بررسی اثرات زیست محیطی سدها

EN-EZEL · 27 اسفند، ۱۳۸۸

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

چکیده

همانطور که می دانیم تا چند سال آینده جهان با بحران بی آبی کم سابقه اي در طول عمر خود مواجه خواهد شد که دانشمندان سعی داشتند با ارائه روشهایی به ذخیره آب بپردازند و از هدر رفتن آن جلوگیري کنند و این امر و در کنار آن تولید انرژي از آب موجب پیدایش علم مهندسی سد شده است. البته قدمت سد سازي در جهان به هزاره هاي پیشین می رسد و در ایران، سد ذوالقرنین معروف به اسکندر یکی از قدیمی ترین سازه هاي ذخیره آب در دنیا می باشد.

در این مقاله سعی شده است که ارتباط یکی دیگر از شاخه هاي مهندسی عمران تحت عنوان مهندسی سد را با محیط زیست بررسی کرده و ضمن برشمردن خطرات سدها بر محیط پیرامون خود، با ارائه راهکارهاي مختلف سعی شود که اثرات مخرب سدها را به حداقل کاهش دهیم.

کلمات کلیدي : سد ، محیط زیست ، ارزیابی و توسعه پایدار

1) مقدمه :

همانطور که می دانیم، آب در میان مواهب طبیعی از جایگاه ویژه اي برخوردار است و این اهمیت از آنجا ناشی می شود که اکثر پژوهشگران منشا اولیه حیات را در آب جستجو می نمایند نگاهی کوتاه به وضعیت آبهاي قابل دسترسی و استفاده بشر و سایر موجودات زنده دیگر که به آب شیرین براي ادامه حیات نیاز دارند، عمق مساله و اهمیت برخورد جدي و محتاطانه با آب را روشن می سازد.

کل موجودي آب در سیاره ما که تحت نام هیدروسفر می شناسیم حدود 000/360/1 کیلومتر مکعب است. که نزدیک به 2/97 درصد از این مقدار آب شور و تنها 7/2 درصد باقیمانده آب شیرین است. و از این مقدار 14/2 درصد شامل یخهاي قطبی غیر قابل دسترس می باشند. و آنچه که در اختیار ماست حدود 12000 کیلومتر مکعب برآورد می شود که از این مقدار هم فقط درصد کمی قابل برداشت است. در ضمن مقدار آبهاي زیر زمینی قدري بیش از 8000 کیلومتر مکعب است که فقط سه در هزار آن بطور طبیعی بازسازي می شود. میزان ریزش آب بر سطح زمین ۰۰۰/۴۵۰ کیلومتر مکعب در سال است که بعلت تبخیر به تعادل می رسد و از این مقدار تنها 110000 کیلومتر مکعب بر سطح قاره ها می بارد. با توجه به این آمار می توان به وضعیت بحرانی آب در سطح زمین پی برد که براي جلوگیري از هرز رفتن آن باید آن را در مکانهایی ذخیره کرد و همچنین مراقب وارد شدن هر گونه آلودگی به آنها بود.

اینجاست که می توان به اهمیت دانش مهندسی سد پی برد و این روش را به عنوان بهترین روش در مهار آب شیرین براي استفاده قریب به هفت میلیارد انسان و تعداد بی شماري موجود زنده که حق حیات دارند، بکار برد. و البته اهمیت فوق نباید ما را از ارزیابی زیست محیطی پروژه هاي سد غافل کرد تا براي رسیدن به توسعه پایدار، محیط زیست را قربانی توسعه بی رویه نکنیم .

در این مقاله سعی شده است تا با بر شمردن فوائد و مضرات سدها بر محیط زیست و راهکارهایی براي رسیدن به مطلوب که همان توسعه پایدار است، ارائه شود .

2) تعریفتوسعهپایدار :

سازمان خواربار و کشاورزي ملل متحد( FAO ) توسعه پایدار را به این صورت تعریف می کند: توسعه پایدار، عبارت است از مدیریت و حفاظت اساسی از منابع طبیعی و جهت دادن فن اوري و سنت ها به طریقی که اطمینان حاصل شود که نیازهاي انسانی براي همیشه، در حال حاضر و براي نسل آینده بر آورد می گردد. توسعه پایدار اکولوژیکی (ecologically sustainable) بهترین و ایده ال ترین نوع توسعه محسوب می گردد و عبارت است از : توسعه اي که کیفیت کلی زندگی را در حال و آینده بهبود بخشیده، بطوري که فرایندهاي اکولوژیکی ضروري را براي ادامه زندگی حفظ نماید.

بر این اساس فعالیتهاي توسعه اي باید بر اساس نیازهاي اجتماعی تدوین شود. این فعالیتها شامل روشهاي ساختمانی و بیولوژیکی، ترویج متدهاي نوین، تلاش در جهت مشارکت عمومی و مردمی و آموزش و تبلیغات می باشند. سپس گزینه هاي رقیب از نظر اقتصادي مورد توجه قرار گیرد و در نهایت فرآیندهاي اکولوژیکی مورد بررسی قرار گیرند. طبیعی است در جایی که این فرایندها به نوعی مختل شوند و یا نادیده انگاشته شوند، توسعه پایدار نمی تواند تحقیق یابد. در بخش فرآیندهاي اکولوژیکی بایستی منابع طبیعی حوزه مد نظر قرار گیرند. خاك و آب از مهمترین و در

دسترس ترین منابع طبیعی در فرآیندهاي اکولوژیکی هستند. توسعه پایدار عملاً فقط در فصل مشترك مولفه هاي سه گانه اجتماعی، اقتصادي و اکولوژیکی می تواند تحقق پذیرد. و البته به دلیل نیازهاي روز افزون بشر به مواد غذایی بیشتر و همچنین آب شیرین در آینده و سیر قهقرایی محیط زیست که به صورت فزاینده اي این نیازها را مورد تهدید قرار می دهد، مساله پایداري در منابع طبیعی از جمله منابع آب و خاك، اهمیت روز افزون یافته است . لذا اکنون به نظر می رسد توسعه پایدار بدون در نظر گرفتن وضعیت منابع آب و خاك، بی معناست .

3) لزومارزیابیزیستمحیطیقبلازاجرايپروژه :

هر نوع توسعه با هر درجه اي از کمیت یا کیفیت، آثار زیست محیطی ویژه اي را به دنبال دارد. دخل و تصرف انسان در محیط طبیعی لزوماً به معناي ایجاد تغییرات در شکل طبیعی و اولیه محیط است . تداوم عمل انسان در تغییر شرایط طبیعی، نهایتاً می تواند توازن هاي موجود محیط را بر هم زده و زنجیره اي از پیامدهاي ناخواسته یا پیش بینی نشده را در بر داشته باشد چنانکه هم اینک جوامع انسانی با این معضل روبرو گردیده اند.

بدیهی است از هنگامی که فکر احداث یک پروژه بوجود می اید تا شروع بهره برداري از آن پروژه، می باید راه دشوار و طولانی پیموده شود. ملاحظه مسائل زیست محیطی در تمام مراحل اجرایی یک پروژه مهمترین وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست در کشورهاي مختلف جهان است. این نظارت شامل مراحل طراحی، مراحل اجراي پروژه و پس از آغاز بهره برداري از آن پروژه می باشد. زیرا جلوگیري از احداث یک کارخانه یا سد که فرضاً موقعیت مکانی آن نامناسب تشخیص داده شود که بر حسب نوع فعالیت، موجبات آلودگی محیط را فراهم می آورند، که به مراتب آسان تر و اقتصادي تر از تغییر مکان و یا تعویض تکنولوژي آن پس از احداث آنها است. لذا استفاده از تجربیات ارزشمند سایر ملل که به بهاي گزافی حاصل شده است، می تواند براي دیگر کشورهاي در حال توسعه آموزنده و مفید واقع شده و از تکرار همان اشتباهات در دیگر نقاط جهان، جلوگیري نماید. از این رو اصول اساسی را که باید در ارزیابی زیست محیطی پروژه هاي عمرانی مورد نظر واقع شوند، شامل موارد زیر است : تناسب یا عدم تناسب اکریسیستم جهت فعالیتهاي انسانی و یا طرحهاي عمرانی طبقه بندي اکوسیستم بر اساس انواع استفاده ها و کاربري ها مقایسه بین بازدهی بدست آمده و نیرویی که براي هر گونه فعالیت یا کاربري مورد نیاز باید صرف شود.

طبیعی است که چنانچه ارزیابی از اثرات متقابل محیط و عملکردهاي انسانی در قالب پروژه هاي عمرانی انجام بگیرد، توان بالقوه، محیط و ظرفیت آن و اثراتی که بر عملکردها ایجاد می نماید از طریق شناخت اولیه آشکار می شود. درجه اهمیت و ابعاد اثرات منفی در شرایطی که توان محیط در حد پذیرش نسبی فعالیتهاي منظور شده نباشد و نیز اثراتی که از نظر اقتصادي- اجتماعی بر این فعالیتها وارد می نماید، می تواند از طریق کاربرد تکنولوژیهاي فنی و یا شیوه هاي حفاظتی ( سنتی – علمی ( به حداقل کاهش می یابد. اصولاً اکولوژي انسانی ) بخشی از سرزمین که محل دائمی سکونت و فعالیتهاي انسانی بشمار می رود ( فقط می تواند با بکارگیري قانون و آگاهی عمومی و رعایت تعادل بین مسائل اکولوژیک و فاکتورهاي اقتصادي حفظ گردد.

3-1) مراحلارزیابیزیستمحیطیسدها :

موارد سلسله مراتب یک گزارش ارزیابی زیست محیطی سد، منطبق با موضوعات زیر می باشد :

خلاصه غیر فنی که شامل :

نوع فعالیت، علت اجرا ، توجیه فنی، اقتصادي- اجتماعی، سیاسی ، گزینه هاي فنی و مکانی، زمان آغاز خاتمه ، اثرات مهم زیست محیطی، گزینه نهایی، برنامه هاي پیشگیري و کنترل آثار ناسازگار ، نتیجه گیري و شرح پروژه است .تشریح وضعیت موجود محیط زیست منطقه: که می توان به اقلیم و کیفیت هوا، منابع آلاینده هوا، منابع آب و کیفیت آنها که شامل کلیه آبهاي جاري و ساکن در حوزه آبریز سد است و همچنین آبهاي زیرزمینی و ویژگیهاي آنها، زمین شناسی- تکتونیک و لرزه خیري منطقه، شناسایی و طبقه بندي خاك در منطقه، طبقه بندي اکوسیستم ها و موقعیت و محل آنها و غیره .... اشاره کرد .

3- پیش بینی اثرات زیست محیطی گزینه ها در مراحل مختلف ساختمانی، بهره برداري و پس از هر پروژه .

4- ارزیابی گزینه ها که شامل :ارزیابی هر یک از گزینه ها در فازهاي ساختمانی و بهره برداري، اثرات غیر قابل اجتناب ویران ناپذیر بر منابع و محیط زیست و در پایان انتخاب گزینه نهایی است .

5- برنامه هاي اقدامات کاهش اثرات سوء و مهم

6- برنامه هایی مدیریت محیط زیست که شامل : مراقبت و پایش، آموزش و مشارکت عمومی است .

7- جمع بندي و نتیجه گیري

8- منابع و ماخذ مورد استفاده

9- مشخصات تهیه کنندگان گزارش

10- پیوستها

توضیح :

(نقشه هاي مورد نیاز با مقیاس 1000/1 تا 10000/1 بر حسب نوع پروژه ارائه می شوند.)

4) سدهاواثراتآنهابرمحیطزیست :

4-1) حیات در رودخانه ها :

رودخانه ها بر حسب اینکه داراي آبهاي جاري تند یا کند و آرام داشته باشند داراي ویژگیهاي زیستی متفاوتی هستند. که هر گونه فعالیت صنعتی و اقتصادي در آن می تواند تاثیرات ژرف بر حیات رودخانه بگذارد ...

مجتبی نادري ، محمد رضا نادري

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

ورود

بررسی اثرات زیست محیطی سدها

ارسال های توصیه شده

EN-EZEL 13,039

لینک به دیدگاه

به گفتگو بپیوندید

سایت نواندیشان

انجمن نواندیشان

فعالیت ها

جریان فعالیت های من

کسب درآمد کنید