محراب ، مناره ؛ منبر در معماری اسلامی

[* v e n o o s * مهمان]

[TABLE=width: 100%]

[TR]

[TD=colspan: 2, align: center]مناره مساجد؛ نمایشگر هنر معماری اسلامی[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=colspan: 2]خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه: مناره مساجد نمایانگر هنر معماری اسلامی بوده و منجر به جذب نمازگزار و گردشگر می شود . از این رو معماران مسلمان سعی می کردند تا با رنگهای مختلف زیبا، با ادوات و وسایل مختلف آنها را تزیین کرده و به زیبایی مساجد بیفزایند.[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=colspan: 2]به گزارش خبرگزاری مهر، در تاریخ و روایات آمده که حضرت محمد (ص) از بلال خواست مردم را به نماز فراخواند، پس بلال از بالاترین سطح مجاور مسجد شروع به اذان گفتن کرد.

اولین مناره جهان اسلام به وسیله زیاد بن ابیه از عاملان معاویه در شهر بصره در سال 45 هجری ساخته شد. از این رو ساخت مناره را به معاویه نسبت می دهند، اما همچنان میان مورخان اختلاف نظر وجود دارد . با توجه به اینکه ادیان دیگر اعم از مسیحیان و یهودیان برجها، کلیساها و معابدی داشتند که به سبک بیزانسیها تزئین می کردند، این مسئله عاملی شد تا مسلمانان نیز خواستار مناره شوند تا به واسطه آن هنر معماری اسلامی خود را به نمایش گذارند.

 

گفته می شود بر اساس این مسئله ولید بن عبدالملک خواست از این نوع برجها داشته باشد از این رو مسجد اموی دمشق را در سال 96 هجری ساخت و برای آن مناره هایی قرار داد. برای اولین بار در دمشق مناره به شکل برجی مربع شکل بنا شد و به آن "مئذنة" مشتق از اذان به عنوان مکانی که از آن اذان گفته می شود، ساخته شد.

 

در برخی از کشورهای اسلامی از مناره به عنوان جایی برای اشاعه نور و روشنایی استفاده می کردند. که بیشتر در شمال آفریقا بود چرا که مناره از کلمه آتش و نور گرفته شده است. حتی برخی از ساکنان مراکش نیز به جای کلمه مئذنه از عساس به معنای مراقبت و نگهداری استفاده می کردند و مانند برجهای دیده بانی در آن کار نگهبانی و حفاظت را انجام می دادند چرا که ارتفاع بالاتر از سطح زمین به بیننده اجازه می داد تا امکان دورتر را بدون مانع ببیند .

اما در عین حال، مناره های اسلامی که ساخته می شد از زیبایی خاصی برخوردار بودند . از قدیمی ترین مناره های باقی مانده از دوران اسلامی مناره عیسی در دانشگاه اموی دمشق است که برجی مربع شکل با نقشهای زیبا آراسته شد.

 

این مناره با سنگهای تراشیده شده تزیین شده است که با وجود حوادث روزگار و آتش سوزی دانشگاه بیشتر از یکبار همچنان باقی مانده است. ارتفاع این مناره 48 متر است، 5/37 آن به شکل برج مربع شکل است که سر آن به شکل مخروطی است. این مناره تنها مناره ای است که به مناره سامراء شباهت دارد، برای ساخت این مناره حدود سه سال از سال 234 تا 237 هجری زمان صرف شد که نظیر آن در کشورهای اسلامی وجود ندارد.

 

نقش مناره ها زمانی پررنگ می شد که نمایانگر هنر معماری اسلامی بود و مسلمانان از آن به عنوان ارائه هنر معماری خود بهره می بردند، از این رو سعی می کردند تا با رنگهای مختلف زیبا، با ادوات و وسایل مختلف آنها را تزیین کرده و به زیبایی مساجد بیفزایند.

بنابراین می توان گفت هر کشوری با توجه به رویکرد و نگاه خود به معماری در صدد بود تا معماری اسلامی را به نمایش بگذارد از این رو کشورهای اسلامی با توجه به هنر اصیل اسلامی خود و با توجه به فرهنگ و تمدن دیرینه ای که داشتند از این هنر بهره می بردند و با ادوات و وسایل خاص به تزئین آن اقدام می کردند.

به طوری که در برخی از کشورهای اسلامی در بالای برخی از مناره ها هلال ماه وجود دارد که جهت قبله را نشان می دهد و این مسئله به ویژه در شهرهای بزرگ در مسائل اجتماعی آنها تأثیر به سزایی دارد. به طوری که می توان گفت وجود مناره در مساجد منجر به جذب نمازگزار و گردشگر می شود .

[/TD]

[/TR]

[/TABLE]

[* v e n o o s * مهمان]

[TABLE=width: 100%]

[TR]

[TD=colspan: 2, align: center]محراب؛ از نوآوری های نخستین معماری اسلامی[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=colspan: 2, align: right]خبرگزاری مهر- گروه دین و اندیشه: محراب به عنوان نشانه ای برای تعیین جهت قبله شناخته شده و استفاده از تزئینات خاص در زیباسازی محراب مساجد نشانگر اهتمام به مباحث معنوی و عرفانی است و وحدت و یکانگی خداوند را به تصویر می کشد.[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=colspan: 2]

به گزارش خبرگزاری مهر، مسجد موجب پیدایش قالبهای بسیاری در معماری اسلامی شده است که در طول دهه‌ های اخیر، برای تمام دنیا می ‌تواند به عنوان عامل تمدن و فرهنگ غنی مسلمانان به شمار رود. ویژگی خاصی که در مساجد وجود دارد، از جمله کاربرد گنبد، مناره، محراب، قبه و بخشهای دیگر نشان از تنوع معماری اسلامی دارد، چرا که هر کدام با ویژگی خاص خود و برگرفته از سنتهای اسلامی ساخته شدند که تنها به مسجد تعلق داشته و افزایش آن نشان از رشد روز افزون مسمانان در جهان دارد.

محراب از ریشه حرب به معنای محل مبارزه با شیطان است. محراب جایی در مسجد است که امام و یا پیش نماز در هنگام اقامه نماز در آن می ایستند، محراب در گوشه قبله مسجد قرار دارد که باید به سمت قبله باشد.

 

محراب از نوآوری های نخستین معماری اسلامی است که منشاء آن هنوز مورد گفتگوست. اولین محراب در سال 24 هجری در زمان عثمان و دومین محراب در زمان عمر بن عاص در سال 53 هجری در مسجد النبی ساخته شدند. محراب مقعر در سال 90 هجری وارد معماری اسلامی شد و آن زمانی بود که خلیفه عمر بن عبدالعزیز معماران قبطی را به منظور بازسازی مسجد النبی به مدینه فرا خواند.

به طور کلی، محراب به عنوان نشانه ای برای تعیین جهت قبله شناخته شده و در بناهای مختلف مانند مساجد، مدارس و آرامگاه ها نیز دیده می شود. در واقع محراب یک فرورفتگی در نما است که به صورتهای مختلف از قبیل کادرسازی و متمایز کردن آن به وسیله رنگ و مصالح، از بخشهای دیگر ساختمان و بنا جدا می شود.

رسول اکرم از سال دوم هجری در مسجد قبا و مدینه، محراب خصوصی نداشت. طرح اصلی محراب که از قرن سوم هجری رایج شد، به واسطه تزئینات خاص تحول یافت. محراب در طول دوره های مختلف به شیوه های گوناگون تزیین شد، محرابهای گچبری شده با نقوش برجسته، استفاده از سفالهای لعابدار، استفاده از کاشی، آجرکاری و یا زمینه ای ساده از سنگ مرمر از شیوه های مختلف تزیین محراب به شمار می روند.

هر کدام از کشورهای اسلامی با توجه به سنت و شیوه خاص معماری محراب را تزئین می کردند که نشانگر توجه به مباحث خاص معنوی و یا قدمت معماری برجسته آنها بود. چرا که محراب به عنوان عنصر داخلی مسجد نشانگر توحید و یگانگی خداوند است که با نقش و نگارهای زیبا و با دقت آن را می آراستند.

[/TD]

[/TR]

[/TABLE]

[* v e n o o s * مهمان]

[TABLE=width: 100%]

[TR]

[TD=colspan: 2, align: center]منبر؛ از شاهکارهای هنری معماران مسلمان[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=colspan: 2]خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه: منابر از شاهکارهای هنری معماران مسلمان بوده، به گونه ای که با گذشت قرنها همچنان زیبایی آن زبانزد خاص و عام است؛ به طوری که بر روی آنها آیات قرآن و احادیث نبوی حک می کردند و با شیوه های خاص اسلامی می آراستند.[/TD]

[/TR]

[TR]

[TD=colspan: 2]به گزارش خبرگزاری مهر، بسیاری از مورخان بر ریشه کلمه " منبر " اختلاف نظر دارند، عده ای می گویند از سوی حبشی ها به زبان عربی وارد شده است و ریشه آن " ونبر" به معنای صندلی یا مکانی رفیع که پادشاه یا رئیس دیوان بر آن می نشیند، است، بعدها واو به میم تبدیل شد و تا امروز نیز در زبان حبشی ها مورد استفاده است. برخی می گویند که از اصل عربی " نبر " مشتق شده و به معنای بالارفتن است، یعنی کسی که از چیزی بالا می رود .

 

اولین مسجدی که ساخته شد، بسیار ابتدایی بود و بخشهای دیگر چون قبه، محراب، مناره و گلدسته بعدها به آن اضافه شد و امکان خود نمایی معماری اسلامی را فراهم آورد، این مسجد دارای منبر نیز نبود . گفته می شود در سال هفتم هجری هنگامی که حضرت محمد (ص) برای خطبه روز جمعه بر تنه ای از تنه های درخت خرما که به سمت قبله بود، ایستاد تا مقابل نمازگزاران صحبت کند، زنی از انصار به رسول خدا گفت "یا رسول الله آیا می خواهی چیزی برایت قرار دهم تا بر آن بنشینی، غلامی دارم که نجار است". پیامبر گفت: "اگر می خواهی چنین کن" و برای او منبری ساخت که روز جمعه بر روی آن رفت و سخنرانی کرد.

البته در سال ساخته شدن منبر اختلاف وجود دارد برخی سال هفتم و برخی سال هشتم را زمان ساخت اولین منبر می دانند. حتی در نام غلامی که این منبر را ساخت نیز اختلافاتی وجود دارد. اگر چه منبر میان اعراب مرسوم نبوده است، اما از آن پس حضرت محمد (ص) از منبر برای آموزش مردم نیز استفاده می کرد.

 

گفته می شود، اولین منبر پس از این منبر را عمروعاص در شهر فسطاط پس از فتح مصر بنا کرد. سپس در شهرهای بزرگ در مساجد گسترش یافت. به ویژه در دوران امویها در شام، عراق و حجاز افزایش چشمگیری یافت که تبحر مسلمانان و معماران را نشان می دهد.

منبرها با توجه به ذوق و استعداد معماران و با توجه به نیاز دوران خود از گونه های مختلفی بودند، برخی از آنها از جنس چوب و یا سنگ، برخی ثابت و یا متحرک و برخی به شکل قدیمی سنتی و یا به شکل جدید ساخته شده اند. ساخت منبرهای چوبی در زمان رسول خدا (ص) رواج داشت که ماده اولیه آن چوب بود که با پیشرفتهای زندگی بشری و اهتمام مسلمانان به تزئینات منبر افزایش یافت، به طوری که برای ساخت مساجد هزینه های هنگفتی صرف می شد که از برجسته ترین اهتمام آنها توجه به منبرهای چوبی بود. استفاده از انواع خاص چوبهای نفیس و مقاوم و تزئین آنها نشانگر هنر معماری مسلمانان بود که از چوبهای آبنوس، گردو و گاهی برای تزئین از قطعات کاشی نیز استفاده می کردند.

معماران مسلمان سعی می کردند تا این منبرها را تزئین کنند، از این رو بر روی آنها آیات قرآن، احادیث نبوی، نام سلاطین، نام سازندگان منبر و تاریخ آن را حک می کردند و با شیوه های خاص اسلامی مانند ستاره های مختلف الاضلاع و خطوط عربی به زیبایی می آراستند. این منابر از شاهکارهای هنری معماران مسلمان برخوردار بود، به گونه ای که با گذشت قرنها همچنان زیبایی آن زبانزد خاص و عام است.

منبرهای سنگی در دوران عثمانیها به کار برده شد. چرا که نسبت به چوب مقاوم تر بودند. معماران مسلمان با تغییر جنس منبر کار خود را تغییر ندادند، بلکه به تزئین و کتابت بر روی آن اقدام کردند و تا حدی که می توانستند احساسات عرفانی و معنوی خود را به زبان هنر مطرح کردند و در هنرهای خود بر روی منبرها به کار بردند.

بیشتر این منبرهای چوبی و یا سنگی ثابت بودند . اما منبرهایی وجود داشت که بنا به دلایلی ثابت نبوده و قابل حمل و نقل و انتقال از جایی به جای دیگر بودند. به گونه ای که خطیب برای سخنرانی خطبه نماز جمعه بالای آن می رفت و پس از اتمام سخنرانی، به اتاقی خاص در کنار قبله منتقل می شد. این شیوه در مساجد اندلس و شمال آفریقا رواج داشت.

این منبرهای متحرک در مسجدالحرام نیز وجود داشت که مقابل در کعبه برای خطبه قرار می دادند، سپس آن را به مکانی دورتر می بردند تا طواف دور کعبه را با مشکل مواجه نکند. در گذشته در مکه از منبرهای متحرک به طور جدی محافظت می کردند.

منبرهای سنتی و قدیمی منبرهایی بودند که در کنار دیوار قبله در ردیف اول ساخته می شدند و بالای سر نمازگزاران قرار داشت و دارای در بود و در کنار آن نرده و پله قرار داشت که این شکل منبرهای قدیمی به صورت کلی بوده است که مساجد قدیمی در دورانهای اسلامی از این شیوه استفاده می کردند که در دوران امویها آغاز و پس از سقوط دولت عثمانی از کار افتاد.

منبرهای جدید منبرهایی هستند که جزئی از محراب به شمار می روند و دارای دو یا سه پله هستند دارای ستونهایی از چوب هستند. برخی از آنها دری به سمت دیوار قبله دارند که خطیب از آن وارد می شود و بالای منبرمی رود. برخی از آنها دارای 10 و یا بیشتر پله است. برخی از این منبرها دارای شکل هلال واژگون هستند که یکی از سرهای آنها بر زمین و سر دیگرش زیر پاهای خطیب است. این شیوه از ابتکارات معماران مسلمان است که برای تزئین و زیبا نشان دادن اجزای مساجد که با اسلام مرتبط است، از طرحها و شیوه های خاصی استفاه می کردند.

همه مساجد دارای یک منبر بودند که البته در بغداد مسجد دارالسلطان دارای دو منبر بود. یک منبر برای واعظان بود که ارتفاع و زیبایی آن کمتر از منبر خطیب بود. خطیب از منبر برای خواندن خطبه های نماز جمعه استفاده می کرد. منبر واعظ که متحرک بود، برای درس دادن در طول هفته مورد استفاده قرار می گرفت.

[/TD]

[/TR]

[/TABLE]