حمام گنجعليخان؛ تلفيقي از هنر معماري و سنن تمدن كارمانيا

[Mahnaz.D 61,915]

حمام گنجعليخان کرمان شاهکار معماري صفوي و تلفيقي از هنر معماري کهن و سنن تمدن کارمانيا است و به عنوان يکي از زيباترين بناهاي تاريخي ديار کريمان نمايي از زندگي پيشينيان اين ديار را منعکس مي کند.

حمام گنجعليخان کرمان يکي از حمام هاي ايران است که بدليل قدمت و نوع معماري و همچنين به تصوير کشيده شدن سنتهاي اقشار مختلف کرمان کهن در ليست اولين حمام هاي مطرح ايران و همچنين قطبهاي گردشگري جاي گرفته است.

حمامي که در زمان حکومت صفويه و در دوران حکومت حاکم عدل گستر کرمان يعني "گنجعليخان" بنا و بعد از او توسط پسرش "عليمردان خان" تکميل شد و به شکل امروزي درآمد.

اين حمام تاريخي که اکنون در ميانه بازار گنجعلي خان کرمان واقع شده است مملو از هنرهاي مختلفي چون گچ بري، کاشي کاري، مجسمه سازي، نگار گري، مقرنس کاري، حجاري و سنگ کاري است و بگونه اي که از اين حمام به عنوان شاهکاري از معماري دوران صفوي ياد مي کنند.

حمام گنجعلي خان کرمان از جمله آثار مهمي است که در ميانه بازار راسته بزرگ کرمان و به قول کارشناسان فرهنگي در مسير گردشگري توريست هاي استان يعني مسير بازار و آثار فرهنگي اطراف بازار بزرگ کرمان قرار دارد اين حمام زيبا که با کاشي هاي آبي در ورودي درب اصلي متمايز شده يکي از چندين اثر هنري گذشتگان است که در کرمان زمين قرار گرفته است.

درباره قدمت اين حمام زيبا گفته اند در سالهاي 1007 تا 1029هجري قمري در زمان اوج شکوفايي اقتصادي صفويه توسط گنجعلي خان حاکم دلير و سلحشور که به دستور شاه عباس و در سال 1005 به حکومت کرمان منصوب شد، ساخته شده است.

حمام گنجعلي خان بي شک يکي از زيباترين آثار تاريخي شهر کرمان است که حاصل دست معمار بزرگي چون "سلطان محمد معمار يزدي" است و در و ديوارش با کارهاي خطاطي زيباي هنرمند معروف يعني "عليرضا عباسي" مزين شده است و وجود همين دو نام در ليست هنرمنداني که در اين حمام کارهاي خود را به نمايش گذاشته اند کافي است تا شاهکار بودن آثار هنري به کار رفته در اين حمام اثبات شود.

اين حمام تا 50 سال گذشته از جمله حمامهاي داير شهر کرمان بوده است ولي از مدتها قبل و از حدود سالهاي 1347 با آغاز مرمت اين بناي تاريخي عملا از حالت حمام به موزه گنجعليخان تغيير نام داد و امروزه به نام موزه مردم شناسي يکي از پرجاذبه ترين نقاط ديدني شهر و استان کرمان است و همه ساله در فصول مختلف ميزبان گردشگران زيادي از سراسر دنيا است.

اما فضاي داخلي اين حمام از قسمت هاي کلي چون سر درورودي، گرمخانه، نظافت خانه، حاکم نشين و رختکن تشکيل شده است به طور مثال رختکن اين حمام از قسمت هاي مختلفي شامل شش غرفه جداگانه تشکيل شده است که نور هر کدام از سوراخي که توسط معمار در سقف ايجاد شده تامين مي شود و جالب اينکه نوع نور پردازي به گونه اي است که فضاي تمام حجره ها نور مخصوص به خود را دارد.

قسمت دوم اين حمام گرمخانه است که در فضايي هشتي مانند و با پيچ و خم هاي جالب خود مانع از ديد عموم و همچنين هدر رفت گرماي درون گرمخانه مي شود نکته جالب درباره گرمخانه اين است که در اين قسمت دو سنگ تقريبا قرمز رنگ وجود دارد که حکم ساعت را دارند و با گردش آفتاب زمان طلوع و غروب آفتاب را مشخص مي کنند.

در ديگر قسمت ها نيز معماري هاي جالبي به کار رفته به طور مثال شبکه آب رساني اين حمام از نوع لوله کشي بوده و از قنات شهر تامين مي شده است و آب خزينه نيز با آتش زدن بوته هاي بياباني دير سوز که دوام بيشتري داشتند گرم مي شده است.

اما يکي از اصلي ترين زيباييهاي اين حمام وجود مجسمه هاي مومي با هيبت انساني در حال انجام فعاليت هاي مختلف است حمام گنجعلي خان با وجود اين مجسمه هاي انسان نما است که زنده جلوه مي کند امروز در يادها مانده است و به عنوان اثري منحصر بفرد و گوياي تمدن کرمان تبديل شده است.

مجسمه هايي که هر کدام در يکي از حالات انساني در نگاه اول زنده بودنشان را در ذهن انسان جاري مي کنند.

مجسمه هايي در حال نماز، در حين چپق کشيدن و مشورت با هم ، در حين کيسه کشيدن دلاک و ديگر اشکالي که در حمامهاي عصر صفويه در بين مردم آن زمان در حمام اتفاق مي افتاد همگي و همگي در اين حمام چشم نواز بازديد کنندگان هستند.

حمام گنجعلي خان در قالب مجموعه گنجعلي خان يکي از معروفترين آثار تاريخي کرمان است مجموعه شامل مسجد، حمام، بازار، آب انبار و کاروانسرا است و در قديم محل حضور تجار و محل رفت و آمد هاي زيادي بوده است که بازار گنجعلي خان امروزي يکي از چندين قسمت بازار سر پوشيده بزرگ کرمان است و کاروانسرا نيز يکي از مراکز خريد عمده تجار است.

حمام گنجعلي خان همچنين آثاري از حاکم عدل گستر صفوي گنجعلي خان را نيز در خود دارد آثاري چون ظروف چاي خوري زيبا و ديگر آثار دستي وقت ، اين حمام تاريخي زير بنايي حدود 1300متر دارد .

جام جم آنلاين