نگرشي ديگر بر مهندسي زلزله، ساده سازي فرايندهاي پيچيده

[EN-EZEL 13,039]

سوانح طبيعي خارج از كنترل انسان روي مي دهند و در اكثر موارد مردم آ نگونه كه آموزش ديده اند رفتار نمي كنند. علاوه بر اين از علوم، پژوهشها، رهنمودها، آيين نامه ها و نظريه هاي موجود هم به طور كامل استفاده نمي شود.

مرور سريع سوانح و پيامدهاي گذشته شاهدي بر صحت اين مدعاست. پس از هر زمين لرزه اي لرزش زمين متفاوت با حد انتظارات بوده و خرابيهاي بسياري به بارآورده است.

اين خرابيها عموماً به سبب طراحي، اجراي ضعيف ساختمانها، ناديده انگاشتن قوانين ساده و الفباي مهندسي مي باشد كه بعضاً به صورت اظهارات و بيانيه ها بعد از وقوع هر زمين لرزه اي نيز تكرار مي شوند. براي غلبه بر اين مشكل، متخصصان علم مهندسي زلزله بايد به تعديل و اصلاح شيوه هاي طراحي بپردازند و روشهاي ساده اي را پيشنهاد نمايند.

راه حلهايي كه كاربردي بوده و اطلاعات مردم را افزايش دهد. تحليل موفقيت نسبي پزشكان و تأثير آنها بر مردم با ايجاد اعتماد در مراجعين و توجه به خواسته هاي آنها با استفاده از راه حلهاي ساده و تقريباً قطعي مي باشد كه ريشه بسياري از اين راه حلها به زمان اين سينا يا طب اين سينايي بر مي گردد. تجويز دارو براي انسان با همه پيچيدگيهايش نسبت به پديده هاي ديگر مثل زمين، مانند اين است كه مهندسان براي تأمين ايمني بايد از دل متدها و فنون جديد همانند نانوتكنولوژي، دانشها و مصالح نو را استخراج نمايند. بي ترديد شمار زيادي از مردم به دليل پيچيدگي آيين نامه ها نمي توانند از آنها استفاده كنند؛ اما اگر راه حلهاي ساده به مردم پيشنهاد شود، واكنش ديگري نشان مي دهند؛ همان طور كه مردم با اينكه سبب بسياري از بيماريها را نمي دانند، ولي از داروهاي تجويز شده به علت اعتماد به پزشكان استفاده مي كنند . موضوعات مهندسي و مشكلات بايد به ترتيبي كه دربردارنده پاسخهاي مناسب و همساز با مرتبه علمي و تخصصي مربوط به مجريان و مصرف كنندگان باشد طبقه بندي شوند.

در مورد سازه ها و ساختمانهاي خاص، دانش مهندسي بايد بيشترين قابليت اطمينان، اعتبار، دقت و كنترل را تأمين نمايد؛ اما در مورد ساختمانهاي رايج (مسكن مردم) كه بيشترين تلفات انساني در هنگام زمينلرزه را به همراه دارد، بايد به راه حلهاي ساده و كاربردي متوسل شد. ميليونها از اين واحدهاي ساختماني غيرمهندسي ساز از مصالح غيرمسلح بنايي، خشتي و چوبي ... همراه با نواقص وكمبودهاي متعدد در سراسر جهان وجود دارد. آيا خانواده ها راه حلهاي ارائه شده توسط متخصصين مقاوم سازي ساختمانها در برابر زلزله را به هنگام ساختمان سازي رعايت مي كنند؟

نبايد انتظار داشت كه مردم از مهندسين براي ارزيابي مقاوم سازي منازلشان دعوت نمايند تا بعد از كلي محاسبه و طراحي، راه حلي ارائه دهند كه به علت هزينه بالاي آن هرگز مورد استفاده قرار نم يگيرد. ساكنين اين منازل اگر توان مالي داشتند، هرگز در چنين منازلي سكني نمي گزيدند؛ اما با تمامي اين كاستي ها، با اتخاذ روشي جديد و ساده مي توان در مناطق روستايي جهان منازل را ايمن ساخت. ما حتي در اتخاذ تصميم هاي سازنده و متقاعد كننده هم خيلي موفق نبوده ايم. در حقيقت تمامي اين مسائل ناشي از عدم صلاحيت و قابليت نمي باشد؛ بلكه اين وظيفه متخصصان است كه راه حل بهتري ارائه نمايند؛ زيرا آنها مي دانند.

علاوه بر اين، در بسياري از حالات، پزشكان در مقايسه با مهندسين زلزله ارتباط بهتري با مردم برقرار كرده اند. متخصصان در اين زمينه بايد بيشتر تلاش نمايند كه اين مقصود، جز با ساده سازي و داشتن يك رهيافت مبتكرانه حاصل نمي شود. اين باور م يتواند با ساده سازي علم مهندسي زلزله به دست آيد كه يكي از سخت ترين چالشها در اين عرصه مي باشد. به عنوان نمونه، كتب مقدس همانند قرآن و ديگر كتب قديمي، ادبيات كهن، آثار بزرگان و يا اشعار حافظ و مولانا در ضمن اينكه حاوي مطالب ارزشمند و سنگين مي باشند، براي عموم مردم قابل دركند و هر كس به فراخور دانش خود، هر چند اندك هم شده از مضامين عرفاني آنها بهره مي گيرد. اين يك حقيقت است كه هنر ساده سازي پديده هاي پيچيده و غامض به سطح بالايي از تخصص و كارشناسي نيازمند مي باشد. بزرگان همواره ساده سخنوري مي كنند؛ درحالي كه نوآموزان و مبتديان بسيار پيچيده سخن مي گويند. ما پيچيده سخن مي گوييم؛ زيرا در دانش خود داراي نقص و كاستي مي باشيم و آن را به سمت صحيحي هدايت نكرده ايم.

ما همواره سعي در خلق روشهاي پيچيده و دشوار داريم و اين كار را با افزودن پارامترها و مباحث جديدي كه كاملاً براي بناهاي پيچيده و خاص توجيه و تصحيح شده اند انجام مي دهيم؛ اما هرگز براي ساده سازي يافته هايمان در موارد معمول مثل خانه سازي تلاش نكرده ايم. اعتقاد راسخ دارم كه براي پديده هاي ناشناخته همانند زمينلرزه نگاهي ساده به آنها بهترين است. به كلامي ديگر، اكثر علوم پيشرفته بايد ساده، قابل فهم و مورد قبول قرار گيرند. اجراي اين نظريه تنها به يك رهيافت ميان رشته اي نياز ندارد؛ بلكه نيازمند يك برنامه آموزشي جامع براي تمامي افراد ذي ربط در اجراي ضوابط كاهش خطرهاي لرزه اي مي باشد. اصل كليدي در فعاليتهاي مذكور به طور قطع گسترش يك رهيافت مبتكرانه و تغيير در ديدگاهها در تحقيقات آتي در زمينه مهندسي زلزله مي باشد. براي رسيدن به اين هدف اندكي صبر و تلاش مي بايد.

پروفسور محسن غفوري آشتياني(استاد و رييس پژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله)

به نقل از ieea