده است.

يكي از آن اصول ايجاد راهرويي پيچ در پيچ در حد فاصل دهليز و ورودي

حمام بوده است. این مساله باعث می شده که هوای گرم نتواند به طور مستقیم وارد شود.

سپس وارد دهليز (فضای برزخ) شده و بعد از آن

بينه یا رختكن كه محيطي نيمه گرم ونسبتاً خشك بوده قرار داشته است.بعد از

اين فضا نيز مستيماً وارد گرم خانه نمي شدند وفضايي به نام ميان در در اين فاصله

بوده است. دراين جا يك يا دو سكو جهت انداختن لنگ و وسايل حمام وجود داشته و معمولاً

راه دستشويي ومستراح نيز از همين ميان در بوده است. برای ستردن موهای اضافی در قسمتی از بینه سلمانی ، سر را می تراشیدند و محلی نیز در میان در جهت زدودن موهاي اضافي وجود داشته و کسانی که نیاز به این کار نداشتند ، مستقيماً وارد گرم خانه مي

شدند. این محل از زمان صفویه در داخل گرم خانه قرار گرفته و در آن را از میان در بسته اند.فضاي داخل گرم خانه به چند سكو و محلي براي كيسه كشيدن ، تميز كردن و خزانه هاتقسيم

مي شده است،

خزانه در حمامهاي كامل سه عددبوده است كه يكي براي آب گرم ويكي براي آب

سردودر وسط آن دو خزانه آب ولرم جاي مي گرفته كه به اين دوخزانه سرد وگرم قلّتين مي

گفته اند

.

خزانه در حمام هاي كامل سه عددبوده است كه يكي براي آب گرم ويكي براي آب

سردودر وسط آن دو خزانه آب ولرم جاي مي گرفت. کسی در دو خزانه ی آب یرد و آب گرم نمی رفته است؛ كه به اين دوخزانه سرد وگرم قلّتين مي

گفته اند

.

علاوه بر این ، گرمخانه محلی برای آب بازی و شنا نیز داشته است .

حمام جای خاصی برای رگ زدن نیز داشته و چون خون جاری می شده محلی را برای خاک ریختن روی آن در نظر می گرفتند.

مساله مهم مورد توجه دیگر در حمام ها ، عدم استفاده از آب غصبی بوده است ؛ حتی اگر حمام در کنار قنات باشد ، چاهی را جهت استفاده از آب آن حفر می کردند. اهالی محل هم حتی برای وضو گرفتن ، از همین آب استفاده می کردند. در حمام ارگ کریمخانی این سنت رعایت شده است.

 

مصالح مورد استفاده در حمام :

از آنجا که

حمام ها در گذشته مورد استفاده ی عموم بوده لذا مصالح مورد استفاده در آن در کلیه ی اقلیم های ایران ، از نوع با دوام و مرغوب بوده است. بدن جهت دیوارها و طاق های قوسی حمام عمدتا با آجر اجرا می شده. در مناطق کوهستانی و کوهپایه ای از سنگ برای بدنه ی حمام و در روستاهای کوهستانی از تیر چوبی وکاهگل برای پوشش بام استفاده می کردند. به دلیل بارندگی زیاد ، بام حمام در سواحل جنوبی دریای خزر را غالبا با سفال پوشش می دادند و یا روی طاق آجری حمام را مستقیما اندود آهک می کشیدند و در حمام های مهمتر روی طاق را آجر فرش می کردند.

در حمام های مجلل ، دیوارها را تا ارتفاع 1.80 سانتی متر با کاشی پوشش می دادند و مابقی را با آهک اندود می کردند و گاهی جهت زیبایی روی آن را با آهک اندود می کردند.

در حمام - بر خلاف مساجد و مدارس که جنبه ی مذهبی داشته- ، روی کاشی ها تصاویر انسان و حیوان می کشیدند. البته از طرح های اسلیمی و گره چینی نیز استفاده می کردند.برای دیوارها و کف خزینه ، از ملات ساروج استفاده می کردند. ساروج در عین چسبندگی می بایست قدرت تحمل حرارت تون و فشار آب را هم داشته باشد بدون اینکه آبی از خود عبور دهد.

چند نونه از مصالح مورد استفاده در حمام های قدیم به شرح زیر است :

سنگ مرمر: ستون هاي حمام و کفبوش

و لبه حوضها

کاشي : ازاره ها ,حوضها وسکوها

آجر : ديواره حمام و سقف

سنگ لاشه : بايه هاي حمام

تنبوشه : لوله هاي سفالي مخصوص سيستم آبرساني

حمام

ساروج : خزينه ,تزيئنات سقف حمام , بوشش داخلي حوضها (ترکيب ساروج : آهک

,

خاک رس ,خاکستر ,لوئي ني مرداب

,

سفيده تخم مرغ يا شير که اين دو ماده

پ

روتئيني باعث چسبندگي

بيشترساروج مي شده است. تفاوت ساروج با سيمان این است که هرچه قدمت

ساروج بيشترباشد محکم تروسخت ترمي شود.

[mani24 29,665]

- اقلیم :

به لحاظ اينكه حمام محيطي نسبتا بسته مي باشد و ارتباط كمي با شرايط اقليمي مجاور خود دارد ،‌لذا ساختار كلي حمام ها در مناطق گوناگون اقليمي ايران ،‌كم و بيش مشابه داست و عوامل اقليمي مختلف مانند : آب ، ‌باد ، و موقعيت جغرافيايي تاثير چنداني در نحوه ي استقرار ، شكل كالبدي و تقسيم بندي فضاهاي داخل حمام نداشته است.

اگرچه بايد توجه شود كه در مناطق گرم و خشك و خصوصا مناطق سرد ، جهت حفظ حرارت داخل حمام ، ‌كالبد ساختمان تا حد مكن در داخل زمين قرار مي گرفته است. در كرانه ي جنوبي سواحل درياي خزر به دليل معتدل بودن اقليم و همچنين بالا بودن سطح آب هاي زيرزميني ، حمام در عمق كمتري از زمين قرار مي گرفته است. اين موضوع در مورد سواحل جنوبي كشور نيز صادق است زيرا در اين سواحل حرارت و رطوبت هوا بسيار زياد است و سطح آب هاي زيرزميني نيز در اكثر مناطق آن بالا مي باشد.

مصالح مورد استفاده در حمام ها همواره مصالح با دوام و بام اكثر حمام هاي بزرگ و مهم در ايران به صورت طاق يا گنبد بوده است اما در روستاهاي وهستاني و يا روستاهايي كه امكان دسترسي به چوب آسان بوده ، حمام ها ‌غالبا با تير چوبي و كاهگل پوشيده شده است. زيرا آسان تر و اقتصادي تر بوده است. در سواحل جنوبي دريتي خزر به جهت بارندگي بسيار زياد ،‌بام ها به صورت شيبدار و يا به صورت طاق و گنبد اجرا مي شده است.

 

- حرارت :

تامين حرارت داخل ساختمان حمام به طور مستقيم امكان نداشته زيرا در گذشته كه حرارت مصنوعي عمدتا از طريق مواد آلي حاصل مي شده ،‌ دود و گازكربنيك حاصل از آن تنفس و فعاليت انسان در فضاي بسته ي حمام را غير ممكن مي كرده است. لذا حرارت مورد نياز در خارج از فضاي زيستي حمام و از طريق سوزاندن مواد آلي در تون (آتشدان) كه در زير ديگ خزينه حمام قرار داشته و آب خزينه را گرم مي كرده و همجنين انتقال دود و حرارت آتش از زير كف حمام صورت مي گرفته است.

اتاق آتشدان(پاتون) به گذر عمومي راه داشته كه از آن طريق مواد سوختي وارد حمام ميشده ،‌مواد سوختي اغلب فضولات گاو و گوسفند ، خار و خاشاك و يا برگ درختان بوده است گرم کردن حمام به این ترتیب بوده که آب را در دیگ های بزرگ و مقاومی از هفت جوش یا به عبارتی ترکیبی از روی ، مس ، قلع ، سرب ، و چیزهای دیگری ریخته که در مجموع چیز محکمی بوده است. این دیگ می بایست در مقابل آتش زیر آن مقاوم باشد. برای چسباندن دیگ از پیه دارو (پی آب کرده ، پنبه ، ساروج و چوب تراشیده ی بید) استفاده می کردند و طوری آن را می چسباندند که هیچ وفت آب داخل خزانه به داخل دیگ نمی رسید.

حرارت و دود حاصل از تون از طريق دالان ها زيرزميني كه گربه رو ، كوچه بندي و يا زيركار خوانده مي شود ، به دودكش ها انتقال مي يافته است. اين كربه رو ها از زير كف حمام عبور داده مي شده و باعث انتقال حرارت در فضاي حمام به خصوص در گرمخانه مي شده است. چون فضاي گربه رو دوده مي گرفته و احتياج به تميز كردن داشته ،‌معمولا ابعاد آن را به اندازه اي مي گرفتند كه يك نفر به طور خميده بتواند وارد آن شود و تعميرات احتمالي و يا نظافت آن را انجام دهد.

روي گربه رو ها را با سنگ هاي ورقه مرمر و يا سنگ هاي مشابه مي پوشاندند. اين نوع سنگ ها نه تنها امكان تبادل حرارت بين گربه رو و فضاي داخل حمام را ميسر مي كرده بلكه از نظر دوام ،‌نظافت و شستشوي سطح آن ،‌بهتر از مصالح ديگر بوده است.

غالبا كف حمام چند متر پايين تر از سطح گذر عمومي قرار داشته و بدين ترتيب خاك اطراف ديوارها همانند يك عايق حرارتي عمل كرده و ميزان تبادل حرارت بين داخل و خارج ساخنمان را كم مي كرده است.

همچنين بدنه ضخيم حمام به علاوه خاك مجاور آن همانند يك خازن حرارتي عمل كرده و در تعديل نوسان درجه حرارت در داخل ساختمان موثر بوده است.از دیگر مزایای قرار دادن حمام داخل زمین ، مقاومت بیشتر ساختمان در مقابل نیروی زلزله بوده است. مزیت سوم و بسیار مهم آ«که امکان سوار شدن آب جاری در جوی ها که از رودخانه و یا قنات یرچشمه می گرفته ، بر حمام هایی که از این آب استفاده می کردند ، مسیر می گشته است. البته در مناطقی که سطح آب های زیرزمینی بالا باشد ، مانند سواحل جنوبی دریای خزر و سواحل خلیج فارس و دریای عمان ، بالاجبار بدنه حمام را روی سطح زمین بنا می کردند.

 

- آب و رطوبت :

همانگونه که عنوان شد ، آب مورد نیاز حمام از آب نهرها و قنات ها و یا از آب چاه تامین می شد. در مجاور حمام هایی که از آب چاه استفاده می کردند، یک چاه حفر می شده و آب آن توسط انسان و یک یا دو گاو ن بیرون کشیده می شد. در رابطه با مورد دوم ، مسیری را که گاو باید طی می کرده تا آب را بالا بکشد به صورت سرازیری می کندند تا گاو نیروی کمتری را برای این کار صرف کند و دیر تر خسته شود. به این مسیر شیب دار ، "چهار گاو" می گفتند.

این آب وارد یک حوض شده و از آنجا توسط لوله های سفالین به نام تنبوشه به خزینه منتقل می شده است. مواقعی که می خواستند آب خزینه را عوض کنند ، آن را خالی کرده و پس از شستشوی خزینه آب را توسط تنبوشه ها از حوض به خزینه منتقل می کردند.

عوض کردن آب و شستشوی خزینه بسته به نظر صاحب آن و مرغوبیت و اعتبار حمام ، هر چند روز و حتی هر چند هفته یکبار انجام می شده است. آب تازه توسط حرارت آتشدان که در زیر دیگ خزینه قرار داشته گرم می شده. تعویض آب حمام توسط بوق حمام و بستن لنگ به قسمت ورودی و اطراف آن به اهالی و رهگذران اعلام می شده است.

در مجاور فضای گرمخانه در بعضی از حمام ها که بزرگتر و مجلل تر بوده اند ، استخری به نام چهار حوض قرار داشته است. آب اغلب چهار حوض ها گرم نبوده و از آن برای شنا کردن در تابستان استفاده می شد، ولی بعضی از چهار حوض ها مانند حمام باغ فین که یک حمام سلطنتی بوده دارای تیان بوده و به وسیاه ی حرارت آتشدان همانند خزینه ، آب آن ها گرم می شده است.

در مجاور گرم خانه به جز چهار حوض ، حوض های کوچک دیگری نیز بوده که در کنار آن افراد خود را می شستند و پای خود را آب می کشیدند ؛ این حوض به دلیل آنکه کوچک بوده ، می بایستی که آب جاری در آن روان باشد تا در حد کر برای طهارت باشد. در وسط بینه نیز غالبا یک حوض بزرگ بوده که علاوه بر زیبایی به مرطوب کردن فضای بینه کمک می کرده است.

 

- روشنایی :

از آنجا که بخش عمده ای از سطوح جانبی اکثر حمام ها در داخل زمین بوده ، لذا نور آفتاب از طریق نورگیریهای سقفی و یا پنجره های زیر طاق وارد فضای حمام می شده است.بدین منظور شیشه های محدب شکل به نام گل جام بر بالای گنبد نصب می شده است و اطراف آن را با ملات ساروج یا مومینه (مخلوطی زا پشم شتر ، روغن برزک و گل رس) آب بندی می کردند. به مکانی که این گل جام ها قرار داشته ، جامخانه می گفتند.

در شب یا مواقعی که روشنایی کافی نبوده ، نور داخل حمام توسط چراغ دستی تامین می شد. بهترین نوع چراغ ، چراغ نفتی بوده که از اواخر قرن 13 شمسی جای چراغ هایی که با روغن چراغ می سوخته را گرفت. از روغن کنجد ، روغن برزک ، روغن کرچک و یا وغن پنبه دانه و امثال این ها برای روغن چراغ استفاده می کردند. چراغ پینه سوز نیز نوعی چراغ بوده که سوخت آن پینه گوسفند بوده است اما نور آن کمتر از سایر چراغ هاست و دارای دود و بوی نامطبوع می باشد.

 

 

- تهویه :

فراهم نمودن شرایط مناسب برای استحمام ، علاوه بر کنترل میزان حرارت ، رطوبت و نور مستلزم تنظیم مقدار تهویه در حمام نیز بوده است ؛ زیرا استحمام تعداد زیادی از افراد در یک زمان ، به علاوه رطوبت و سنگینی هوای حمام و استفاده از چراغ هایی که تولید دود و گاز کربنیک می کردند و محصور بودن فضاهای حمام ، نیاز به تهویه کنترل شده در فضاهای مختلف داشته و اگر این امر رعایت نمی شده باعث تنگی نفس و یا حتی خفگی افراد می گردیده است.

باز کردن پنجره های زیر طاق ، در مواقعی که هوای حمام سنگین و آلوده بوده و همچنین استفاده از روغن و یا نفت تمیز برای چراغ و خاموش کردن چراغ در بیرون از محوطه حمام از جمله تمهیداتی بوده که برای سالم نگه داشتن هوای حمام به کار گرفته می شده است.

[mani24 29,665]

[h=2]حمام دزاشیب[/h]

یکی از حمام های بسیار قدیمی ، حمام تاریخی دزاشیب ( گرمابه بوعلی ) است . تاریخ ساخت این بنا به دوره صفویه یعنی دوره رونق ساخت حمام ها باز می گردد . سبک معماری و شیوه ساخت بنا هم مؤید این مطلب است . به دلیل قدمت زیادی که این گرمابه دارد نام بانی و مالک اولیه آن به درستی مشخص نیست . به احتمال زیاد این حمام به دست یکی از بزرگان و اشراف ساکن این محله احداث شده است . دزاشیب در آن روزگاران به دلیل داشتن آب و هوای دلپذیر و قرار گرفتن در دامنه البرز ،مورد توجه اعیان و ثروتمندان تهران قرار داشته که متاسفانه با تحولاتی که در سده اخیر در ایران روی می دهد ، بتدریج موجب تخریب باغات و اراضی مزروعی این منطقه می شود .

گرمابه تاریخی دزاشیب در خیابان رضا کبیری ( دزاشیب ) ، خیابان کریمی ، نبش جنوبی کوچه علوی واقع شده است .

[mani24 29,665]

افراد شاغل در حمامتونتاب : شخصي که وظيفه اش نگهداري از حمام , گرمنمودن آب و همچنين تميز نمودن حمام بوده است را تونتاب مي گفتند.

دلاک : فرديکه با کيسه کشي و شستشوي افراد در حمام امرار معاش مي نموده است .

مشتمالچي : شخصي که در حمام به اشخاص مشت مال مي داده وجهت صدا زدن او در سربينه فرد بلندمي گفته ”خش ”

حمامي : مالک حمام خصوصي که درحمام عمومي نقش مديريتحمامرابه عهده داشته است .

پادو : اين فرد وظيفه اش جفت کردن کفش اشخاص و گاهي اوقاتجابجايي اسباب حمام مابين حمام تا خانه اشخاص .

 

 

وسائل استحمام در قديم

کيسه Kise مشربه Mashrabe

ليف Lif تاس Tas

شانه Shan طشت Tasht

صابون Sabun لگن Lagan

سفيدآب Sefid Ab آينه Ayne

کتيراKatira جام حنا Jame Hana

سدر Sedr جام وسمه Jame Vasme

مورد Murd لنگ Long

حنا Hana چراغ بيهسوز Pisuz Cheragh

وسمهVasme

سنگ پا Sange pa

گل سرشور Gele Sarshur

بقچه مسند Bighche Masnad

 

 

خوراکي هاي مورداستفاده درحمامانار- آب انار– ليموناد- لبو– کوفته - ترشي- کله پاچه

 

ورود حمام به خانهاز اواسط دوران قاجاريه در ميان ثروتمندان رسم بر اينبود که در منزل حمام مي ساختند و مهماني حمام به يکديگر مي دادندکه اين بيشترميان شاهزاده خانم ها رسم بوده است. نمونه بارز اين خانه ها خانه تاريخي عامريهايکاشان مي باشد.وليکن دراواخر دوران پهلوي حمام وارد خانه ايرانيان شد و

مي توانگفت از آن زمان کم کم رسم ورسومات گذشته از ياد رفت. ملاحظاتی را نیز جهت حمام برای استفاده زنان و مردان داشته اند. معمولا برای این امر دو حمام می ساختند و راه آنها حتی از یک کوچه نبوده است و طوری مساله را حل می کردند که خزانه ها به هم چسبیده بود و از یک جا گرم می شدند. همچنین برای حمام های خصوصی صرفا زنانه محوطه های بزرگی را برای مسائل مختلف در نظر می گرفتند. به عبارت دیگر در نظر گرفتن محیطی آزاد برای ارتباط با هم ، صحبت کردن و ...

در بعضی محل ها هم که فقط یک حمام داشتند ، بعضی روزها یه زن ها و بعضی دیگر به مرد ها اختصاص داده می شد. در هر صورت استفاده از یک حمام را به دلیل مسائل بهداشتی برای زن و مرد ، صحیح نمی دانستند.

مراسم هاي که در حمامبرگزارمي شدشامل :

ديدن عروس قبل از خواستگاري، حنابندان عروس و داماد، زایمان از این قبیل بوده است.

مراسم حنا بندان عروس صبح روز حنابندان خانواده داماد حناوصابون وکيسه را با نواختن مطربها و پاشيدن نقل به خانه عروس مي بردند .

شب قبلروز عروسي تمام ميهمانان دعوت شده به خانه عروس مي رفتند وبر دست وبايشان حنا ميگذاشتند وبه حمام مي رفتندالبته مزد حمام تمام شرکت کنندگان به عهده خانوادهداماد بود. رسم بوده تا دختران در مراسم حنابندان دعوت شوند تا بختشان باز شود.

حنا بندان داماد: اين مراسم در ساعت 10 صبح روز عروسي برگزار مي شد اما تماماين مراسم در حمام بوده وهمراهان داماد عبارت بودند از برادران ,عمو دايي ودوستانداماد . دلاک در حمام وظيفه اش اصلاح سر و صورت داماد و همچنين حنا گذاشتن بر دست و پايداماد بود .لازم به ذکر است که درطول زماني که داماد و همراهانش درحمام بودند مطربها خارج از حمام به نوازندگي مشغول بودند.

 

برا نمونه های موردی هم تاپیک جدا وا می کنم

 

 

 

 

اینم منابعم

 

پیرنیا ، محمد کریم ، آشنایی با معماری اسلامی ایران، انتشارات سروش دانش

قبادیان ، وحید ، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران، انتشارات دانشگاه تهران

کیانی، محمّدیوسف، تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی، تهران، انتشارات سمت، 1374

اسلامی، امیر قلی ، ماهنامه هنر و مردم، شماره 118، بازار وکیل و چند بنای دوران زندیه در شیراز

رمضانی ، وحیده ، فصلنامه مشكو‌ه ، شماره 53 ، سیما و بافت شهرهای اسلامی

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

 

[mani24 29,665]

[h=2]حمام وکیل شیراز[/h]

حمام وکیل شیراز

از دوره حکومت کریم خان زند که خود را وکیل الرعایا می خواند؛ آثار زیبا و مجموعه های بزرگی در شهر شیراز بر جای مانده است. یکی از این بناها حمام وکیل نام دارد که با 11 هزار متر مربع مساحت، 8660 متر زیربنا، 120 متر طول و 80 متر عرض در سال 1187 ه. ق. توسط كریم خان زند در محله درب شاهزاده، خیابان طالقانی فعلی ساخته شده است.

بنای حمام به صورت مکعب است و ورودی آن در سمت شمال قرار دارد. نمای شمالی حمام مشرف به فضای بازی بود که بعدها از بین رفت و خیابان کوتاهی جایگزین آن شد.

سردر حمام که با کاشی کاری مزین شده ، مربوط به دوره قاجاریه است.

این حمام بزرگ ، از پیشرفته ترین اصول معماری زمان خود برخوردار است. ورودی حمام کوچک بوده و با شیبی ملایم به هشتی ورودی که پایین تر از سطح زمین قرار دارد و بدنه آن در اصل با نقوش زیبای اسلیمی به شیوه آهک بری، مزین شده است ، می رسد. {مدخل ورودي اين حمام هم اينك يك هشتي است كه در ابتدا وجود

نداشته و دوره پهلوي احداث شده است}. اين هشتي داراي سقفي با گچ كاري برجسته است. بر بالای این هشتی که با گنبدی مسقف شده ، نورگیری زیبا و مشبک به شکل قبه تعبیه شده که وزنه های دایره شکل آن، از سفال سبز رنگ و با شیشه های ساده مدور پوشیده شده است. هشتی از طریق راهرویی به سربینه وسیع و زیبای حمام راه می یابد.

ورودی به رختکن، زاویه دار ساخته شده و همه این ملاحظات برای این بوده که از ورود سرما به داخل و از خروج گرما به خارج از حمام جلوگیری شود.

پس

از آن سر بينه حمام به شكل هشت ضلعي منظم و وسيعي ديده مي شود كه بيشترين تزيينات

را داراست و پوشش طاق و گنبد آن در میانه بر روی هشت ستون سنگی یکپارچه قرار دارد. آهكبري هاي سقف و ديوارهاي اين قسمت مربوط به دوران كريم خاني بوده كه

بيشتر به شكل طرح هاي گلداني است اما در زمان قاجاريه، آثار زنديه كلنگي شده و

قاجاريان بر روي آن آهكبري هايي به شكل داستان هاي اساطيري (داستان شيرين و فرهاد ، بيژن و منيژه و معراج حضرت رسول) انجام داده اند، در حال حاضر

نيز به جهت تنوع بيشتر طرح هاي قاجاري، يكي دو طرح زندي مرمت شده و در بقيه قسمت ها

طرح هاي قاجاري حفظ شده اند

. با برداشتن لایه دوره قاجار، بخش باقی مانده از تزئینات دوره زندیه مشخص شده است.

در اطراف اين سربينه، سكوهايي براي تعويض

لباس ساخته شده و چهار حوض سنگي نيز جهت استحمام در آن وجود دارد

.

تمامی کف و ازاره که ارتفاع آن به 5.1 متر می رسد، ( آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان که از کف طاقچه تا روی زمین بود) با تخته سنگ های مرمرین پوشیده شده و در گودی میانه آن حوض هشت ضلعی با دیواره هایی از سنگ های یکپارچه قرار دارد. وسط این حوض فواره ای از همان سنگ تعبیه شده است.

در قسمتی از كف حمام چندين رج آجر آب خرده كار

شده و بين آنها ساروج ريخته اند تا فشار آب را تحمل كند

.

دورتا دور حوض که پایین تر از سطح کف سربینه قرار دارد فضایی برای قراردادن کفش ها تعبیه شده است و در يك سمت

آن راهرويي است كه به هشتي دوم منتهي مي شود. در چهارگوشه سربینه چهار حوض کوچک فواره دار، به قرینه یکدیگر ساخته اند.

[mani24 29,665]

حمام وکیل

 

 

 

 

 

 

 

این بنا در غرب مسجد وكیل شیراز واقع شده و یكی از بزرگ ترین و ارزشمندترین حمام های تاریخی ایران است. حمام وكیل توسط كریم خان زند ساخته شده است.

بنای حمام به صورت مكعب است و ورودی آن در سمت شمال قرار دارد. نمای شمالی حمام مشرف به فضای بازی بود كه بعدها از بین رفت و خیابان كوتاهی جایگزین آن شد. در جنوب حمام، آب انباری از دوره زندیه و در شرق آن مسجد وكیل قرار دارد. در دوره قاجار و به ویژه در دوره اخیر تعمیرات و تغییراتی در بنا صورت گرفت. هر چند این امر صدماتی را به ساختمان اولیه بنا و تزئینات آن وارد آورد ، با این حال آثار باقی مانده به خوبی نمایانگر ارزش و شكوه اولیه بناست.

 

سردر حمام كه با كاشی كاری مزین شده ، مربوط به دوره قاجاریه است. بعد از سردر، هشتی ورودی زیبایی قرار گرفته كه بدنه آن در اصل با نقوش زیبای اسلیمی به شیوه آهك بری، مزین شده است. بر بالای این هشتی كه با گنبدی مسقف شده ، نورگیری زیبا و مشبك به شكل قبه تعبیه شده كه وزنه های دایره شكل آن، از سفال سبز رنگ و با شیشه های ساده مدور پوشیده شده است. هشتی از طریق راهرویی به سربینه وسیع و زیبای حمام راه می یابد. رخت كن یا سربینه هشت ضلعی است و پوشش طاق و گنبد آن در میانه بر روی هشت ستون سنگی یكپارچه قرار دارد. تمامی كف و ازاره ( آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان كه از كف طاقچه تا روی زمین بود) سربینه با تخته سنگ های مرمرین پوشیده شده و در گودی میانه آن حوض هشت ضلعی با دیواره هایی از سنگ های یكپارچه قرار دارد. وسط این حوض فواره ای از همان سنگ تعبیه شده است. دورتا دور حوض كه پایین تر از سطح كف سربینه قرار دارد، فضایی برای قراردادن كفش ها تعبیه شده است. بعد از این سطح، كف اصلی سربینه و صفه های اطراف آن قرار دارد كه مخصوص استراحت و كندن و پوشیدن لباس است. در چهارگوشه سربینه چهار حوض كوچك فواره دار، به قرینه یكدیگر ساخته اند. ازاره سربینه به بلندی 5/1 متر با سنگ مرمر سبز رنگ پوشیده شده است.

روشنایی سربینه از طریق نورگیرهایی تأمین می شود. سطوح داخلی سربینه و طاق ها در اصل با لایه ای از نقوش زیبای اسلیمی به شیوه آهك بری مزین می شد كه در تعمیرات دوره قاجار این سطح با ساروج ( مخلوطی است از آهك و خاكستر یا ریگ كه در آب به مرور جذب انیدرید كربنیك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می كنند) و لایه ای از گچ بری پوشانده شد. با برداشتن لایه دوره قاجار، بخش باقی مانده از تزئینات دوره زندیه مشخص شده است. در قسمت غربی سربینه راهروهایی به فضای گرمخانه و دیگر بخش های حمام راه می یابد. گرمخانه حمام نسبتاً بزرگ و وسیع است. پوشش طاق و گنبد این محوطه در میانه بر روی چهار ستون سنگی یكپارچه كه به شیوه مارپیچی تراش خورده اند. در زوایای دو ضلع گرمخانه ، دو شاه نشین نسبتاً بزرگ با حوض سنگی فواره دار ویژه استحمام اعیان وجود دارد.

در قسمت جنوبی گرمخانه سه خزینه آب وجود دارد كه در قسمت جنوب شرقی و غربی آنها دو جایگاه معروف به ” خلوتگاه” با ازاره مرمری و تزئینات آهك بری زیبا وجود دارد. زیر گرمخانه كانال های حرارتی ” گربه رو” گرما را از ” تون” یا گـُلخن حمام به بخش های مختلف گرمخانه انتقال می داد. كف گرمخانه با سنگ های پهن و بزرگ فرش شده و دیوارهای پایین آن نیز با سنگ های مرمر شفاف پوشش یافته است.

در قسمت شرق و پشت حمام ، فضایی به نام” گاورو” قرار داشت كه با دری به خارج حمام مربوط می شد. این فضا مخصوص ورود و خروج چهار پایان حامل كود و … بود. در انتهای این راهرو، چاه عمیقی است كه آب اصلی حمام را تأمین می كرد. در بالا و پشت بام حمام منبع نسبتاً بزرگی قرار داشت كه آب كشیده شده از چاه در آن ذخیره شده و برای حوض های فواره دار و غیره مورد استفاده قرار می گرفت

[mani24 29,665]

[h=2]حمام حاج آقا تراب (نهاوند)[/h]

حمام حاج آقا تراب (یا حمام دوقلو ) در محله علی آباد واقع در بافت قدیمی شهر نهاوند قرار دارد در سر در ورودی این بنا ، کتیبه ای نصب شده که نام بانی حمام و تاریخ ساخت آن را ، سال 1230 هجری شمسی در زمان ناصرالدین شاه قاجار بیان می کند ولی به سبک دوران صفویه ساخته شده است . علت شهرت آن به حمام دوقلو به این است که حمام از دوقسمت تشکیل شده قسمت اول دارای سردینه (حمام سرد ) و گرمینه (حمام گرم ) بزرگ بوده و فقط مورد استفاده رجال ، اشراف و شاهزادگان قرار می گرفته و قسمت دوم همان حمام که آن هم به نوبه خود دارای سردینه و گرمینه بوده ( ولی در ابعاد کوچک ) ویژه افراد عادی و طبقات پایین جامعه بوده است . بر هلالی بالای ستون های حمام تصاویر زیبایی از شاهنامه نقش بسته است ، که گویای داستان جنگ رستم با دیو سفید است . این تصاویر با هفت رنگ ، صحنه هایی از داستان شاهنامه را نشان می دهد . که به طرز ماهرانه ای کاشی کاری شده است . قسمت رخت کن حمام نیز با گچ بری های اسلیمی ، به زیبایی تزئین شده است :

حمام حاج آقا تراب در سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده‌است. این حمام با صرف هزینه‌ای بالغ بر ۴۰۰ میلیون ریال به موزه مردم‌شناسی تبدیل شده و در روز جهانگردی افتتاح می‌شود. بگزارش البرز به نقل ازمیراث «محمود یاری» مسئول روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان همدان با اعلام خبر تبدیل شدن این حمام به موزه گفت: «با تفکیک دو بخش زنانه و مردانه و تزئین آنها با ماکتهای مجزا، در بخش مردانه مراسم شستشو به نمایش گذاشته شده و در بخش زنانه مراسم حنابندان یک عروس به تصویرکشیده شده‌است.» وی افزود: « با افتتاح این موزه در پنجم مهرماه (روز جهانگردی ) مردم نهاوند و گردشگران غیر بومی می‌توانند بخشهای مهمی از زندگی مردم پیشین منطقه به همراه آداب و رسوم و لباسهای محلی را ببینند.» حمام حاج آقا تراب که در بافت قدیمی شهر نهاوند قرار دارد از دو بخش مردانه و زنانه تشکیل شده‌است. بنای این ساختمان مربوط به دوران قاجار بوده و یکی از معدود جاذبه‌های تاریخی و قابل بازدید در نهاوند است. تزئینات بین بنا شامل گج بری، کاشی کاری و نقاشی یکی از نبردهای شاهنامه‌است. این حمام علاوه بر دو قسمت ماکتها حمام سرد و گرم، حجره شاه نشین و خزینه نیز دارد