سلسله مباحث گياهان در معماري منظر

[Mohammad Aref 120,438]

گام نخست: طبقه بندي گياهان

 

سرگذشت انسان از سرآغاز زندگي اش بر روي زمين همواره با گياهان پيوندي ناگسستني داشته است. از گياه ممنوعه خورد و بر زمين آواره و سرگشته گشت. پس از آن گياه در لحظه لحظه ي زندگي اش جاري بوده و هست. نقوش گياهي در آثار گوناگون از نقاشيهاي ديواري بر غارها گرفته تا مفرغها و سفالينه ها و نقش برجسته ها و ... همه و همه نشانگر نقش گياهان در زندگي ، اعتقادات و باورهاي انسان از آغاز تا به امروز مي باشد .

گياهان را از جنبه هاي گوناگون مي توان مورد بررسي قرار داد ، از سمبل شناسي گرفته تا رده شناسي

( Taxonomy) . آنچه در اين بخش بيشتر مورد نظر است بررسي گياهان از نظر كاربرد آنها در معماري منظر مي باشد كه علاوه بر پرداختن به جنبه هاي عيني ، ويژگي هاي ذهني آنها را نيز هم در نظر مي آورد .

براي گشايش اين مهم نياز به دانستن اطلاعات پايه در مورد گياهان است. به همين دليل در اين مقاله به طبقه بندي گياهان پرداخته مي شود.

 

 

 

 

طبقه بندي گياهان

از يك جنبه گياهان به دو گروه تقسيم مي شوند :

1- گياهان ميكروسكوپي

2- گياهان ماكروسكوپي

گياهان ميكروسكوپي : آن دسته از گياهان را شامل مي شوند كه با چشم غير مسلح قابل رؤيت نيستند .

گياهان ماكروسكوپي : آن دسته از گياهان را شامل مي شوند كه با چشم غير مسلح قابل رؤيت هستند.

در طراحي معماري منظر تنها گياهان ماكروسكوپي مورد توجه قرار مي گيرند.

 

طبقه بندي گياهان بر اساس اندازه :

اساس طبقه بندي باغباني گياهان خصوصيات ظاهري آنهاست نه ويژگي هاي وراثتي .

1- درختان

2- درختچه ها

3- بوته ها

 

درختان (Trees)

1- گياهان چوبي (Woody plants)(منظور از گياهاني است كه پوسته خارجي ساقه ي آنها خشك است و معمولا در زمستان از بين نمي روند و هر سال به قطر ساقه ي آنها افزوده مي شود. مانند نارون و افرا و ...)

2- داراي تاج و تنه ي مشخص هستند.

3- حداقل ارتفاع آنها به هنگام بلوغ 4.5 متر است.

 

 

 

 

 

تقسيم بندي ارتفاعي درختان:

1- كوچك 4.5 تا 9 متر

2- متوسط 9 تا 18 متر

3- بزرگ بيش از 18 متر

 

درختچه ها (Shrubs)

1- چوبي

2- غالبا داراي تنه ي غير مشخص

3- حداكثر ارتفاع 6 متر

تقسيم بندي ارتفاعي درختچه ها:

1- كوچك حداكثر 1.5 متر

2- متوسط 1.5 تا 3 متر

3-بزرگ 3 تا 6 متر

 

بوته ها

اين اين گياهان به چند دسته تقسيم مي شوند:

1- گياهان پوششي

2- گياهان زينتي و پيازي

3- بالا رونده ها

 

 

تقسيم بندي گياهان بر اساس فصل سرسبزي

1- گياهان هميشه سبز

2- گياهان برگ ريز خزان پذير

گياهان هميشه سبز: اين گياهان در 4 فصل سال برگ دارند. برگ هاي آنها تك تك مي ريزند و برگهاي ديگر جايشان را مي گيرند. اين برگ ها در سراسر سال همواره سبزند. مانند :انواع مركبات، كاج، سرو و ...

نكته: سبز بودن در اين تعريف درمقابل خزان يافته قرار مي گيرد و جنبه هاي رنگ شناسي آن مد نظر نيست.

گياهان برگ ريز خزان دار: برگ هاي اين گياهان مي ريزند و هر سال يك دوره ركود را از سر مي گذرانند. مانند: زبان گنجشك، عرعر، صنوبر و ...

 

 

 

[Mohammad Aref 120,438]

گام دوم: گياه ، مصالح منظر يا سازنده فضا؟

 

در دهه هاي پس از جنك دوم جهاني علاقه به گسترش و بهبود كيفيت منظر اطراف افزايش يافت كه اين امر فرصت هاي بسياري براي طراحان كاشت به وجود آورد كه اين امر خود معلول تغيير نگرش بشر نسبت به جهان طبيعت و پيش آمدن دغد غه هاي زيست محيطي بود. با توجه به اينكه هدف از سلسله مباحث گياه شناسي پرداختن به اين ريشه ها و علتها نيست، پيرو مباحث پيشين به نقش گياهان در طراحي معماري منظر پرداخته مي شود.

هر چند گياهان به عنوان عضو جدايي ناپذير معماري منظر در اذهان نقش بسته اند اما معماري منظر در تمامي موارد الزاما وابسته به گياه نيست و نمونه هاي برجسته اي از آن در نقاط مختلف دنيا در زمان هاي مختلف وجود دارد؛ براي نمونه مي توان به باغ هاي خشك ژاپني اشاره كرد و از نمونه هاي بومي آن باغ – فرش هاي خشك ايران در مناطق كم آب نام برد.

با اين همه نمي توان از اهميت نقش گياهان در معماري منظر چشم پوشي كرد.« گياهان مهمترين متغير محيطي هستند كه در ذهن بيننده تصوير ايجاد مي كنند. حتي در آشفته ترين مكان ها نيز يك زمينه ي گياهي وجود دارد كه بر درك اثر مي گذارد.»( ل. ماتلاك، 1379 ،174 ) اين ادراك جنبه هاي گوناگون حسي و عقلي را در بر مي گيرد. « درك حسي مكان تا حد بسيار زيادي به شكل بصري صورت مي گيرد. همچنين در بسياري مواقع گياهان بهتر از هر ماده ي ديگري مورد استفاده ي طراح سايت مي توانند ويژگي هاي بصري مكاني را تعيين كنند.» ( همان، 174 )

در بسياري منابع گياهان را به عنوان مصالح معماري منظر معرفي مي كنند ، در صورتي كه اين ديدگاه در بر گيرنده ي جنبه هاي مختلف گياهان نمي باشد. گياه به عنوان سازنده ي مكان در آفرينش اثر حضوري فعال دارد. سازنده اي كه جاري بودن زمان بر آن كاملا محسوس است؛ رشد مي كند، گل مي دهد، برگ مي ريزد، ميوه مي دهد، پير و فرتوت مي شود و در نهايت مي ميرد.

 

گياهان در معماري منظر از دو ديدگاه قابل بررسي اند:

1- ارزش هاي كاركردي

2- ارزش هاي زيباشناختي

انسان از ابتداي خلقت تا به امروز، خودآگاه يا ناخودآگاه، با هر دوي اين ها سر و كار داشته است. آنچه ارزش هاي كاركردي را مطرح مي كرده است، نيازهاي مادي بشر و آنچه ارزش هاي زيبا شناختي را پيش مي كشيده است، نيازهاي روحي و معنوي او و آن واكنش ذاتي انسان به گياه بوده است.

 

ارزش هاي كاركردي گياهان به دو دسته قابل تقسيم است:

1- استفاده هاي فني – مهندسي

2- استفاده هاي اقليمي

 

كتابشناسي:

ل. ماتلاك، جان. 1379.آشنايي با طراحي محيط و منظر. جلد نخست. مترجم: معاونت آموزش و پژوهش سازمان پارك ها و فضاي سبز شهر تهران. ناشر: سازمان پارك ها و فضاي سبز شهر تهران.

 

پرستو عشرتي/ دانشجوي كارشناسي ارشد معماري منظر- دانشگاه تهران / ورودي 1385