معرفی شهر ساوه

[Mohammad Aref 120,438]

بیشینه تاریخی شهر ساوه

 

 

ساوه یکی از شهرهای باستانی ایران به شمار می‌رود .این شهر در دوران گذشته در برخورد کلان‌ترین راههای کاروانی میان ری باستان، همدان، اصفهان، قزوین، زنجان، قم و کاشان قرار داشته و در روزگار پارتیان یکی از خانمانهای مهم میان راهی بوده و در سدهٔ ۷ (پیش از میلاد)یکی از دژهاو خانمان‌های سرزمین ماد به شمار می‌رفته و زیست همگانی در این بخش از ایران از پیشینه و دیرینگی بسیار برخوردار است و از دید زمین‌شناسی از آن دوران سوم وچهارم زمین‌شناسی می‌باشد.

ساوه نخست از توابع میدان بوده و بعد بخشی از ری بزرگ شده و به سبب نزدیکی با میانه‌های نیرومند برخی دودمان و پادشاهان بر ایران گذشته از این که همواره از ارزش ویژه‌ای برخوردار بوده دارائی و چمنزارهای آن نیز از دیرباز جای توجه دودمان‌ها بوده و روی همین پایه فرمانروایان آن اغلب از میان دولتمردان بنام برگزیده شده‌اند بعد از ساسانیان حکومت سامانیان و ال بویه و سپس سلجوقی بر این سرزمین دست داشتند.

ساوه در جريان حمله مغول در قرن هفتم هجري صدمه و آسيب فراوان ديد، مغولان شهر را ويران كردند و ساكنان آن را از دم تيغ گذراندند. کتابخانه‌های بزرگ و موزه‌های ساوه طعمه حریق شد وکتابها و ابزار دانشی کتابخانه و دانشوران نابود شدند. ساوه از دیر باز محل برخوردهای نظامی ایران بوده در دوره مغول نیز گذرگاه جهانگردان بیگانه شد مار کوپولوی و نیزی و بسیاری از پیامبران و مبلغان آئینی، بازرگانان، و ایلچیان در گزارشها و نوشته‌های خود از ساوه یاد کرده‌اند. پی آمد حمله مغول کاهش شدید مردم ساوه بوده که کاهش زیاد ماندگاران روستایی و ویران شدن دستگاه‌های آبیاری موجب افت شدید کشاورزی در سرزمین ساوه شد.

در دوره صفویه که آئین شیعه آئین رسمی کشور شد منطقه ساوه در دوره یاد شده جزو زمینگاه علی شکر بود در سال ۹۰۸ با چیرگی صفویه بر پادشاه مراد عثمانی همدان که والی نشین زمینگاه یاد شده بود بدست قزلباشها افتاد. در روزگار صفویه مردم ساوه از تیره‌های گوناگون بودند و زبان و آداب و روسوم آنان نیز طبعا با هم فرق داشت. ولی بيشتر مردم از همان گذشته پارسي زبان با گويش محلي بودند تا به امروز هم ادامه دارد.

 

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

[آريائي 767]

ساوه در گذر زمان

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

 

با اجازه استارتر محترم

از جمله نامهايي که با صفحات تاريخ آشنايي ديرينه دارد نام ساوه است. شهري که تقدم تاريخي آن به عهد باستان باز مي گردد و غناي فرهنگي آن ياد آور حضور بزرگان علم و ادب و هنر در ايران خطه از سرزمين ايران است. عده اي پيدايش آن را به روزگار کيخسرو نسبت داده اند و گروهي نام آن را ماخوذاز واژه اوستايي "سوا" Sava و يا واژه پهلوي "سوکا" Savaka دانسته اند.

تاریخ طبری کهن ترین تاریخی است که نام ساوه در آن آمده است. در اواخر دوره ساسانی ودر اوایل دوره اسلامی یعنی سال 22 هجری ، ساوه جزو ایالت کوهستان یا جبال بوده است.

در سال 617. ه . ق برابر 1220 میلادی شهر ساوه توسط مغولان ویران و مردم آن قتل عام شدند. در فاصله دو قرن بمرور زمان ویرانیهای ناشی از جمله چنگیز و ایلخان تیمور مرمت گردید و بواسطه واقع شدن بر سر شاهراههای ایران دوباره رونق یافت، بویژه راهی که سلطانیه مرکز ایلخانان را به قم و اصفهان و ری و کاشان می پیوست.

 

ساوه شهر ياقوت هاي سرخ

[آريائي 767]

ساوه يكي از شهرها و مناطق باستاني بازمانده از دوره ساساني است. تپه باستاني ساساني آسياباد(اسيرآباد) در مجاورت شهر، همچنين تپه ها و محوطه هاي تاريخي هريسان، خرم آباد، آوه و امثالهم نشانگر قدمت اين شهر مي باشد. ساوه در روزگار پارتيان با نام (سواكينه) يكي از منازل مهم ميان راهي و در سده هفتم قبل ازميلاد يكي از دژها و منازل سرزمين ماد به شمار مي رفته است. از وضعيت ساوه در روزگار پيش از اسلام اطلاع دقيقي در دست نيست، ولي از قرن دوم هجري به بعد در مورد اين شهر اطلاعات و روايات مكتوب زيادي در دست است. ورود حضرت معصومه (ع) به ساوه درراه سفر به خراسان و بيماري ايشان در ساوه نخستين رويدادي است كه در تاريخ اوايل دوران اسلامي اين شهر ذكر شده است.

حمدالله مستوفی درباره ساوه چنین نوشته است:

« در اول در آن زمین بحیره(دریاچه)بوده و در شب ولادت رسول اکرم (ص) آب آن به زمین فرو شد و آن از مشروبات بوده است و بر آن زمین شهری ساختند.بانی آن معلوم نیست و در حمله مغولها باروی آن دچار خرابی شد و خواجه ظهیر الدین علی بن ملک شرف الدین ساوجی آن را عمارت نمود. هوایش به گرمی مایل است و آبش از رودخانه مزدقان و قنوات مشروب می شود.»

 

ساوه شهر ياقوت هاي سرخ

[آريائي 767]

شهرستان ساوه يکي از شهرستان‌هاي استان مرکزي است كه از دو بخش به نام هاي مرکزي و نوبران تشکيل شده است و قطب صنعتي كاوه كه بزرگ ترين شهر صنعتي كشور است در اين شهرستان واقع شده است. از محصولات معروف و شناخته شده ساوه مي توان به انار ساوه اشاره نمود.

دهستان‌ها

 

دهستان‌های بخش مرکزی:

 

• دهستان طراز ناهید

• دهستان قره‌چای

• دهستان نورعلی بیک

• دهستان شاهسونکندی

 

دهستان‌های بخش نوبران:

• دهستان کوهپایه (شهرستان ساوه)

• دهستان بیات

• دهستان آق‌کهریز

 

نقاط شهری: غرق‌آباد - نوبران

 

"ساوه شهر ياقوت هاي سرخ"

[آريائي 767]

شهرستان ساوه به دلیل موقعیت جغرافیایی و ارتباطی همواره در طول تاریخ مورد توجه بوده و به همین دلیل آثار، ابنیه و جاذبه های سیاحتی و زیارتی متعددی مربوط به دوره های مختلف تاریخی در این شهرستان وجود دارد.

 

مکان های دیدنی شهرستان ساوه "نياز به تكميل شدن دارد"

 

• مسجد جامع ساوه: بنای مسجد جامع ساوه بعنوان یکی از آثار ارزشمند هنر معماری، نقاشی، کاشی کاری ، و گچبری است. از خصوصیات این بنای تاریخی، مذهبی نمود هایی از 3 مقطع تاریخی (قبل از اسلام ، قرون اولیه اسلامی ، و دوران صفوی) در آن است.

 

• قلعه آردمین: این قلعه در روستای آردمین واقع در 56 کیلومتری جاده ساوه – همدان و در سه راهی غرق آباد است.

 

• مناره مسجد جامع: در گوشه شمال شرقی و بیرون از چهار دیواری مسجد جامع ساوه، مناره ای رفیع و تماماً از آجر مربوط به دوره سلجوقی واقع گردیده است.

 

• بنای مسجد انقلاب (قرمز): در ضلع شمالی میدان قدیمی ساوه (انقلاب) واقع شده که به خاطر تزئینات و کتیبه های قرمز رنگی که در این مسجد وجود دارد آنرا مسجد قرمز نیز می گویند.

• کاروانسرای باغ شیخ: این کاروانسرا در 6 کیلومتری شرق ساوه یکی از آثار با ارزش اوایل قاجار به همراه مجموعه ای از آب انبار و حسینیه احداث گردیده است.

 

• پل تاریخی سرخده: بنای پل در جنوب شهرستان ساوه در کیلومتر 13 جاده یل آباد به قزقلعه قرار دارد.

 

• قيزقلعه

 

• سد الغدير ساوه

 

• بقعه اشموئيل نبي

 

• امامزاده سید اسحاق: در شرق ساوه در ابتدای جاده آسفالته ساوه به قم قرار دارد. امامزاده سید اسحاق از نوادگان امام موسی کاظم(ع) مدفون می باشد. این بنا متعلق به عصر سلجوقیان و قرن هفتم ه . ق است.

"ساوه شهر ياقوت هاي سرخ"

[آريائي 767]

گویش و زبان

مردم مرکز شهرستان ساوه فارس زبان می باشند که در مرکز شهر سکونت دارند اما عده ای از اهالی روستاهای مرکزی ترک زبانند وعده اي هم به صورت چادر نشین دایما در حال حرکت می باشند.

مشاهیر ساوه "البته بصورت اختصار بعدا شرح كامل آن را خواهم نوشت"

 

• ابن سهلان ساوجی

 

• خواجه نصیر ساوجی طوسی: از علما بزرگ ریاضی ، نجوم و حکمت ایران و نیز یکی از فقهای مذهب تشیع در قرن هفدهم می باشد.

 

• علامه تاج الدین آوی: از علما و فقهای مشهور شیعه در زمان ایلخانیان ( قرن هفتم و هشتم ه ق ) بوده است.

 

• خواجه جمال الدین سلمان بن علاءالدین محمد ساوجی: مشهور به سلمان ساوجی، وی از شاعران و غزل سرایان نیکو سخن در قرن هشتم هجری قمری و هم عصر حافظ بوده است. دیوان شعر وی مشتمل بر دوازه هزار بیت است.

 

• ملا صالح ساوجی: در زمان سلطان حسین صفوی ( قرن دوازدهم ه ق ) می زیسته است. تالیفات وی عبارتند از : الحدیده الحسینیه – الدره العلویه

 

• میرزا موسی طبیب ساوجی: وی پزشکی حاذق و نویسنده ای توانا بوده که در زمان ناصر الدین شاه می زیسته است.

 

• شهید دکتر مصطفی چمران: در سال 1311 ه ش متولد شد. او فرزند حسن چمران ساوجی بود که از روستای چمران بخش نوبران ساوه به تهران مهاجرت کرد. دکتر چمران پس از شروع جنگ تحمیلی در شهریور ماه سال 1359 به خط مقدم جبهه رفت و ستاد جنگهای نا منظم را تاسیس و فرماندهی نمود. سرانجام پس از سالها مجاهدت در 31 خرداد 1360 در منطقه جنگی دهلاویه به شهادت رسید.

 

•علامه عسگري

جمعیت

بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت شهرستان ساوه در سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۳۷۸۱۳ نفر بوده است.

منبع:

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

با اندكي تغيير.

 

"ساوه شهر ياقوت هاي سرخ"

[Mohammad Aref 120,438]

مسجد جامع

 

 

بناي اوليه آن متعلق به دوره سلجوقيان بوده، ليكن مجموعه ساختمان كنوني آن كه بي نهايت زيبا و با كمال ظرافت ساخته شده، متعلق به دوران مغول و صفويه است. در كتيبه معرق ايوان آن تاريخ 927 هجري خوانده مي شود. اين مسجداز نظر دارا بودن گنبد كاشي كاري و محراب گچ بري زيبا و دو كتيبه به خط رقاع داراي امتيازات هنري مي باشد. مناره آجري جنب اين مسجد بنا بر كتيبه كوفي آن مورخ به سال 504 هجري است، و داراي تزيينات زيبايي از دوره سلجوقيان مي باشد.

 

ديولافوامهندس و باستان شناس فرانسوي كه از مجموعه مسجد و مناره كنار آن ديدن كرده،مي گويد: «حضور اين مناره دليل است كه اين مسجد سلجوقي بر روي خرابه بنايي از آثارغزنويان ساخته شده، و بعدها شاه طهماسب هم آن را تعمير كرده است ».

 

اما در اين ميان شيخ رازي بناي مسجد جامع و مناره كنار آن را به خواجه علي نبكران(بيكران) نسبت مي دهد و مي نويسد: «وخواجه علي نبكران كه وزير ملكان ديالم بود، وخيرات بسيار فرموده، و بعدلي (بعدل) يوسفي آوي كه جامع و مناره بزرگ فرموده است بآوه ». اين يوسفي آوي همان فقيه امامي قرن هفتم معروف به «فاضل آبي » و«ابن الزينب » شاگرد محقق حلي است، و با استاد خود مباحثاتي داشته، و در شرح «مختصرنافع » او كتابي به نام «كشف الرموز» تاليف كرده كه تاريخ پايان آن 672 هجري است; درفقه نيز نظراتي داشته، كه از آن جمله حرمت بيش از چهار زن حتي به طريق متعه است.

 

گنبد مسجد جامع با كاشي فيروزه اي رنگ پوشش شده و قسمت داخلي آن با نقوش هندسي و كاشي تزيين يافته و ديوار زير گنبد با كاشيهاي شش گوش فيروزه اي رنگ مزين گرديده است. محراب گچبري مسجد با رنگهاي مختلف نقاشي شده، و داراي زيبائي و جلوه خاصي است.

این مسجد مجلل و باشکوه مشتمل بریک صحن گنبدی، دو ایوان، یک مناره، چند شبستان و محرابهای متعدد قدیمی باخط کوفی و دو محراب دوره صوفی با خط ثلث گنجینه‌ای از هنرهای معماری، نقاشی، کاشیکاری و گچبری است.

شبستانها و دهلیزهای زیبای آجری این مسجد دارای صفه گچبری بوده‌واز آثار قرن ششم هجری قمری و عصر سلجوقیان به شمار می‌رود.

در میان شبستانهای این بنای تاریخی ایوان باشکوه‌و رفیعی قرار دارد و در هر جانب این ایوان حجره‌ای با درگاه تنگ و کوتاه نمودار است و چنین به نظر می‌رسد که‌این حجره‌ها جایگاه اعتکاف و منزلگاه کاروانهای گذرنده ازاین مسیر بوده است.

برفراز این بنای عظیم تاریخی گنبدی آراسته به‌کاشیهای زیبایی است که روی آن با خط بسیار درشتی آیاتی از کلام الله مجید نوشته شده است.

 

سرپرست میراث فرهنگی ،گردشگری و صنایع دستی‌ساوه‌گفت:امسال سه‌هزار و ‪۵۷۸‬ ایرانگرد از مسجد جامع این شهرستان دیدن کردند.

 

“محسن نبوی “، باابراز گلایه‌از کمبودامکانات واعتبارات مورد نیاز افزود:

این امر باعث ایجاد مشکل برای جذب و تامین امکانات رفاهی توریستها و مرمت و بازسازی آثار باستانی شده است.

 

وی،اضافه کرد:امسال ،یک میلیارد و‪ ۱۰۰‬میلیون ریال‌اعتبار ،برای تهیه طرح اجرایی مرمت گنبد و مرمت‌های اضطراری مانند ، بند کشی ، اصلاح پوشش جبهه شمالی ، بام ،مبارزه با آفت موریانه‌مسجد جامع اختصاص و هزینه شده است. بسیاری از ساوجیهایی که برای بازدید از مسجد جامع شهرشان به آنجا میروند، پس از اینکه به محراب مسجد میرسند، فقط با یک سوراخ مواجه میشوند که گفته میشود اینجا زمانی یکی از زیباترین محرابهای دوران سلجوقی کار شده بوده است. وقتی میپرسی پس حالا کجاست؟ جواب میدهند در موزه اراک.

بله، این محراب از زیباترین گچبریهای دوره سلجوقی است که با گل و بته و نقوش اسلیمی و هندسی تزئین شده و در حاشیه آن آیاتی از سوره مبارکه فتح به خط کوفی تزئینی نوشته شده است.

این محراب چند سال پیش توسط دزدان کنده شد و در حال خروج از کشور بود که دزدان دستگیر شدند اما محراب به جای برگشت به ساوه، به موزه چهار فصل اراک رفت!

تصویری از این محراب به دستمان رسید که دعوت میکنم با کلیک بر روی «بند انگشتی» زیر شاهد آن باشید: مسجد جامع ساوه ۴۴ سال زندانی داربست های فلزی بوده است

 

مسجد جامع ساوه یکی از قدیمی ترین مسجدهای ایران است که براساس اطلاعات باستان شناسی، مانند برخی از مسجدهای جامع روی باقی مانده های یک آتشکده بنا شده است. این مسجد یک مناره ای یکی از مهم ترین آثار معماری باقی مانده از دوره سلجوقی است که مناره آن با تزیینات آجری درحال تخریب است.

مجری پروژه نجات بخشی و مرمت مسجد جامع ساوه در گفت وگو با ایسنا، در این باره توضیح داد: در سال ۱۳۴۲، داربست هایی با هدف تثبیت ایوان اصلی درحال ریزش مسجد توسط کارشناسان ایتالیایی ایجاد شد و با وجود این که از آن سال تاکنون کارشناسان سازمان میراث فرهنگی فعالیت های اجرایی و علمی انجام می دادند، این داربست ها هنوز سر جای خود هستند و برای بازگرداندن ایوان به شکل اصلی اش، هیچ اقدامی صورت نگرفته است.

محمد ایرانشاهی گفت: قدمت این مسجد حدود ۹۰۰ تا یک هزار سال است و پی شبستان اصلی آن با پوششی موقتی تاکنون حفظ شده است; ولی باید با یک نگرش ویژه از حالت نافرم کنونی خارج شود.

وی درباره گنبد مسجد که شاخص ترین عنصر مسجد جامع ساوه است، بیان کرد: سال گذشته، بخش هایی از گنبد به دلیل مرمت های غیر اصولی و عوامل جوی فرو ریختند. بنابراین برای حفظ و نگهداری موقت و جلوگیری از ریزش، داربستی فلزی زده شد، تا پس از آن، طرحی برای تزیینات گنبد و احیای اصولی و علمی آن تهیه و اجرا شود; اما به دلیل پیچیدگی های سیستم اداری، تخصیص نیافتن اعتبار و مشکلات درون سازمانی، این طرح نیمه تمام ماند و همچنان این داربست فلزی روی گنبد خودنمایی می کند.

ایرانشاهی درباره اقداماتی که اکنون در مسجد جامع ساوه انجام می شوند، توضیح داد: رطوبت، یکی از عوامل مهمی است که آسیب های فراوانی را به جداره های بنا وارد می کرده است. رطوبت حاصل از نزولات جوی که از طریق بام و ناودان ها به سیستم انتقال پسماندهای آب فاضلاب وارد می شدند، بنا را دست خوش تغییرات فراوانی کرده است، تا جایی که بخش هایی از جداره ها پوسیده اند و قابل استفاده نیستند. به همین دلیل، ناودان ها و سیستم هدایت کانال های انتقال آب، اصلاح و به فضای بیرونی مسجد انتقال داده شدند، بویژه شیب آجرفرش به گونه ای بود که به جای دور کردن آب از اطراف بنا، آن را به سمت بنا سرازیر می کرد که با زیرسازی، بسترسازی و تعیین شیب مناسب، این مساله برطرف شده است.

به گفته او، بخش هایی از سقف بنا به شکل سینوسی از کاهگل پوشیده شده اند; اما به دلیل بارش زیاد باران و وزش باد، هر سال بخشی از این کا هگل شسته می شود و از بین می رود. به این ترتیب، رطوبت تا عمق بنا نفوذ می کند. به نظر می رسد، باید در یک طرح جامع برای یکپارچه شدن سقف، تمهیدات لازم اندیشیده شوند که این امر به اعتبار کافی نیاز دارد.

وی با بیان این که اگر بخواهیم این مسجد شکل سنتی خود را حفظ کند، باید یک طرح جامع مرمتی برای آن تهیه کنیم، اظهار داشت: حدود دو سال پیش، در جلسه ای با معاونت حفظ و احیا، قائم مقام و برخی کارشناسان سازمان میراث فرهنگی قرار شد، سامان دهی مسجد جامع ساوه آغاز شود.

مجری پروژه نجات بخشی و مرمت مسجد جامع ساوه ادامه داد: پس از انجام مذاکره های نخستین و با وجود داشتن دوماه زمان برای تهیه پیش طرح که به تصویب نیز رسیده بود، به دلایل مجهولی، این امر محقق نشد و تاکنون نیز هیچ اتفاق خاصی نیفتاده است و فقط پیش طرح ها به صورت مقطعی و موضعی درحال انجام هستند. همچنین تعویض مصالح فرسوده و بند کشی مناسب برای جلوگیری کامل از نفوذ رطوبت به بنا انجام می شوند.

ایرانشاهی اعتبارات مجموعه اقدامات اضطراری انجام شده را در سال ۱۳۸۴ برای مرمت گنبد، حدود ۲۰ میلیون تومان اعلام کرد و افزود: این رقم، بسیار ناچیز است و اگر بخواهیم مسجد جامع شاکله اصلی خود را پیدا کند، رقمی حدود سه میلیارد تومان برای تثبیت تمام بخش های آن در مرمت و احیا نیاز است.

وی بیان کرد: اکنون مسجد کاربری ندارد و در کنار آن، بخش هایی ساخته شده اند که در گذشته به عنوان دفتر میراث فرهنگی استفاده می شدند، ولی حالا وضعیت مسجد به گونه ای است که حتی سازمان میراث فرهنگی نیز حاضر نشده است، دفترش را در این مکان ایجاد کند. در صورتی که مسجد فضای مناسب و خوبی را برای انتقال بسیاری از قسمت های اداری میراث فرهنگی دارد.

به گفته ایرانشاهی، تعیین حریم این مسجد به دهه ۵۰ مربوط است که آن هم حتما باید بازنگری شود. شاکله اصلی مسجد جامع ساوه به اوایل دوره اسلامی مربوط است; ولی آنچه اکنون از بنا باقی مانده به دوره سلجوقی تعلق دارد و البته در دوران صفوی نیز تجدید شده است.

همچنین در این باره، سرپرست اداره میراث فرهنگی و گردشگری ساوه با اشاره به ادغام و تغییراتی که در مدیریت ها به وجود آمده اند، این مساله را دلیل اصلی تاخیر در واگذاری اعتبارات مصوب این اداره که میزان آن یک صد و ۴۰ میلیون تومان است، دانست و اجرای پروژه های سیستم هدایت آب، مبارزه با موریانه، تهیه طرح جامع و انجام مرمت های اضطراری را از برنامه های مربوط به مسجد جامع ارزیابی کرد.

محسن نبوی به طرح مستندسازی این مسجد در سال ۱۳۸۴ اشاره کرد و افزود: مرمت های مسجد جامع ساوه به دلیل کمبود اعتبار به صورت تدریجی، ولی به شکل مداوم درحال انجام اند.

او اعتبار لازم برای تهیه و اجرای طرح جامع مرمت مسجد و محوطه اطراف آن را، دو و نیم تا سه میلیارد تومان برآورد کرد و ادامه داد: این اعتبار صرف آزادسازی و تملک زمین های اطراف مسجد و کاوش آن ها می شود.

سرپرست پایگاه میراث فرهنگی ساوه یادآور شد: تا سال ۱۳۸۳، کل اعتبارات مرمت، حفظ و احیای بناهای تاریخی شهر ساوه و ز رندیه با ۱۰هزار و ۲۰۰ کیلومتر مربع وسعت، سه میلیون تومان بود. این درحالی است که ۶۰ درصد آثار استان مرکزی در این محدوده قرار دارند.

وی درباره باقی ماندن داربست های فلزی این مسجد از سال ۱۳۴۲ تاکنون، اظهار داشت: در سال های پیش از انقلاب، پروژه های مرمت این مسجد آغاز شدند که به دلیل فوت معمار آن، آغاز انقلاب و سال های دفاع مقدس، پروژه متوقف شد. اکنون با برنامه ریزی و اعتبارات سالیانه باید طبق برنامه زمان بندی شده، مرمت این بنای تاریخی ادامه یابد و پروژه به صورت کامل به پایان برسد، تا داربست های فلزی باقی مانده از سال ۱۳۴۲ برداشته شوند.

اولین وبلاگ تحلیلی _ خبری معماری ایران مسجد جامع ساوه

این مسجد از اولین مسجد‌هایی است که در ایران ساخته شده و طی سال‌ها دوره‌های مختلف توسط هنرمندان ایرانی تزئین و مرمت شده‌است.

هزار و دویست – سیصد سال پیش چند تا اوستا بنای ساوجی دور هم جمع شدند، طرح یک مسجد کوچک و جمع‌وجور را کشیدند، آستین‌هایشان را بالا زدند و با کنار هم گذاشتن خشت‌های گلی آفتاب خورده، چند تا شبستان را دور تا دور یک حیاط مستطیل شکل بنا کردند.

باستان‌شناسان مدعی‌اند این مسجد یکی از اولین مسجدهای ساخته شده در ایران است؛ هرچند مسجد کهنسال در طول قرن‌های بعد آن‌قدر تغییر کرد که دیگر چیزی از آن مسجد اولیه باقی نمانده.

حالا دور تا دور حیاط مستطیل – مربع شکل مسجد جامع شهر ساوه را یک گنبد زیبا، چندین شبستان، ایوان‌هایی بلند و مناری رشید گرفته است. این مسجد زیبا آن‌قدر تزئینات جور واجور معماری روی طاق‌ها و دیوارهایش دارد که می‌توان به عنوان یک موزه به دیدنش رفت.

بد نیست بدانید

تا به حال به‌طور دقیق سن و سال مسجد جامع ساوه تعیین نشده، اما قدیمی‌ترین چیزی که توی این مجموعه پیدا شده، کتیبه‌هایی است که در قرن چهارم نوشته شده‌اند. پس این مسجد لااقل هزار سالی عمر دارد.

با کاوش‌هایی که طی چند سال گذشته انجام شده و با کشف توده‌های گلی و آواری که به دست آمده، کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند که در محل کنونی مسجد جامع، مسجدی قدیمی‌تر وجود داشته که قسمتی از مصالح مسجد امروزی از همان مسجد اولیه تامین شده.

روبه‌روی گنبدخانه که بشود ضلع شمالی مسجد، دیوار خرابه‌های خشتی وجود دارد که احتمالا زمانی دیوار حجره‌های درس و بحث طلبه‌های علوم دینی بوده و حالا محتاج سایبان‌های بالای سرشان هستند تا از گزند باد و باران در امان بمانند. مسجد جامع ساوه در طول تاریخ تغییرات زیادی کرده؛ گنبدخانه مسجد که از قدیمی‌ترین بخش‌های آن است، قرن چهارم و پنجم در ضلع جنوبی بنا شده، مناره مسجد متعلق به قرن ششم است، ایوان غربی در قرن هشتم و بعد از غارتگری‌های مغول ساخته شده و حتی قاجاری‌ها هم دستی بر سر و روی مسجد کشیده‌اند.

به تمام آن چیزهایی که در عکس‌ها می‌بینید، اضافه کنید یک کتابخانه بزرگ با قفسه‌های پر از کتاب‌های دستنویس را که نقلش در کتاب «آثار البلاد و اخبار العباد» آمده. این مجموعه که به وزیر ابی طاهر خاتون منسوب است، محل نگهداری اشیای باارزشی از جمله اسطرلاب، گوی و کتاب‌های خطی بوده. تمام این مجموعه را سپاهیان مغول مثل خیلی از گنجینه‌های دیگر سرزمین ما به آتش کشیدند. اراک(خبرگزاری میراث فرهنگی) میراث استان ها : نوع معماری و ارزش های تاریخی مسجد جامع ساوه ، مسئولان اداره کل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی را بر آن داشته است تا برای ثبت آن در ردیف آثار جهانی برنامه ریزی کنند.

 

مسجد جامع ساوه در جنوب شهر ساوه واقع شده و از آثار ارزشمند هنر معماری، نقاشی، کاشی‌کاری و گچ‌بری محسوب می‌شود. در این بنای تاریخی ـ مذهبی آثاری از سه مقطع تاریخی پیش از اسلام، قرن‌های اولیه‌ اسلامی و دوران صفوی دیده می‌شود.

 

” سید محمد حسینی” مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی با بیان اینکه هم اکنون عملیات مرمت و ساماندهی این بنا با برنامه ریزی هدفمند در حال انجام است به میراث خبر گفت:« تمامی برنامه های مرمت و حفاظت از مسجد را با این هدف انجام می دهیم تا سال های آینده بتوان برای ثبت این اثر در ردیف آثار جهانی جایی باز کرد.

 

وی با تاکید بر اینکه مسجد جامع ساوه برای ثبت جهانی از قابلیت ها و ظرفیت های فراوانی برخوردار است افزود:« لایه های مختلف و مرمت اثر در دوران های مختلف تاریخی و نوع معماری آن از جمله موارد مهمی است که می توان برای ثبت جهانی بر آنها تکیه کرد.

 

“حسینی” افزود:« در صورتی که فعالیت های مرمتی و حفاظتی مسجد جامع ساوه با برنامه ریزی هدفمند انجام شود می توان به ثبت جهانی آن امیدوار بود اما برای تحقق این امر باید از توان اجرایی همه مسئولان میراث فرهنگی کشور یاری گرفت.

 

مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی با تصریح این موضوع که پیگیری های سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مهمترین عامل آماده شدن مقدمات ثبت جهانی مسجد جامع ساوه است افزود:« از مسئولان رده بالای سازمان انتظار داریم برای ثبمسجد جامع ساوه که ۴ هزار و ۲۰۰ متر مربع وسعت دارد در سال ۱۳۱۰ به عنوان نخستین مکان تاریخی استان مرکزی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این اثر سال گذشته برای مرمت ، ساماندهی و حفاظت در ردیف پروژه های ملی کشور جای گرفت. ت این اثر منحصر به فرد در فهرست میراث جهانی از این پس توجه خود را نسبت به مسجد جامع ساوه بیشتر کنند.

 

وی با بیان اینکه اعتبارات مصوب حوزه میراث فرهنگی استان مرکزی از جمله اعتبار مرمت مسجد جامع ساوه که در سفر هیات دولت به این استان تخصیص یافته بود هنوز به طور رسمی به اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان ابلاغ نشده است ،افزود:« این اداره از هم اکنون فعالیت های خود را آغاز کرده تا در صورت ابلاغ رسمی اعتبارات از برنامه پیش باشد.

[Mohammad Aref 120,438]

مناره و مسجد ميدان

 

 

مناره و مسجد معروف به ميدان، بر كنار ميدان قديمى شهر ساوه قرار دارد. «بناى آن‏مربوط به قرن پنجم هجرى است، و در روى بدنه آن كتيبه‏اى به خط كوفى و تزييناتى از آجركارى دارد. مسجد كنونى جنب آن باستثناء قسمتى از شبستان و محراب بقيه از بناهاى قرن‏دهم هجرى است، كه در زمان شاه اسماعيل اول صفوى به تاريخ 924 هجرى ساخته و يامرمت‏شده است‏».

بر سر در مسجد ميدان كتيبه‏اى ديده مى‏شود. احمد كسروى سواد آن كتيبه را به شرح زيربرداشته است:

«قد اتفق بناء المسجد العالى واتمامه فى زمان دولة السلطان الاعدل الاعظم الخاقان‏الاشجع الافخم مالك رقاب الامم مولى ملوك العرب والعجم ظل الله فى الارضين وعون‏الضعفاء وغوث الملهوفين بساط الامن والامان قامع قواعد الظلم والطغيان مؤسس اركان‏الدين والدولة مشيد بنيان الملك والملة السلطان ابوالمظفر شاه اسماعيل بهادرخان خلد الله‏ملكه وسلطانه وافاض على العالمين عدله واحسانه‏».

[Mohammad Aref 120,438]

مسجد سرخ

در مجموعه بافت قدیمی شهر ساوه و در انتهای بازار، مسجد سرخ ساوه و همچنین بنای تاریخی چهار سوق که هم اکنون به صورت موزه در آمده است قرار دارد. در گذشته ادامه بازار به مسجد متصل بوده که بعدها به میدان تبدیل شده است. مسجد سرخ یا مسجد میدان که در ضلع شمالی میدان انقلاب واقع شده متعلق به دوره حکومت سلجوقیان بر ایران می باشد. این بنا از یک گنبد آجری ساده، ایوان بزرگ ورودی، مناره آجری، دالان ورودی، سه رواق و صحن نسبتاً بزرگی تشکیل شده است. در داخل مسجد، محراب بسیار با ارزشی متعلق به دوره سلجوقی با چند کتیبه گچبری با خط ثلث و کوفی سفید و اوخرایی رنگ تزئین گردیده است. مورخان علت نامگذاری این مکان را به نام مسجد سرخ به دلیل رنگهای قرمزی است که در تزئینات مسجد و کتیبه های آن به کار رفته است. از دیگر آثار و بناهای مهم این مسجد می توان به مناره آجری مسجد اشاره نمود که تماماً با آجر و آیات قرآنی آراسته شده است. تاریخ ثبت شده بر روی این مناره سال 453 هجری قمری را نشان می دهد. در ضلع غربی صحن مسجد، ایوان مرتفع آجری قرار دارد که در جوانب آن حجره هایی در سه طبقه ساخته شده است. نقل نموده اند که از داخل این مسجد مردم توسط، راهروها و تونلهای زیر زمینی به خارج از شهر راه داشته اند.

این مسجد به شماره 155 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

 

 

 

تکیه باغ شیخ

در روستا باغ شبخ شهر ساوه مجموعه تکیه حسین خوزو آب انبار باغ شیخ وجود دارد که در اوایل دوره قاجاریه ساخته شده و در مراسم عزاداری ها و ایام محرم مورد استفاده قرار می گیرد. این تکیه در مساحتی حدود 500 متر مربع ازدو بخش سرباز و سرپوشیده با ستون های آجری بزرگ ساخته شده است. در وسط تکیه سکویی بزرگی به ارتفاع حدود 1 متر از کف تکیه ایجاد شده که دور تا دور سکو را حجره هایی بدون دیوار با طاق آجری در بر گرفته که سقف طاق ها با آجرهای رنگین تزئین شده است. در ایام زمستان و زمان بارندگی فضای سرباز تکیه با چادر پوشیده می شود. در جنب تکیه آب انبار بزرگ عبدالغفار خان باغ شیخ ساخته شده که قدمت آن برابر قدمت تکیه می باشد. آب انبار دارای ایوان ورودی بزرگی به ارتفاع حدود 10 متر بوده و سقف آن با گچ بریهای مقرنس به طور زیبایی آراسته شده است. در ضلع غربی دیوار آب انبار لوحی نصب شده که تاریخ و متولی آن را نوشته است.

[Mohammad Aref 120,438]

قلعه دختر (قیز قلعه)

 

 

شاید یکی از مهمترین آثار شگفت انگیز معماری کشور که در یکی از مناطق مرتفع و صعب العبور ایران در دوره باستان ساخته شده و تا کنون به طور جدی به آن پرداخته و توجه کافی نشده است قیز قلعه ساوه می باشد. عظمت بنا و فلسفه وجودی احداث آن در این منطقه به حدی جالب است که می توان از آن به عنوان یکی از منابع مهم جذب گردشگر بین المللی به استان و همچنین معرفی دستاوردهای معماری ملی و باستانی ایران قدیم اشاره کرد.

قصر، عبادتگاه و دژ دفاعی قلعه دختر ساوه بر روی صخره بلندی مشرف به دشت ساوه بنا شده است که از سه طرف شرق، غرب و جنوب بوسیله صخره های متعدد دیگری احاطه گردیده است. از نمای شمالی که به قلعه نگریسته می شود سه قله صخره ای بلندی مشاهده می شود که قصر و قلعه در نوک قله ای که در وسط قرار گرفته احداث گردیده است. این قلعه از جاده ساوه به همدان و همچنین از تمامی دشت و شهر ساوه قابل رویت می باشد. در دو طرف صخره قیز قلعه دو رودخانه کوچک جاری است رودخانه ضلع شرقی دائمی است ولی رودخانه ای که در ضلع غربی قرار دارد به صورت فصلی می باشد.

نزدیکترین آبادی به قلعه، روستای قیز قلعه است که از منابع آبی این دو رودخانه تغذیه می شود. بعد از قیز قلعه ، روستای سرخده است که در کناره رودخانه قره چای قرار دارد. قلعه از روی پل سرخنده به راحتی قابل دیده است.

قلعه از دو بخش اصلی دژ دفاعی و قصر تشکیل شده است که در مجموع حدود 3000 متر مربع مساحت دارد.

برای رسیدن به قلعه می توان با وسیله نقلیه سواری تا پای دامنه صخره رفت، و سپس مسافتی حدود 300 متر را بایستی پیاده طی نمائیم تا به دروازه اصلی ورود به قلعه برسیم.

دوازده ورودی در ضلع شرقی ضخره قرار دارد که بعد از عبور از رودخانه کوچک، بقایای دیوار دروازه که از سنگ و ساروج ساخته شده است دیده می شود. با عبور از این دروازه بایستی حدود یکصد متر دامنه شیب دار ضلع جنوب شرقی صخره را برای رسیدن به نوک قله که ساختمان اصلی قصر قرار دارد را طی نمود. شیب دامنه جنوب شرقی حدود 60 درصد است.

تمامی دیوارهای صخره به صورت پرتگاه می باشد و هر نقطه ای که احساس می شده می توان از آن عبور نمود با سنگ و ساروج تا بالای صخره بسته شده است، بطوریکه هیچ راه نفوذی از سه ضلع شمالی، شرقی و غربی به درون قلعه وجود ندارد. ورود به قلعه از طریق چند راه پله سرپوشیده صورت می گیرد که با مهارت ویژه ای استتار شده است.

استتار راه پله ها با ساختن دیواری از لاشه سنگ و ساروج درست در امتداد دیوارهای صخره صورت گرفته است.

پنج راه پله پشتی بنا و دو راه پله در غرب بنا که در کنار پرتگاه در ارتفاع چند متری از سطح رودخانه ساخته شده اند به اتاق های تعبیه شده در دل صخره منتهی می شوند. از

پله های پشت بنا برای ورود و خروج محافظان و نگهبانان استفاده می گردیده و از

پله های غربی برای ورود و خروج مقامات به داخل قلعه و حمل آذوقه استفاده می شده است. در مقابل راه پله های غربی و بر روی صخره مقابل راه باریکی وجود دارد که محل رفت و آمد ساکنان قلعه بوده است. اتاقهای قلعه تودرتو بوده و به یکدیگر ارتباط داشته اند. با توجه به ارتفاع دیوارها و همچنین طاقهای فرو ریخته، احتمال می رود که بنای قصر دارای طبقه دوم و سوم هم بوده است. در سمت دروازه ورودی ، بنای دیگری وجود دارد که احتمالاً برای نمازخانه (عبادتگاه) مورد استفاده قرار می گرفته است. این مکان دارای محرابی به سوی دشت ساوه و در جهت خلاف قبله می باشد.

در اطراف کاخ اصلی حفره های متعددی برای ذخیره آب ساخته شده است. همچنین لوله های سفالی شکسته ای در این مجموعه یافت شده که نشانگر استفاده از شبکه آبرسانی و فاضلاب می باشد.

بنای قیز قلعه کاملاً بر دشت ساوه مسلط بوده و دارای 4 برج دیده بانی در ضلع شمالی، غربی و شرقی است که از میانه صخره تا بالای آن با سنگ و ساروج کار شده است.

اما از نظر قدمت و کاربرد بنا، بر اساس اسناد و مدارک تاریخی و تحقیقات بعمل آمده در خصوص قلعه های دختر احداث شده در ایران می توان به سوابق معابد آناهیتا و مهر پرستی ایرانیان اشاره نمود. بر اساس این تحقیقات، قلعه دختر ساوه نیایشگاهی برای عبادت و احترام به آب و ناهید در پیش از اسلام و قبل از خشکیدن دریاچه ساوه در دوره ساسانیان بوده است. محراب ساخته شده روبروی دریاچه قدیمی ساوه در قلعه ، این احتمال را تقویت می نماید.

استاد باستانی پاریزی در کتاب خاتون هفت قلعه در خصوص کاربرد قلعه دخترهای ایران چنین آورده است:

ابنیه دختر همه بر بلندی ها و نقاط صعب العبور قرار دارند، اغلب بناها مربوط به قبل از اسلام و خصوصاً عهد ساسانی را دارا می باشند و بیشتر جنبه تقدس و عبادی دارند، قلاع دفاعی معتبری بوده و چرا معابد ناهید اغلب بر فراز کوهها بوده است؟ مگر نه این است که آناهیتا در بلندترین طبقه آسمان آرام دارد و از فلک ستارگان یا از بلندی قله کوه به سوی نشیب بشتابد؟ اصولاً ایرانیان قدیم اغلب معابد خود را بر فراز بلندی ها بنا می نموده اند و در آنجا به نیایش مهر و ناهید می پرداخته اند. تا از آلودگی و همچنین حمله دشمن باشد، باید گفت که معابد ناهید در ازمنه قدیم از غنی ترین و پر کالاترین معابد روی زمین بوده است و وقفیات منقول و غیر منقول آن، آنقدر بوده که مسلماً بایستی در محل و قلعه ای که امن و امان باشد، قرار داده شود.

بنای تاریخی قیز قلعه در تاریخ 9/2/1382 به شماره 8600 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

راههای دسترسی:

جاده ساوه به همدان ، روستای سرخده، عبور از میان روستا و عبور از میان روستا و عبور از پل احداث شده بر روی رودخانه قره چای ، حرکت به سوی روستای قیز قلعه و عبور از میان روستا و طی مسیر حدود 1500 متر که تماماً با وسیله نقلیه سواری قابل انجام است. فاصله قیز قلعه تا ساوه حدود 23 کیلومتر می باشد.

[Mohammad Aref 120,438]

قلعه آردمین

این قلعه در روستای آردمین واقع در 56 کیلومتری جاده ساوه – همدان و در سه راهی غرق آباد است . این قلعه شامل بخش های اندرونی ، ایوان ها . تالارهای شاه نشین و ارسی های گره کاری شده و برجهای متعدد است که همگی حکایت از معماری شهری و اشرافی دارد .

نمای بنا از داخل حیاط ، چهار چوب های مستطیل آجری است که یک در میان با استفاده از گچ سفید شده اند . در حال حاضر تعداد اندکی از تزئینات داخلی بنا به خصوص در تالار اندرونی باقی مانده است .

این قلعه و فضای سبز و چشم انداز مفرح روستا از نقاط دیدنی شمالی استان محسوب می شود .

 

 

پل تاریخی سرخده

بنای پل در جنوب شهرستان ساوه در کیلومتر 13 جاده یل آباد به قر قلعه قرار دارد . مصالح به کار رفته در آن تماماً آجر بوده با ملات ساورج و بنای آن مربوط به دوره صفوی می باشد .

ساختمان پل دارای هشت چشمه با طاق رومی است و ارتفاع از کف تا سطح رودخانه قره چای حدود 8 متر است طول پل حدود 70 متر و عرضی معادل 5/4 الی 5 متر دارد .

[Mohammad Aref 120,438]

کاروانسرای عبدالغفار خان باغ شیخ

در فاصله حدود 8 کیلومتری ضلع شرقی شهر ساوه و اتوبان ساوه قم در روستای باغ شیخ، کاروانسرای عبدالغفار خان قرار دارد. این کاروانسرا در سال 1200 هجری قمری به صورت مربع شکل در ابعاذ حدود 50×50 متر ساخته شده است.

دروازه ورودی کاروانسرا در ضلع شرقی بوده و در دو طرف دروازه 12 رواق ساخته شده است. ایوان ورودی از طریق هشتی بزرگی به داخل حیاط کاروانسرا مرتبط بوده و در بالای آن طبقه دومی ساخته شده که دارای بادگیر می باشد.

دور تا دور حیاط را حجره های متعدد در بر گرفته و اصطبل چارپایان در پشت حجره ها ساخته شده است. در داخل تمامی حجره ها اجاق و بخاری دیواری برای پخت و پز و گرم کردن حجره تعبیه شده است. مصالح بکار رفته در ساخت کاروانسرا، آجر، سنگ و چوب بوده و تزئینات زیبایی با آجر بوجود آورده اند. این مکان در تاریخ 14/7/1354 به شماره 1185 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

 

 

تپه باستاني آوه

تپه باستاني آوه كه دركنار روستاي آوه در 10 كيلومتري ساوه قرار دارد از مكان هايي است كه تاكنون سفالينه هاي بسياري از آن به دست آمده كه عمدتا به دوره هاي پيش از اسلام و همچنين بعد از اسلام تعلق دارند.

 

دره عمو حسین

این دره واقع در ۲۰ کیلومتری ساوه و ۳کیلو متری سد الغدیر ساوه واقع می باشد چشمه های اب و درختان زیبا وچمن دلباز از زیبایی های این دره است جایی که کمتر کسی به فکرش می رسد که در ان نواحی خشک وبی اب و علف چنین جای استثنایی وجود داشته باشد بهترین زمان بازدید از این دره کوچک و گسترده فصل بهار و در اواخر اسفند تا اواخر خرداد میباشد

[Mohammad Aref 120,438]

بناي مسجد انقلاب

در ضلع شمالي ميدان قديمي ساوه( انقلاب) واقع شده كه بخاطر تزيينات و كتيبه هاي قرمز رنگي كه در اين مسجد وجود دارد آن را مسجد قرمز نيز مي گويند . بناي اين مسجد مشتمل بر گنبدي ساده و آجري ، يك گلدسته ، سه رواق، چند ايوان و يك مسجد جديد التاسيس در مجاورت آن مي باشد.اين بنا را مربوط به دوران سلجوقي دانسته اند.

 

قلعه‌ الوير

قلعه‌ تاريخي‌ الوير در شمال‌ غربي‌ شهرستان‌ ساوه‌ قرار دارد. الوير يك‌ روستاي‌ تاريخي‌محسوب‌ مي‌شود كه‌ سه‌ تپه‌ باستاني‌ در محدوده‌ آن‌ وجود دارد. قلعه‌ الوير در كنار تپه‌ دوم‌ قرار دارد و از سنگ‌،خشت‌ و سفال‌هاي‌ ساده‌ و لعابدار منقوش‌ آن‌ چنين‌ استنباط‌ مي‌شود كه‌ قدمت‌ آن‌ به‌ دوره‌هاي‌ ساساني‌ و بعد ازاسلام‌ تا زمان‌ صفويه‌ مي‌رسد. در ۲ كيلومتري‌ شرق‌ الوير يك‌ تپه‌ باستاني‌ قرار دارد كه‌ قدمت‌ سفال‌هاي‌ پراكنده‌پيرامون‌ آن‌ به‌ هزاره‌ چهارم‌، سوم‌ و دوم‌ قبل‌ از ميلاد مي‌رسد و همچنين‌ از اين‌ تپه‌، سفال‌هاي‌ متعدد مربوط‌ به‌دوره‌ ساسانيان‌ تا عصر ايلخانيان‌ كشف‌ شده‌ است‌.

 

قلعه‌ اسماعيليه

اين‌ قلعه‌ در كنار آبادي‌ "قزقلعه‌" بر روي‌ صخره‌ يكپارچه‌اي‌ در كوه‌ قره‌ داغ‌ در ۳۵ كيلومتري‌ جنوب‌ غربي‌ ساوه‌ ساخته‌ شده‌ است‌. در پيرامون‌ قلعه‌ با استادي‌ و مهارت‌ تمام‌ نقب‌هايي‌ تعبيه‌ شده‌كه‌ هر يك‌ به‌ نوعي‌ سنگر دفاعي‌ است‌. كنار قلعه‌ در درون‌ صخره‌، آب‌ انباري‌ ديده‌ مي‌شود. ساختمان‌ اصلي‌ قلعه‌بر روي‌ تراسي‌ رو به‌ دشت‌ ساوه‌ قرار دارد. قرينه‌ سازي‌ در ساختمان‌ بنا بسيار دقيق‌ رعايت‌ شده‌ است‌. در هرطرف‌ راهرو، سه‌ اطاق‌ ساخته‌ شده‌ كه‌ به‌ ايوان‌ ارتباط‌ دارند. در جوار بناي‌ اصلي‌، سمت‌ دروازه‌، بناي‌ ديگراحداث‌ شده‌ كه‌ نماز خانه‌اي‌ در آن‌ قرار دارد و محراب‌ آن‌ هنوز در قسمت‌ جنوب‌ غربي‌ ديده‌ مي‌شود. در شمال‌قلعه‌ بقاياي‌ يك‌ آبادي‌ و تپه‌اي‌ وجود دارد كه‌ در آن‌ سفال‌هايي‌ از هزاره‌ چهارم‌ و پنجم‌ قبل‌ از ميلاد يافت‌ شده‌است‌.

[shaden. 18,583]

منار مسجد جامع ساوه