مهندسی ارزش( Value Engineering )

[EN-EZEL 13,039]

مهندسی ارزش ابتدا پس از سال های جنگ جهانی دوم مطرح و در دو دهه اخیر به طور جدی در ساخت وسازها مورد توجه قرار گرفت و به عنوان یک روش مهم در عرصه فعالیت های مهندسی شناخته شده است. مهندسی ارزش به عنوان شیوه ای کارآمد برای شناسایی و حذف هزینه های غیر ضروری و کوتاه کردن زمان اجرا و بهینه سازی طرح ها به کار گرفته می شود . لازم به توضیح است که بررسی های مهندسی ارزش تنها به مرحله طراحی و ساخت طرح ها محدود نمی شود ، بلکه شامل مرحله بهره برداری و نگهداری نیز می باشد و حتی ممکن است هدف طرح را نیز گسترده و یا تکمیل نماید . مهندسی ارزش با ارائه راهکارهای نو و ابتکارها و خلاقیت ها و استفاده از تجربه ها ، نتایج سودمندی را در زمینه های بهبود کیفیت و صرفه جویی به عنوان دو عامل بسیار اساسی در پی داشته است . تجربه جهانی نشان می دهد که هر واحد هزینه برای مهندسی ارزش 15 تا 30 واحد صرفه جویی در پی دارد . از آنجا که در کشور ما طرح های مختلف و متنوعی در حال اجرا می باشد که اعتبارات زیادی را به خود تخصیص می دهند ، لزوم بکارگیری مهندسی ارزش و تهیه دستور العملی برای کاربرد آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است . در مهندسی ارزش فرض بر این است که هزینه هر طرح را می توان با مقایسه گزینه های محتمل در هر فعالیت و انتخاب گزینه بهینه ، با حفظ کیفیت و کارایی به حداقل رساند .

مطالعه در مورد مهندسی ارزش در طول جنگ جهانی دوم به علت کمبود مواد اولیه آغاز شد . لاری مایلز که به عنوان مخترع آنالیز ارزش و مهندسی ارزش شناخته شده است ، یک روش رسمی را ساماندهی کرد که با جایگزین سازی مواد در طراحی بدون قربانی کردن کیفیت و کارایی محصول نتیجه مطلوب بدست می آمد وبرای اولین بار در شرکت جنرال الکتریک مورد توجه قرار گرفت . در سال 1961 لارنس مایلز در کتاب معروف خود به نام « آنالیز و مهندسی ارزش » آنالیز ارزش را به صورت زیر تعریف کرد :

" آنالیز ارزش یک روش خلاق و سازمان یافته است که هدفش شناسایی هزینه های غیر ضروری می باشد ، هزینه هایی که نه کیفیت را افزایش می دهند و نه کارایی و طول عمر محصول را ، نه به چشم می آید و نه مورد علاقه مشتری است ".

انجمن مهندسی ارزش آمریکا ، مهندسی ارزش را این طور تعریف می کند :

" مهندسی ارزش مجموعه فنون نظام مند و کاربردی است ، برای تشخیص وظایف یک محصول ، یا خدمت وتولید آن وظایف ، با حداقل هزینه " . این انجمن معتقد بود مهندسی ارزش از طریق فرآیندهای گام به گام و نظام مند شامل یک سری تکنیک هاست که به شرح زیر عمل می کند:

1- تحلیل وظیفه به منظور تعریف علت وجود یک محصول یا اجزایش

2- فنون خلاق و ذهنی به منظور یافتن جایگزین های جدید

3- فنون اندازه گیری به منظور اندازه گیری ارزش عنصر فعلی و جایگزین آن

مهندسی ارزش ، اولویتی برای فعالیت های ویژه قائل نیست بلکه فقط روندی است برای فکر کردن که تعدادی روش با فنی را بمنظور بکارگیری در مراحل عمل به خدمت می گیرد .

مهندسی ارزش را نباید با روش های نوین یا سنتی کاهش هزینه اشتباه گرفت . زیرا این روش ، روش بسیار جامعی است که بر پایه تحلیل وظایف بنا شده است و بر پایه بهبود در ارزش بدون قربانی کردن کیفیت یا اعتبار یا طول عمر محصول بدست می آید .

در آغاز ، این روش در محیط های سخت افزاری بکار گرفته شد و توسعه یافت و در سال های اخیردر بسیاری از زمینه ها از جمله ساختمان سازی ، آموزش ، غیر سخت افزار ، مدیریت سیستم ها و روش ها وتجزیه و تحلیل در خرید ، پیش بینی، تخصیص منابع و بازاریابی بکار گرفته می شود .

پیش از استفاده از مهندسی ارزش ، کاربرد آن در عرصه ساختمان سازی و کارهای اجرایی بسیار اندک و اتفاقی بود . لیکن سپاه مهندسی ارتش آمریکا در نخستین دهه کاربرد مهندسی ارزش حدود 200 میلیون دلار صرفه جویی کرد. که بخش عمده این صرفه جویی نیز نتیجه ارزیابی دوباره پروژه های اصلی توسط خود این سپاه بوده است .

صنعت ساختمان تا سال 1972 به طور کلی فقط تا حدودی به مهندسی ارزش ابراز علاقه کرده بود . در سال 1972 دوازدهمین کنفرانس سالانه انجمن آمریکایی مهندسان ارزش ( save ) به کاربرد تحلیل ارزش در صنعت ساختمان تأکید کرد و در سال 1995 مهندسی ارزش به صورت یک روش فنی پذیرفته شده در فعالیت های طراحی و اجرایی در بیشتر کشورهای جهان تثبیت شد و رسمیت یافت بطوریکه بسیاری از دست اندرکاران عرصه های اجرایی به ویژه طراحان ، مشاوران ، پیمانکاران و کارفرمایان با مفاهیم و روش های فنی مهندسی ارزش آشنا شدند .

آنچه از تجربیات اجرای مهندسی ارزش تاکنون حاصل شده است کشف و تفهیم برخی مفاهیم و اصول بنیادی است که اساس رشد و تکامل روش های مهندسی ارزش قرار گرفته است .

این اصول بنیادی عبارتند از :

1- بهره گیری از کارشناسان چند تخصصی برای اعمال تغییرات

2- تکمیل تدریجی تغییرات از طرق مطالعه و بررسی عینی کار

3- بهره گیری از یک منطق اساسی برای طرح پرسش ها

4- برنامه ریزی انجام کار

مهندسی ارزش : تلاشی است سازمان یافته که با هدف بررسی و تحلیل تمام فعالیت های یک طرح از زمان شکل گیری تفکر اولیه تا مرحله طراحی و اجرا و سپس راه اندازی و بهره برداری انجام می شود و به عنوان یکی از کارآمدترین و مهم ترین روش های اقتصادی درعرصه فعالیت های مهندسی شناخته شده است . مهندسی ارزش در چارچوب مدیریت پروژه ضمن اینکه به تمام اجزای طرح توجه می کند ، بلکه هیچ بخشی از کار را قطعی و مسلم نمی داند. هدف مهندسی ارزش زمان کمتر برای رسیدن به مرحله بهره برداری بدون افزودن به هزینه ها یا کاستن از کیفیت کار می باشد . افزایش پیوسته هزینه های اجرایی و توسعه روز افزون فن آوری ، حذف آن بخش از هزینه ها را که نقش در ارتقاء کیفیت ندارند واز لحاظ اجرایی نیز غیر ضروری می باشند ، الزامی دانسته است . کاربرد مهندسی ارزش در پروژه های اجرایی با توجه به پیچیدگی کارها در طرح های بزرگ اجرایی میتواند به ابزار بی چون و چرای مدیریت در کنترل هزینه ها تبدیل شود . هدف این روش از میان برداشتن یا اصلاح هرچیزی است که موجب تحمیل هزینه ای غیر ضروری می شود ، بدون آنکه آسیبی به کارهای اصلی واساسی طرح وارد آید . مهندسی ارزش مجموعه ای متشکل از جند روش فنی است که با بازنگری و تحلیل اجزای کار قادر خواهد بود اجرای کامل طرح را با کمترین هزینه و زمان تحقق بخشد .

هزینه طرح در این مقوله نه فقط هزینه های طراحی و اجرا بلکه هزینه های مالکیت شامل بهره برداری ، تعمیر و نگهداری و هزینه هایی مصرف در برابر دوره های عمر مفید طرح را نیز شامل می شود . روش های مهندسی ارزش می تواند موجب اصلاح و ارتقای کیفیت فرآیندهای تولید صنعتی و انجام طراحی های جدید در هر مرحله از یک پروژه اجرایی گردد . بر خلاف آنچه که در صنایع تولیدی مرسوم است و می توان یک روش اصلاحی را همواره در مراحل بعدی تولید یک محصول خاص نیز اجرا کرد . در پروژه های ساختمانی که هر سازه دارای شرایط ویژه ای است ، حدود کاربرد یک روش اصلاحی مهندسی ارزش محدود به همان پروژه است . با آنکه روش مهندسی ارزش را می توان در مراحل اجرایی یک پروژه بکار برد بیشترین مزایای آن زمانی حاصل می شود که در نخستین مراحل برنامه ریزی و طراحی بکار گرفته شود .

نوآوری و جنبه های کاربردی مهندسی ارزش آن را از روش های سنتی و متعارف کاهش هزینه متمایز می گرداند. روش های سنتی کاهش هزینه ها عموماً ازتجربیات گذشته و نگرش ها و عاداتی که جنبه تکرار به خود گرفته است تبعیت می کند و اثری از خلاقیت در آنها دیده نمی شود . مهندسی ارزش بر عکس ، گردآوری اطلاعات ، شناسایی عرصه های مشکل دار ، پیشنهادها و تدوین روش ها ، طرح های ابتکاری ، پرورش اندیشه های نو، دقیق و همه جانبه دیدگاه هایی را که قرار است توصیه شود مطرح می سازد .

فرآیند مهندسی ارزش فرآیندی منطقی و ساختار یافته است که در آن از یک گروه کارشناسی چند تخصصی برای هدف های زیر استفاده می شود:

1- انتخاب پروژه یا محصول مناسب برای تحلیل با توجه به زمان مصرف شده برای مطالعه

2- مشخص کردن و اندازه گیری ارزش جاری یک پروژه و محصول یا اجزای تشکیل دهنده آن با توجه به عملکردهایی که نیازها ، هدف ها و خواسته های یک پروژه را برآورده می سازد .

3- تدوین و ارزیابی گزینه های جدید برای تخمین یاارتقای کیفیت بخش های وابسته با هزینه کمتر .

4- انطباق گزینه جدید با بهترین راه عملی کردن آن

[EN-EZEL 13,039]

مهندسان مشاور و مهندسی ارزش

مهندسی ارزش که مؤثرترین روش ارزیابی و شیوه ای کارآمد برای کاستن هزینه های غیر ضروری و انتخاب روش های بهینه از زمان شکل گیری اندیشه یک طرح تا مرحله بهره برداری از آن است ، امروزه با تکیه بر رویکرد سیستمی و با دیدگاهی متفاوت از گذشته به طرح ها می نگرد . مهندسان مشاور در جریان طراحی و پس از ارائه طرح به سختی می پذیرند که ارزش داوری ای را که برای خود قائل اند ممکن است با روش های فنی و عملی ای که گروه تحلیل ارزش ارائه می دهد ناسازگاری داشته باشد . حال آنکه مشاوران و طراحان هر چند که باید از بیشترین داده ها وآمار موجود در طراحی خود استفاده کنند ، باز ممکن است به دلایلی دسترسی به کلیه اطلاعات مورد نیاز برای تهیه مناسب ترین طرح را نداشته باشند . گذشته از این بیشترین اشکالات و نارسایی های طراحی در مرحله اجرا پیش می آید . در مرحله ای که باز شدن جبهه های مختلف کاری ، عوارض پنهان و ناشناخته کار را آشکار می سازد و شرایط جدیدی را را به طرح تحمیل می کند . مهندسان مشاور باید تغییرات را به راحتی بپذیرند و تحمل شرایط و ضرورت های تحلیل ارزش را توهینی به مقام تخصصی خود ندانند . در کشور ما بازنگری و دوباره اندیشی طرح ها که الگوی ابتدایی و ساده شده مهندسی ارزش است صرفه جویی های زیادی را برای کارفرمایان به ویژه در مرحله اجرایی طرح ها تأمین کرده است .

- تغییر سنگ چین ( riprap ) روی سد کرخه که در بدنه سد به صورت خشکه چینی انجام می گردید و بجای آن از خاک و سیمان استفاده شد در کاهش زمان اجرا و کاستن هزینه های اجرای بسیار مؤثر بود .

- تغییر مصالح فیلتر و پوسته و حذف حدود 300 شمع حوضچه آرامش همین سد که موجب اتصال صفحه بتنی می گردید ، گذشته از اینکه زمان اجرای عملیات ساختمانی سد را به نصف تقلیل داد ، بیش از چندین میلیارد ریال در هزینه های اجرایی صرفه جویی به عمل آورد .

- در طرح کارون سه با افزایش 24 متر به ارتفاع نشیب بند ، حدود 40 متر از عمق حوضچه استغراق کاسته شد و از 6000 متر تاندون گذاری پر هزینه و وقت گیر جلوگیری شد .

پیمانکاران و مهندسی ارزش

پیمانکاران همواره در حین اجرا با مسائل ومشکلات تازه ای روبرو می شوند که لزوم تغییرات در طراحی ضرورت می یابد . با اینکه بیشترین موارد کاربرد روش های فنی تحلیل ارزش در مرحله اجرا انجام می شود ، باید پذیرفت که موفقیت کامل این کار به توانایی پیمانکاران مجرب برای مشارکت در تحلیل ارزش بستگی دارد . یکی از مشکلات کنونی در عرصه اجرا ، دوگانگی بین طراحی و اجراست . به رسمیت شناختن توانایی های مدیر یا سرپرست کارگاه می تواند کاربرد روش های تحلیل ارزش را تضمین نماید .

 

کارفرمایان و مهندسی ارزش

برای کارفرما هر تغییری که با حفظ کیفیت و زیبایی کار به کوتاه ترشدن مدت قرارداد بیانجامد ارزش آن را دارد که مهندسی ارزش در مورد آن انجام شود . حتی اگر ارزش ریالی نیروی کار و مصالح مصرفی و مبلغ قراداد کاهش نیابد طرح زودتر به بهره برداری رسیده و در صد مربوط به هزینه های بالاسری پیمانکار کاهش می یابد . ضمن اینکه محدودیت های مالی و قیمت های اجرایی که هر روز افزایش می یابد و بازگشت ارزش کامل پولی را که کارفرما هزینه می نماید و باید بدور از هر گونه هزینه های غیر ضروری باشد به طوری جدی مطرح می گردد . مهندسی ارزش یکی از ابزارهای مؤثر برای دستیابی به اجرای طرح ها با کمترین هزینه، همراه با اطمینان بخشی طرح ،سودمندی ، قابلیت تعمیر و نگهداری و حفظ جنبه های زیبایی کار است .

بهره گیری از روش های مهندسی ارزش با توجه به اینکه بیش از 30 درصد بودجه سالانه کشور، صرف طرح های عمرانی می شود باید به عنوان یک ضرورت مورد توجه قرار گیرد و این روش سازمان و ضوابط مربوط به خود را پیدا کند .

روش هایی که در کشورهای اروپایی ، آمریکا ، ژاپن و هند بکار می رود باید بررسی گردند و روشی که با قوانین و عادت های فنی و مهندسی ما انطباق دارد انتخاب و اجرا شود . در حال حاضر هیچ روش ، دستور العمل و ضابطه ای در کشور ما وجود ندارد که کاربرد روش های مهندسی ارزش را در طرح های عمرانی الزامی کرده باشد وموجب صرفه جویی صدها میلیارد ریال هزینه های اضافی در اعتبارات عمرانی با اجرای روش های مهندسی ارزش شود .

با عنایت به قانون برنامه توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کلیه وزارتخانه ها ، سازمان ها و نهادهای اجرایی و تصمیم گیر کشور باید به یاری سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور شتافته و با کوششی فراگیر و پرشتاب دست به اقدامی مشترک بزنند و روش ها ، وظایف و چارچوب فعالیت های مهندسی ارزش را در کشور مشخص کرده و به آن جنبه قانونی ببخشند و دستورالعمل های آن را تنظیم کنند و بعنوان یک الزام قانونی تمام طرح های عمرانی ، صنعتی و تولیدی کشور را تحت پوشش روش های مهندسی ارزش قرار دهند .

مؤلف : مهندس محسن فخری