کرم خونی در تغذیه ماهیان زینتی...

[پسری از بابلسر 1,800]

 

 

مقدمه

در سالهای اخیر کرم خونی به عنوان یک غذای مکمل در بین آکواریوم داران جایگاه ویژه ای یافته است. این حشره غذای بسیار لذیذی برای ماهیان به حساب

می آید و همواره مورد استقبال اغلب گونه های ماهیان زینتی آب شور و آب شیرین بوده است. حتی در ماهیان ارزشمند آکواریومی در زمان بیماری و عدم تغذیه به عنوان یک عامل تحریک کننده تغذیه و اشتهاآور تجویز می شود. امروزه شرکت های مختلفی در سطح جهان این حشره را در بسته بندی های مختلف به صورت خشک، زنده یا منجمد در اختیار پرورش دهندگان و آکواریوم داران قرار می دهند.

این حشره از خانواده شیرونومیده است و به دلیل رنگ قرمز خونی به کرم خونی معروف شده است. نام دیگر آن نوزاد پشه ریز می باشد.

زیست شناسی کرم خونی

شیرونومیده ها در مراحلی از چرخه زندگی خود (جنینی و لاروی) در آب و در مرحله بلوغ در خشکی زیست می کنند. خانواده شیرونومیده جزء رده حشرات بوده و در مرحله لاروی غذای مناسبی برای ماهیان به شمار می رود. شیرونومیده در آب شیرین و راکد زندگی کرده و جزء موجودات پلی ساپروب است. نوزادان می توانند تمامی طول زمستان تا حد یخبندان را سپری کرده و پس از حصول شرایط مناسب به رشد و نمو خود ادامه دهند.

بهترین راه برای افزایش جمعیت شیرونومیده در مخازن آبی، ایجاد شرایط مطلوب برای جذب و تجمع پشه بالغ است. از جمله این روش ها کاشت درخت در اطراف استخرها برای نشستن پشه و قرار دادن گیاهان خشک بر روی آب برای جذب پشه می باشد. برای این کار می توان از گیاهان سبز عالی نیز استفاده کرد. البته باید توجه داشت مقدار زیاد گیاهان عالی در استخرها مناسب و مطلوب نمی باشد. روش دیگر جذب پشه ها، نصب منابع تولید نور در نقاط مختلف استخرهاست. به این شکل پشه ها به طرف نور جذب شده و سپس به داخل آب استخر سقوط می کنند. این پشه ها به راحتی توسط ماهیها مصرف می شوند.

پشه های بالغ اغلب 3 تا 5 روز عمر می کنند. جفت گیری آنها در صبح یا شب صورت می گیرد. تخم پشه ها به رنگ قهوه ای می باشد. طول آن 31/0 تا 36/0 میلی متر و عرضش 1/0 تا 12/0 میلی متر است. تخم ها در داخل کیسه ای به نام کوکون که طولش تا 2 میلی متر نیز می رسد نگهداری و محافظت می شوند. رشد و تکامل تخم ها 2 تا 3 روز به طول می انجامد. لارو پس از خروج از تخم به مدت 2 تا 3 روز در داخل کیسه مانده و سپس از کیسه خارج شده و وارد آب می گردد. سرانجام به آرامی به سمت بستر سقوط کرده و در آن مسکن می گزیند. لارو شیرونومیده به رنگ قرمز تیره می باشد. بدن لارو از بخش های سر، 3 حلقه سینه ای و 10 حلقه شکمی تشکیل گردیده است. در بخش های قدامی و خلفی بدن ضمایم پا مانند و یا مویچه های سینه ای وجود دارند که به منظور گرفتن غذا به کار می روند.

تکثیر و پرورش کرم خونی

لارو شیرونومیده از باکتری ها، جلبک های میکروسکوپی و مواد دتریتوس (در حال پوسیدن) تغذیه می نماید. طول دوره لاروی بسته به درجه حرارت متغیر بوده و معمولاً 12 تا 13 روز به طول می انجامد. لارو شیرونومیده قادر است در دمای صفر تا 37 درجه سانتی گراد زندگی کند اما دمای مطلوب جهت رشد و نمو آن 18 تا 20 درجه سانتی گراد گزارش شده است. اپتیمم مقدار اکسیژن محلول مورد نیاز برای لاروهای شیرونومیده 7 تا 8 میلی گرم در لیتر می باشد اما می توانند شرایط کمبود اکسیژن را نیز به سهولت تحمل نمایند. pH لازم جهت فعالیت طبیعی لاروها معادل 7 (خنثی) می باشد.

پرورش کرم خونی به طور کلی به دو روش سنتی و صنعتی صورت می پذیرد. در روش سنتی با ایجاد بستر مناسب برای تکثیر شیرونومیده ها و جلب پشه ها به آن مکان می توان به صورت طبیعی به تولید کرم خونی مبادرت ورزید. به عنوان مثال می توان یک محیط آبی مانند استخرهای خاکی، بتونی, فایبرگلاس و ... را با آب ساکن و مقداری گیاه خشک در اطراف و روی آب جهت جلب پشه ها در فضای باز ایجاد نمود و پس از تخم ریزی پشه ها با استفاده از کودهای حیوانی اقدام به غنی سازی و بارور نمودن آب نمود تا لاروها پرورش یابند. بدین ترتیب می توان به صورت روزانه یا دوره ای از آنجا کرم خونی برداشت نمود تا پس از ضدعفونی و شستشو به مصرف ماهی ها رساند.

از جمله مشکلات روش سنتی می توان به مواردی نظیر عدم امکان اعمال مدیریت مناسب بر سیستم پرورش، ایجاد مشکل ناشی از وجود جمعیت پشه ها در صورتی که محیط پرورش به محل زندگی انسان نزدیک باشد تولید نسبتاً کم در واحد سطح، ایجاد مشکل در فصول سرد و عدم توان کنترل فاکتورهای آب محیط پرورش اشاره نمود. امروزه روش های مختلفی برای پرورش کرم خونی در ابعاد تجاری و صنعتی ابداع شده است که در ادامه یکی از بهترین روشها را به اختصار مورد بررسی قرار خواهیم داد.

پرورش تجاری کرم خونی

در این روش پرورش به دو اتاق (سالن) نیاز است:

1- سالن نگهداری پشه های مادر (مولدین): در اینجا پشه های مولد جهت تخم ریزی به صورت گله ای نگهداری می شوند. تخم گذاری در سینی های فلزی یا شیشه ای صورت می گیرد. سینی ها دارای لبه بوده و مساحت آنها 1/0 متر مربع و عمق شان 3 تا 5 سانتی متر می باشد. به منظور تخم گذاری پشه ها، سینی ها را در کف اتاق قرار داده و داخل آنها به ارتفاع 2 تا 3 سانتی متر آب می ریزند. در این صورت شرایط برای تخم ریزی پشه ها آماده بوده و در هر سینی طی 24 ساعت 500 تا 800 کیسه حاوی تخم گذاشته می شوند. به محض پایان تخم گذاری جمع آوری پیله ها آغاز می گردد. هر بار که تخم ها جمع آوری می شوند لازم است آب تمیز به داخل سینی ها اضافه گردد تا شرایط اکسیژنی خوبی فراهم آید. دمای مناسب جهت انکوباسیون تخم ها 20 تا 22 درجه سانتی گراد است که در این درجه حرارت تکامل تخم ها 2 تا 3 روز به طول می انجامد. اپتیمم مقدار اکسیژن محلول 8 تا 9 میلی گرم در لیتر می باشد. البته اکسیژن محلول می تواند تا 5 الی 6 میلی گرم در لیتر نیز کاهش داشته باشد اما باید دانست که چنین کاهشی منجر به کندی تکامل تخم ها می گردد.

2- سالن پرورش لارو: در این مکان انکوباسیون تخم ها و همچنین پرورش لاروها انجام می گیرد. در این اتاق قفسه های مخصوصی وجود دارد که کارکاس خوانده می شوند. سینی های پرورش به طور پشت سر هم و پله ای در کارکاس جای می گیرند. مساحت این سینی ها 25/0 متر مربع و ارتفاع آنها 2 تا 3 سانتی متر می باشد. فاصله آخرین سینی از کف سالن 40 سانتی متر و فاصله بین سینی ها 2 تا 3 سانتی متر است. ارتفاع کلی قفسه ها تا 5/2 متر نیز می رسد. در داخل سینی های مخصوص پرورش لارو شیرونومیده لجن ریخته می شود. لجن را می توان از استخرهای خاکی تأمین نمود. برای پرورش لارو از سالن تخم ریزی مقداری تخم جمع آوری شده و به مقدار 100 پیله به ازای هر متر مربع در سینی ها کشت داده می شوند. در شرایط مناسب پس از مدتی تخم به لارو و سپس به شفیره تبدیل شده و سرانجام به پشه بالغ مبدل می گردد.

تغذیه لاروهای شیرونومیده

جهت تغذیه لاروها از مخمر به نحوی که مخمر به صورت خشک و یکنواخت در سطح لجن پخش گردد، استفاده می شود. در صورت کاهش دما طول مدت تکامل لارو افزایش می یابد. برای جداسازی لارو از لجن لازم است تغذیه قطع شود. مقدار آب داخل سینی نباید کم و یا خیلی زیاد باشد. چنانچه لاروها از لجن بیرون آیند نشانه کیفیت نامناسب شرایط بوده و اگر شرایط خوب باشد لاروها در داخل لجن باقی خواهند ماند. دوره پرورش لارو در شرایط مطلوب به طور متوسط 16 تا 17 روز به طول می انجامد و اگر دما مناسب نباشد (کاهش دما) این مدت به بیش از 30 روز می رسد.

روش جداسازی لارو از لجن

به منظور جداسازی لاروها از لجن ابتدا سینی را از کارکاس بیرون آورده و سپس لجن حاوی لارو را با توری فلزی با چشمه 7/0 تا 8/0 میلی متر ********** می کنند. بدین ترتیب لجن از ********** عبور کرده و لاروها روی توری باقی می مانند. با چنین روشی می توان از هر متر مربع 30 تا 35 گرم شیرونومیده در طول یک شبانه روز به دست آورد. ضمناً می توان توری را در یک ظرف آب حرکت داده تا لجن شسته و برطرف گردد.

تذکرات مهم:

1- کرم خونی به عنوان یک غذای مکمل بسیار مفید است، پس توصیه می شود که جهت حصول رشد بهتر و کاهش هزینه تغذیه ماهیان، غذاهای پلت تجاری به عنوان غذای اصلی و کرم خونی به عنوان غذای مکمل، در صورت امکان روزانه یک وعده و در صورت عدم دسترسی به آن حداقل هر 3 روز یک وعده در اختیار ماهیان قرار گیرد.

2- سعی کنید برای تقویت و بهبود تکثیر در ماهیان مولد از کرم خونی استفاده کنید.

3- در ماهیان بیمار یا حساس مانند دی*** که ممکن است از خوردن غذا امتناع ورزند بهتر است به عنوان محرک و اشتهاآور از کرم خونی استفاده گردد.

4- در صورت پرورش کرم خونی یا جمع آوری از محیط های طبیعی (دریاچه ها، استخرها و ...) بهتر است آنها را پس از شستشو ضدعفونی نمائید. بهترین روش ضدعفونی آنها انجماد در دمای 20 درجه سانتی گراد به مدت چند روز می باشد.