معماری در استان كردستان

[Mahnaz.D 61,915]

های تاریخی استان كردستان

 

 

عمارت آصف دیوان

 

این بنا در ضلع شمالی خیابان امام خمینی در شهر سنندج واقع شده است.

سردر ورودی بنا با نمای آجری، به شكل نیم هشتی و متأثر از سبك باروك است. تالار تشریفات بنا دارای ایوان ستون دار با اُرُسی (نوعی در قدیمی كه دارای چهارچوب مخصوص بوده و با بالا و پایین رفتن باز و بسته می شده است)پر كار است و از بخش های بسیار زیبای بنا محسوب می شود. در بخش غربی نیز اُرُسی های زیبایی تعبیه شده است. در این عمارت تزیینات معماری مانند گچ بری، آینه كاری و كار چوب با مهارت به كار رفته است.

این ساختمان دارای چهار حیاط است كه به ترتیب عبارت اند از: بیرونی، اندرونی، حیاط مطبخ و اصطبل. یكی از این حیاط ها تخریب شده است. این عمارت دارای یك رشته قنات است كه آب حوض بزرگِ آب نمای مقابل تالار و دو حیاط دیگر از آن تأمین می شود.

در ضلع جنوب غربی عمارت، حمام خصوصی با سبك و اسلوب معماری حمام های ایرانی ساخته شده است كه دارای نقش های آهك بری و ستون های سنگی بسیار زیبا است.

براساس نقل قول های مختلف ، احداث بنای اصلی عمارت آصف كه به تالار تشریفات معروف است، احتمالاً مربوط به دوران صفویه است كه در دوره های بعدی ، به ویژه در دوران قاجار و پهلوی به تدریج بخش هایی به آن افزوده شده است. عمارت آصف در نوع خود از نظر معماری منحصر به فرد است.

 

عمارت و باغ آیت الله مردوخ

 

روستای " نوره" در 18 كیلومتری جنوب غربی شهر سنندج واقع شده و بیش از سه هزار نفر جمعیت دارد." نوره" روستایی با معماری بومی منطقه كردستان است كه در معماری آن از مصالح محلی، به ویژه سنگ های منطقه استفاده شده است.

بنای آیت الله مردوخ در دامنه یكی از تپه ماهورهای غرب كوه " آبیدر" و به فاصله 700 متری روستای نوره قرار دارد. این اثر قابل توجه، در جنوب روستا واقع ، و از موقعیت خاصی برخوردار است. نوع معماری آن قلعه ای و دارای چشم اندازی زیباست و اشراف كامل به محیط پیرامون و روستا دارد. این بنا در زمینی به مساحت 600 متر مربع ( اعیان 500 متر مربع و عرصه 550 متر مربع ) از مصالح محلی و در دو طبقه ساخته شده و در طرفین گوشه های شمالی و جنوبی دارای برج دیده بانی است. حیاط آن در ضلع غربی قرار دارد. طراحی و اجرای این بنا و باغ به وسیله " آیت الله مردوخ " انجام شده و توسط استادكاران بومی به ویژه استاد " عنایت الله " و استاد " علی محمد بنا" در سال 1322 شمسی ساخته شده است.

[Mahnaz.D 61,915]

خانه آیت الله شیخ محمد مردوخ كردستانی

 

بنای آیت الله مردوخ در محله قطارچیان و ضلع شرقی خیابان مردوخ شهر سنندج واقع شده و اكنون در تملك خانواده دیگری است. این ساختمان دردو طبقه و زیرزمین، به شیوه معماری اصفهانی در دوره قاجاریه ساخته شد. این منزل دارای دالان ورودی طولانی، اتاق سرایدار، حیاط چهارگوش و راه پله ورودی از دو سمت تالار شاه نشین بود. در ساختمان از آب جاری و روش دفع سنتی فاضلاب استفاده می شد. در حیاط آن كه دارای آب نما و فضای سبز است، حریم خصوصی و عمومی كاملا رعایت شده است. بر اثر كم توجهی مالكین فعلی ، در ساختمان تغییراتی حاصل شده است.

 

عمارت احمد زاده

 

این عمارت در ضلع شمالی بلوار نمكی شهر سنندج واقع شده و زمان ساخت آن به دوران حكومت پهلوی اول برمی گردد. بنا دارای یك حیاط چهار گوش كوچك است و ساختمان آن در چهار طبقه با نمای جنوبی و تزیینات آجر تراش بسیار زیبا و پركار در قسمت نمای اصلی، ساخته شده است.

عمارت احمد زاده نسبت به سایر بناهای مسكونی استان، از شیوه اجرایی و تزیینات منحصر به فرد برخوردار ، و نوع معماری آن برون گرا است. از این رو با وجود یك حیاط در ضلع جنوبی، می توان گفت سبك معماری كردستانی كه ویژگی بارز آن ایوان های ستون دار است در این عمارت به بهترین وجهی رعایت شده است.

[Mahnaz.D 61,915]

عمارت امجدالاشراف

 

عمارت " امجدالاشراف " در خیابان صلاح الدین ایوبی شهر سنندج قراردارد. این بنا به سفارش " میر ابوطالب" كه از تجار اصفهان بود، با چیره دستی و مهارت معماران و استادكاران اصفهانی در سال 1217 هـ.ق ساخته شد. این عمارت در اصل شامل تالار تشریفات كه در ایام محرم محل عزا داری سالار شهیدان بود و نیز بناهای مسكونی مجاور بود كه بعدها دچار تغییرات و دگرگونی هایی به ویژه در قسمت جنوبی شد.

فضاها و اطاق های سه دری و پنج دری در دو طبقه، گچ بری های پر كار با نقوش اسلیمی و در جوار آن نقاشی هایی متآثر از نقاشی غربی، قاب بندی های سقف حسینیه با نقاشی های زیبای منحصر به فرد در شهر سنندج، پنجره ها با شیشه های رنگی و سایر عناصر تزیینی به كار رفته در بخش های مختلف این عمارت، از جمله خصوصیات شاخص و منحصر به فرد این بنا است و آن را در زمره یكی از مهم ترین بناهای استان از نظر معماری، به ویژه تزیینات معماری قرار داده است. در نمای بنا، تزیینات آجركاری خفته و راسته به خوبی كار شده است. این ساختمان دارای حیاط با حوض مستطیل شكل و سنگ فرش تخته پوش سنندجی است.

عمارت سرهنگ آزموده اردلان

 

این عمارت در بافت قدیمی محله قطارچیان سنندج، در كوچه خسروی نزدیك عمارت وكیل الملك واقع است. این بنای قدیمی كه مالك اولیه آن فردی از خانواده " اردلان" بود، اكنون در تملك میراث فرهنگی كردستان قرار دارد. این عمارت دارای بخش های مختلفی است؛ سردر ورودی به فرم نیم هشتی و سكوهای قرینه سنگی با قوس های متداخل نیم دایره آجری و گره چینی است. حیاط چهار ضلعی مركزی ساختمان با آب نما و باغچه، یاد آور معماری درون گرای ایرانی است. فضاهای دیگر شامل سه دری ها، دودری و پنج دری، تالار، اُرُسی زیبا و بدیع در هر یك از مدخل های ورودی فضاها، بسیار حساب شده و زیبا است. تمام فضا در پیرامون حیاط مركزی و در دو طبقه ساخته شده است. تزیینات آن تركیبی از اُرُسی، گچ بری رنگی، حجاری روی سنگ، آجر كاری به صورت خفته و راسته و استفاده از نرده های فلزی است. تاریخ ساخت دقیق منزل مشخص نیست، اما با توجه به نوع و ویژگی معماری بنا، به نظر می رسد كه در دوره قاجار ساخته شده باشد.

مجموعه عمارت شیخ محمد باقرغیاثی

 

این ساختمان كنار عمارت وكیل الملك ، در ضلع شمالی خیابان كشاورز و در محله قطارچیان سنندج واقع است. این منزل كه از خانه های بزرگ شهر سنندج محسوب می شود، دارای بخش های مختلف است كه طی چند دوره ساخته شده است. سردر ورودی، مهم ترین بخش ساختمان، از نظر نوع معماری دارای ویژگی های منحصر به فرد است. بخش دیگر كه ساختمانی سه طبقه است، در اوایل دوره پهلوی، در داخل حیاط اصلی و در كنار قنات ساخته شده است.

برای رسیدن به داخل ساختمان باید سلسله مراتب خاصی را طی كرد؛ ابتدا باید از سردر، هشتی، حیاط بیرونی و سپس از حیاط اصلی و محلی كه شیخ در آن ساكن بود، عبور كرد. فضاهای مختلف این مجموعه شامل پنج دری ها، سه دری ها، انبار، زیرزمین، هشتی، تراس، راهروها، هفت دری و مسجد است.

تزیینات معماری این ساختمان شامل اُرُسی سازی كه در نوع خود دارای طرح های اسلیمی قابل توجهی است، قاب بندی، گچ بری، حجاری روی سنگ و همچنین تزیینات آجر كاری است.

امروزه بخش هایی از ساختمان ، تخریب شده ولی قنات آن به خوبی باقی مانده است. این بنا متعلق به " شیخ محمد باقرغیاثی" از عارفان برجسته سنندج بود و هنوز وراث آن مرحوم در آن زندگی می كنند. معمار بنا ، استاد" ابراهیم مختار پوریان" بود.

 

منبع: کتاب میراث فرهنگی استان کردستان

[Mahnaz.D 61,915]

باغ های زیبای استان كردستان

 

باغ سازی نزد ایرانیان سابقه دیرینه ای دارد. باغ در فرهنگ ایرانی همانند كشتی نوح كه موجودات زنده را حفظ كرد، دارای اهمیت است. در این میان چهار باغ به خاطر چهار عنصر مقدس و گردونه زندگی، از اهمیت خاصی برخوردار بود.باغ سازی در كردستان به دلیل علاقه مندی والیان كردستان به سبك معماری ایرانی و باغ سازی ایران، رونق و گسترش یافت. از چندین چهار باغ، اكنون فقط نام برخی از آنها در كردستان باقی مانده است.

باغ امیریه

 

یكی از باغ های قدیمی شهر سنندج كه در دامنه كوه آبیدر قرار دارد باغ امیریه است. این باغ كه از باغ های شاخص استان كردستان محسوب می شود، توسط " امیر نظام گروسی" كه مدتی نماینده دولت در كردستان بود، ساخته شد.

باغ امانیه

 

از دیگر باغ های دامنه آبیدر، باغ " امانیه" است كه به وسیله " امان الله خان اردلان" ایجاد شد. هر چند شكل و فرم این باغ ها با تغییرات فراوان مواجه بوده، اما هنوز به نام های قدیمی شناخته می شوند.

چهارباغ خسروآباد

 

یكی از چهارباغ های معروف منطقه غرب كشور كه شاید بتوان آن را پس از چهارباغ اصفهان قرار داد، چهارباغ خسروآباد سنندج است كه احتمالاً در زمان كریم خان زند و خسروخان اول اردلان ایجاد شده بود. این چهارباغ در مقابل عمارت با شكوه خسرو آباد، درحد فاصل خیابان های كشاورز و بلوار شبلی و خیابان اردلان واقع بود.

این باغ كه دقیقاً به وسیله چهار خیابان به چهار قسمت تقسیم شده بود، تا حدود سال 1345 نیز موجود بود، اما شهر سازی جدید موجب شد تا به جای آن خانه هایی كه اكنون پیرامون این عمارت وجود دارند، احداث شوند. جز درختان پیرامون عمارت و جوی آب مركزی، دیگر عناصر چهار باغ از بین رفته و بسیاری از درختان و حوضچه ها نابود شده اند. ( توضیح مفصل در مورد این چهار باغ در كتب تحفه ناصری، حدیقه ناصری و تاریخ مستوره آمده است.)

از دیگر چهارباغ های قدیمی

 

باید ازچهارباغ گروس در جنوب بیجار نام برد كه اعتماد السلطنه در" مرآت البلدان" توصیف جامعی از آن ارایه و احداث آن را به سال 1104 هـ.ق نسبت داده است.چهارباغ سنندج نیز از چهار باغ های نابود شده است . به نظر می رسد كه محله قدیمی چهار باغ سنندج، در قدیم جایگاه این چهارباغ بود. در تاریخ اردلان به این چهارباغ اشاره شده است.

 

منبع: کتاب میراث فرهنگی استان کردستان

[Mahnaz.D 61,915]

مسجد رشید قلعه بیگی

 

این مسجد كه در ضلع جنوبی بازار سنندج قرار دارد و اوایل حكومت قاجار ساخته شده ، از قدیمی ترین مساجد استان كردستان است.

مسجد دارای شبستانی دو طبقه با ستون های چوبی است. ورودی آن نیم هشتی با قوس های متداخل نیم دایره ( هلال )، خواجه نشین و سكوهای اطراف و طاق نماهای متعدد از نوع قوس كلیل با بافت خفته- راسته آجری است.

حیاط، چهار ضلعی و دارای آب نما است. ورودی بنا پله دار است و از دو طرف صحن مسجد به ایوان و شبستان كه دارای چهارستون چوبی است، راه می یابد. طاق نماهای آجری بیرونی و داخلی از ویژگی های تزیینات معماری این مسجد محسوب می شود. مسجد رشید قلعه بیگی دارای اتاقی هایی در طبقه اول و دوم است كه در اصطلاح محلی به آنها اتاق فقیه ( طلاب علوم دینی) می گویند.

این مسجد به سبك مسجدهای منطقه كردستان ساخته شده و كلیه ویژگی های این مساجد یعنی شبستان ستون دار چوبی ( به ویژه چهار ستون)، ایوان سمت حیاط و ایوان دیگری رو به سمت جنوب را دارا است.

مسجد و تكیه عبدالله بیگ

 

این بنا در بافت قدیمی شهر سنندج، در محله سرتپوله و ضلع شرقی خیابان شهدا قرار دارد.

مسجد عبدالله بیگ دارای دو بخش اصلی است: حیاط كه در ضلع جنوبی قرار گرفته و دارای یك آب نما است و بخش دیگر كه فضای اصلی مسجد است و با طاق، چشمه طاق و گنبد مسقف شده و دارای ایوانی قوس دار رو به سمت جنوب و حیاط است. اخیراً یك پنجره بزرگ فلزی در این قسمت تعبیه شده است. نوع قوس های این بنا یادآور معماری اصفهانی است و در تزیینات آن آجر كاری خفته و راسته در نماسازی و گره چینی به كار رفته است. نرده های فلزی به سبك اوایل عصر پهلوی نیز در ساختمان مشهود است.

در طرفین ایوان، حجره هایی در دو طبقه ایجاد شده كه محل آموزش طلاب علوم دینی است. این مسجد را می توان در زمره مساجد یك ایوانی كردستان قلمداد نمود. تاریخ دقیق ساخت مسجد مشخص نیست و احتمالاً به اوایل دوره قاجاریه تعلق دارد.

[Mahnaz.D 61,915]

مسجد قوله

 

این مسجد در محله قطارچیان سنندج، در ضلع جنوبی بلوار كردستان واقع است. بنای آن بر مبنای معماری بومی كردستان ، از ستون های چوبی قطور تشكیل شده است. آب نمای گود، سرداب و زیرزمین در این مسجد به خوبی تركیب شده است. این مسجد درمحل گودی قرار دارد و از این رو به مسجد " قوله" معروف شده است. احتمالاً قدمت آن مربوط به اوایل دوره زندیه است و در اوایل دوره پهلوی نیز تغییرات و مرمت هایی در آن صورت گرفته است. آب جاری مسجد از قنات های شهر تأمین می شود و اكنون نیز فعال است.

مسجد ملا احمد قیامتی

 

این مسجد در ضلع غربی بازار سنندج، كنار ورودی غربی بازار قرار گرفته است. بنای مسجد به سبك شبستانی و در یك طبقه ساخته شده و دارای یك ایوان ستون دار و شبستان با چهارستون چوبی است. مسجد در ضلع جنوبی دارای یك حیاط با آب نما است كه از آب قنات بهره می جوید. مصالح عمده به كار رفته در آن سنگ، آجر، خشت و چوب است و در طرفین ایوان و شبستان اصلی دو راهرو تعبیه شده است. یكی از ویژگی های مسجد، وجود كتیبه هایی به خط ثلث از خطاطان مشهور به نام " ملاحسن حزین كردستانی" است كه در دیوارشبستان و ایوان نصب شده است. این مسجد نیز به دوران قاجاریه تعلق دارد.

مسجد میرزا فرج الله

 

این مسجد در ضلع شمالی خیابان 17 شهریور ( سه راهی شیخان ) سنندج قرار دارد. بنا شامل شبستان ستون دار با چهار ستون چوبی است كه ایوان ستون دار چوبی در مقابل آن قرار دارد. در اطراف ایوان راهروهایی در دو طبقه ساخته شده است. معماری این مسجد با اصول و شیوه های معماری ایران و متأثر از بنای مسجد دارالاحسان اجرا شده است و تمامی مصالح به كار رفته در آن محلی است.از عمده تزیینات مسجد می توان به پنجره های مـُشبّك با گره چینی و دو ایوان ستون دار در اضلاع شرقی و جنوبی اشاره نمود. این مسجد به دوران قاجاریه تعلق دارد و بانی آن، " میرزا فرج الله وزیر" از افراد صاحب منصب این عصر در كردستان به شمار می رفت.

[Mahnaz.D 61,915]

مسجد و قرآن نـِگـِل

 

"نـِگـِل" مركز دهستانی به همین نام از توابع بخش" كلاترزان" سنندج است كه در 65 كیلومتری غرب سنندج و در مسیر جاده سنندج – مریوان قرار دارد. در كتاب های تاریخی " حدیقه ناصریه" و " تحفه ناصریه" مطالبی به این شرح آمده است:" در یكی از دهات این بلوك كه نگل اسم دارد... مسیر قدیمی كه به مسجد عبدالله عمر یا عبدالله عمران مشهور است و قرآنی در این مسجد هست خیلی بزرگ به خط كوفی نوشته شده".

در داخل مسجد روستای نگل، قرآن خطی از دوران گذشته وجود دارد كه بنا به اعتقادات و باورهای مردم ، یكی از چهار قرآن خطی است كه در زمان خلیفه سوم" عثمان بن عفان" به رشته تحریر در آمده و به چهار اقلیم دنیا فرستاده شده است. به همین دلیل، مردم اعتقاد زیادی به این كلام الهی دارند و در حل مشكلات و گرفتاری های زندگی خود از آن یاری می جویند و قسم دروغ به آن را گناهی بزرگ و نابخشودنی می دانند. چگونگی انتقال این قرآن به روستای نگل روشن نیست؛ اما با توجه به گفته ها و حكایات عامه، این قرآن در دوران صفویه از دل خاك بیرون آورده شد و از آن زمان در مسجد قدیمی روستا به منظور زیارت اهالی منطقه نگهداری می شود. مسجد در چند سال اخیر به طور كامل بازسازی شده است.

قطع قرآن، رحلی بزرگ، جلد آن چرمی و رنگ آن قهوه ای تیره است. صفحات قرآن ضخیم و به علت تشابهی كه با پوست دارد، در بین مردم به پوست آهو شهرت یافته است. خط قرآن كوفی و دارای نقطه و اعراب و در قسمت سر سوره ها و شماره های آیات مُطلّا ( طلا كاری ) و مزین به نقوش گیاهی است. براساس شواهد موجود و شیوه نگارش و اعراب گذاری ، احتمالاً این قرآن در سده های چهارم یا پنجم هـ . ق نگاشته شده است.

مسجد وزیر

 

این مسجد در خیابان شهدا در ضلع غربی پارك شهدا قرار دارد. مسجد دارای شبستان و قابل مقایسه با مساجدی چون "میرزا فرج الله" و " رشید قلعه بیگی " است. شبستان اصلی مسجد دارای چهار ستون چوبی با تزیینات ، و سر ستون چوبی است سقف مسجد هم چوبی است. در ضلع غربی مسجد محوطه ای قرار دارد كه به روش طاق مسقف شده و محل دفن خانواده های " مشیر وزیری " و " معتمد هاشمی " است. روی سنگ های قبر ، نام صاحبان قبر و نیز اشعاری به خط نستعلیق بسیار زیبا و همچنین نقوش گل و گیاه حجاری شده است. حیاط مسجد در ضلع جنوبی قرار دارد و دارای آب نمایی است كه آب قنات درآن جاری است. این مسجد كه به دوران قاجاریه تعلق دارد از بناهای زیبای شهر سنندج است.

مسجد وكیل

 

یكی از مساجد قدیمی شهر سنندج مسجد وكیل است كه در محله قطارچیان و مجاور عمارت وكیل الملك، قراردارد. این مسجد توسط خانواده " وكیل" ساخته شده و دارای یك شبستان ستون دار و همچنین حیاط و اتاق هایی برای دفن اجساد این خانواده است. این مسجد در اواخر دوره قاجار، در سال 1328هـ. ق ساخته و سبك معماری مساجد كردستان در آن رعایت شده است. تزیینات معماری آن شامل آجر كاری خفته و راسته در نمای ساختمان است.

[Mahnaz.D 61,915]

حمام پاشاخان

 

این حمام در محله " قطارچیان" شهر سنندج قرار دارد و یكی از قدیمی ترین حمام های شهر سنندج است. حمام " پاشاخان" دارای هشتی، رخت كن، گرم خانه، خزینه، خلوتی، سرویس های بهداشتی و ... است. این بنا متأثر از سبك معماری اصفهانی و با مصالح محلی ساخته شده و در دوره های متعدد مورد استفاده قرار گرفته است.

 

حمام حسن آباد

 

در داخل شهر حسن آباد یاسوكند، حمامی قدیمی وجود دارد كه از لحاظ معماری حائز اهمیت است. این حمام دارای ورودی، هشتی، حمام گرم و سرد، تون ( گرمخانه ) ، خزینه، اتاق تقسیم آب و... است. تمام فضاها با روش طاق و گنبد با سنگ لاشه ای مسقف شده كه از ویژگی های بارز بنا است.

در این بنا از ملات آبی به خوبی استفاده شده است و نشان می دهد با وجود این كه معمارِ حمام محلی بوده ، از اصول معماری و طرح ها و عناصر مكمل آن آگاهی كامل داشته است. این حمام احتمالاً در دوره زندیه ساخته شده است.

 

حمامِ خان ( ظهیری)

 

این حمام در ضلع شمالی بازار سرپوشیده سنندج، پایین تر از مسجد داروغه واقع است. حمام دارای بخش های مختلفی از جمله سردر ورودی، سربینه ( رختكن ) ، حمام گرم، خزینه و... است. بر طبق كتیبه سنگی موجود در سردر ورودی ، حمام در سال 1220هـ.ق به دستور " امان الله خان اردلان" ساخته شد و بعدها به سبب تملك آن توسط " امین التجار" در سال 1296 هـ.ق ( دوران حكومت فرهاد میرزای معتمدالدوله، عموی ناصرالدین شاه) مورد مرمت و باز سازی عمده قرارگرفت. كتیبه موجود نیز گویای این امر است. تزیینات معماری مسجد شامل آهك بری های پركار با نقوش گل و گیاه و حیوانی ، كاشی كاری های هفت رنگ با نقش مایه های بومی و محلی و نیز سنگ فرش مرمرین است .

این حمام قابل مقایسه با حمام " قصلان " در روستای قصلان شهرستان قروه است و یكی از بزرگترین حمام های كردستان به شمار می آید. احتمالاً این حمام به پیش از دوره ی قاجار تعلق دارد و شاید در دوره ی صفویه ، هم زمان با قلعه و بازار ساخته شده باشد . تاریخ موجود در كتیبه نیز احتمالاً مربوط به زمان مرمت آن است.

[Mahnaz.D 61,915]

حمام خدری

 

در كنار پاساژهای متعدد شهر بانه كه با نام " خدری " معروف است ، حمامی قدیمی وجود دارد كه دارای فضاهای مختلفی است و مشابه آن در بیشتر حمام های قدیمی استان كردستان دیده می شود . این حمام فاقد تزیینات است ، ولی فعلاً قدیمی ترین اثر معماری موجود در شهر است و باید مورد مرمت كامل قرار گیرد.

 

حمام شجاع لشكر

 

این حمام قدیمی در كوچه " یمین لشكر " از محله سرتپوله ، مجاورمنزل " شجاع لشكر" واقع شده و به نظر می رسد كه متعلق به همین شخص بوده است. این حمام كه كوچك تر از حمام های شهری است دارای ورودی، حمام سرد، گرم خانه، میان دو خزینه، تون حمام و ... است. تزیینات حمام كمتر قابل مشاهده است، چون در سال های اخیر روی آن به طور كامل پوشیده شده است. ساخت حمام به دوره قاجاریه باز می گردد.

 

حمام شیشه

 

حمام شیشه در ضلع شمالی بلوار كردستان و مجاور پل و مسجد " ملاویسی " قرار دارد و از بناهای عمومی و قدیمی شهر سنندج به شمار می رود. این حمام دارای فضاهای ورودی، هشتی، سربینه و حمام گرم با ستون های سنگی است. سكوها، آب نمای گرم و سرد، خزینه و خلوتی بنا دارای خصوصیات ویژه ای است. در حمام زنانه در كوچه مجاور حمام قرار دارد. از در و پنجره ها و شیشه های رنگی، كه وجه تسمیه حمام به آن باز می گردد، آثار زیادی باقی نمانده است. از دیگر ویژگی های این بنا، تزیینات آهك بری است كه شامل نقش های مختلف گیاهی و حیوانی است. به احتمال قریب به یقین این حمام در دوره قاجار بنا شده است. حمام شیشه تا چند سال پیش مورد استفاده بود.

 

حمام صلاحی

 

در ضلع شرقی خیابان فردوسی و مجاور بازار قدیمی سنندج ، در زیر مغازه های پیرامون، حمامی قرار دارد كه به گرمابه ممتاز( صلاحی) مشهوراست. این حمام در سطح پایین تری از حمام های قدیمی شهر سنندج قرار دارد. این امر احتمالاً برای بهره گیری بهتر از قنات های قدیمی شهر بوده است. حمام دارای بخش های مختلف شامل سردر ورودی، هشتی، حمام سرد، خلوتی، گرم خانه، خزینه و ... است. ویژگی انحصاری بنا، قرارگیری در سطح پایین و نوعی قوس های معماری و نیز چهار فضای گنبددار است كه هر یك عملكرد خاصی داشته اند. به نظر می رسد هم زمان با ساخت بازار و قلعه سنندج، این حمام ایجاد شده باشد. مجاورت حمام با بازار و كار هم زمان به آن مؤید این مدّعا است.

[Mahnaz.D 61,915]

حمام عبدالخالق

 

این حمام در ضلع شرقی راسته بازار سنندج قرار دارد. تاریخ ساخت آن دقیقاً مشخص نیست و احتمالاً به دوره قاجاریه تعلق دارد. حمام دارای فضاهای مختلفی است كه در بیشتر حمام های استان نیز دیده می شود. آب لازم برای این حمام از آب جاری قنات های شهر تأمین می شود. ارتفاع سقف این حمام نسبتاً بلند است و ستون های چهارگوش سنگی، آب نما، حجره ها، رخت كن، گرم خانه، خلوتی ها و سرویس خزینه ی آن تابع اسلوب حمام سازی ایرانی در دوره صفوی است . تزیینات معماری این بنا مشخص نیست، زیرا سطح دیوار آن با سیمان و كاشی جدید پوشانده شده است؛ ولی گفته می شود این حمام دارای تزیینات آهك بری كه در شهر سنندج بسیار رواج داشت، بود. این بنا با حمام " وكیل الملك" در شهر سنندج قابل مقایسه است و اكنون در تملك میراث فرهنگی استان كردستان قرار دارد.

 

حمام عمارت آصف

 

در داخل مجموعه عمارت" آصف وزیری" حمام كوچكی وجود دارد كه یكی از زیباترین حمام های غرب كشور است. این بنا به سبك معماری اصفهانی و مانند سایر حمام های استان اما در مقیاس كوچك تر ساخته شده و دارای ورودی ، محل انتظار، حمام سرد، رخت كن، میان در، حمام گرم ، خزینه خلوتی، تون ( گرمخانه ) ، سرویس بهداشتی و فضای اضافی برای منبع آب است. این بنا دارای شش ستون سنگی با تزیینات طنابی است و از تزیینات آهك بری پركار، كاشی های خشتی آبی رنگ، حجاری روی سرستون ها و ستون های سنگی برخوردار است. تزیینات طنابی ستون ها و سرستون های این حمام، از ویژگی های منحصر به فرد آن است. این حمام فقط مورد استفاده اختصاصی خانواده آصف بود.

 

حمام عمارت مشیر دیوان

 

در داخل عمارت " مشیردیوان " حمامی به سبك حمام های قدیمی اما در مقیاس كوچك تر ساخته شده كه دارای ویژگی های خاص و بخش های مختلفی است. در داخل حمام سرد ، تزیینات كاشی كاری یك رنگ و آهك بری با نقش گیاهی و هندسی كار شده است. حمام گرم آن نیز آهك بری های پر كاری دارد و در كف ها از سنگ مرمر صیقل یافته ی "قصلان" استفاده شده و تمام فضاهای حمام با گنبد های آجری مسقف شده اند. زمان ساخت حمام به طور دقیق مشخص نیست؛ اما احتمالاً در دوره قاجار ساخته شده است. این حمام به طور اختصاصی در اختیار خانواده مشیر دیوان بود.

 

حمام عمارت ملا لطف الله شیخ الاسلام

 

در مجموعه عمارت "ملا لطف الله شیخ الاسلام سنندج " كه هم اكنون اداره كار میراث فرهنگی استان كردستان از آن بهره می گیرد. حمامی قدیمی وجود دارد كه در بخش اندرونی و در ضلع غربی طبقه زیرزمین عمارت قرار گرفته است. این حمام دارای تزیینات آهك بری و كاشی كاری یك رنگ است و طرح های هندسی – اسلیمی و حیوانی از مهم ترین نقوش آن به شمار می آید. این حمام دارای ورودی، حمام سرد، حمام گرم ، تون ، خزینه و خلوتی است و در كف سازی آن از سنگ مرمر استفاده شده است. این بنا هم زمان با كل مجموعه عمارت در دوره قاجار ساخته شد.

[Mahnaz.D 61,915]

حمام عمارت وكیل

 

در مجموعه عمارت " وكیل الملك " و متصل به پارك سپیدار، حمامی قدیمی قرار دارد كه احتمالاً فقط مورد استفاده افراد خانواده وكیل بود. این حمام دارای فضاهایی است كه در تمام حمام های منطقه دیده می شود. به نظر می رسد این حمام هم زمان با احداث مجموعه عمارت وكیل كه به دوره زندیه باز می گردد، ساخته شده باشد. استفاده از آهك بری در سطح وسیع بر دیوارها و در فضاهای گرم و سرد حمام به چشم می خورد و نقش های به كار رفته برای تزیین حمام شامل اشكال هندسی، گیاهی و حیوانی است كه از نقش طاووس بیشتر استفاده شده است.

 

حمام قصلان

 

روستای " قصلان " در مسیر دینور- زنجان، در5 كیلومتری شمال شهر قروه قرار دارد. سرچشمه رودخانه شور و تپه بزرگ باستانی آن از عملكرد وسیع شهری قصلان در دوره های تاریخی حكایت دارد. حمام زیبا و بزرگ قصلان و برج آن در سال 1255هـ.ق در روزگار " آصف اعظم " تعمیر شد. تاریخ ساخت حمام احتمالاً مربوط به اواخر عهد زندیه و در زمانی است كه " خسرو خان اول" به عنوان والی كردستان حكومت داشت.

این بنا دارای بخش های مختلفی مانند هشتی، حمام سرد، هشتی و میان در، حمام گرم، خلوتی های خصوصی وعمومی ، خزینه و تون است و تزیینات منخصر به فرد آهك بری با طرح های گیاهی، هندسی، انسانی و حیوانی درآن مشاهده می شود كه در نوع خود با اهمیت و قابل مقایسه با حمام خان در شهر سنندج است.

 

حمام منزل معمارباشی

 

در داخل منزل بزرگ " معمارباشی" كه به استاد " الله مراد اقلیدس" اشتهارداشت ؛ حمامی در مقیاس كوچك، با سبك معماری حمام های قدیمی ساخته شده كه از نظر معماری به ویژه تزیینات آهك بری حائز اهمیت است. طرح های هندسی، گیاهی و حیوانی این حمام در نوع خود منحصر به فرد و نشان گر اهمیت این فضا در شهر سنندج است. تاریخ دقیق ساخت حمام مشخص نیست؛ ولی با توجه به ساخت عمارت در اواخر دوره قاجار، احتمال دارد این حمام مربوط به اوایل عصر پهلوی باشد.

 

حمام وكیل الملك

 

این حمام كنارعمارت وكیل و مجاور بازارچه قدیمی وكیل در شهر سنندج واقع شده است. زمان ساخت دقیق آن مشخص نیست؛ اما براساس شواهد، نوع معماری و تزیینات وابسته به آن، چنین استنباط می شود كه احداث آن مربوط به دوران افشاریه و ادامه سبك صفوی باشد. این مهم به ویژه در عناصری مانند ورودی حجره انتظار، رخت كن، حمام گرم، هشتی، خزینه، آب انبار، تون و... به خوبی قابل مشاهده است. حمام دارای تزیینات آهك بری است كه طی چند سال گذشته با سیمان روی آنها پوشانده شده است. حمام ، بسیار بزرگ و كف سازی های آن سنگی است و افزون بر آن، از آجر، سنگ و ملات آهك استفاده شده است. ستون های سنگی قطوری در داخل حمام سرد و گرم دیده می شود. در مجموع ، تركیب و قرارگیری فضا نشان گر ذوق و سلیقه بالای معمار است.

 

 

منبع: کتاب میراث فرهنگی استان کردستان

[Mahnaz.D 61,915]

 

برج اشقون بابا

 

برج "اشقون بابا" نزدیك شهر حسن آباد یاسوكند شهرستان بیجار واقع شده است. این بنا كه از سنگ و آجر ساخته شده، دارای محوطه ای دایره شكل است. این برج احتمالاً از اقامتگاه های ( كوخ) بین راهی بود.

قدمت برج اشقون بابا را برخی به دوره ایلخانی نسبت داده اند؛ اما از آنجا كه آثار و بقایای مرمت دوره صفوی روی آن مشخص است، به نظر می رسد در دوره صفوی ساخته شده باشد.

 

 

برج اوچ گنبدخان

 

در فاصله 75 كیلومتری شمال غرب شهر بیجار، در روستایی به نام " اوج گنبد خان" برجی سنگی وجود دارد كه به برج " اوج گنبد" معروف است. دلیل این كه چرا برخی این گنبد را اوچ ( سه) می نامند، به طور دقیق مشخص نیست.

ساختمان برج با محوطه دایره ای از سنگ و ساروج (مخلوطی است از آهك و خاكستر یا ریگ كه در آب به مرور جذب انیدرید كربنیك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می كنند) ساخته شده و سقف آن نیز با گنبد شلجمی ( اگر دو قوس از دایره بر سطحی محیط شود كه هر دو از نصف دایره طولشان بیشتر باشد و انحداب یا كوژی آن دو در دو جانب باشد آن شكل را شلجمی گویند) از سنگ لاشه ای ساخته شده است. ابعاد داخلی برج 30/4 متر و ورودی آن 30/1 متر ارتفاع دارد. عرض دیواره های سنگی 90 سانتی متر و ارتفاع برج 6 متر است. از آنجا كه این برج نیز در مسیر كاروان ها قرار داشت، به نظر می رسد كه به عنوان اقامتگاه بین راهی در عصر صفویه ساخته شده و مورد استفاده بود.

 

 

برج ینگی ارخ

 

این برج در روستایی به همین نام در 63 كیلومتری شمال شهر بیجار قرار دارد و دارای پلانی دایره شكل است. مدخل برج " ینگی ارخ" در ضلع جنوبی بنا و در كنار جاده ای در مسیر رودخانه " قم چقای" واقع است.

این برج از سنگ لاشه، ملات و ساروج ساخته شده و احتمالاً یك اقامتگاه بین راهی بود كه در دوره صفوی مورد استفاده مسافران قرار می گرفت. این برج دارای گنبدی بود كه تخریب شده، اما بقایای دیوارهای گچی آن موجود است. بنا در مسیر جاده زنجان- آذربایجان – كردستان واقع است و نشان از رونق تجاری و اهمیت این منطقه دارد.

[Mahnaz.D 61,915]

كاروانسرای بانه

 

در فاصله 25 كیلومتری شرق شهر بانه، در كنار جاده سقز- بانه، آثاری از كاروانسرایی قدیمی به جای مانده كه دارای محوطه های متفرقه كوهستانی است. این كاروانسرا، دالان طولانی و بزرگی داشت كه در طرفین آن شش حجره ساخته شده بود. ساختمان كاروانسرا تمامی از سنگ ساخته شده و تمام فضاها با طاق آهنگ مسقف شده است. متأسفانه اكنون جز پی ها و دیوارها، بقیه ساختمان تخریب شده و نیاز به مرمت وسیع دارد. زمان ساخت بنا به طور دقیق مشخص نیست، اما به نظر می رسد كه در دوره صفوی ساخته و در دوره قاجار هم مرمت هایی در آن صورت گرفته باشد.

 

كاروانسرای سقز

 

در ضلع غربی حمام" حاج صالح سقز" بقایای كاروانسرایی قدیمی دیده می شود كه تنها بخش هایی از ضلع شمالی آن باقی مانده است. طرح آن شامل یك حیاط مستطیل شكل با آب نمایی در وسط و ردیف حجره هایی بوده كه تعدادی از آنها هنوز موجود است. ساختمان سرا در دو طبقه بنا شده و دارای ستون های استوانه ای و پایه ستون های مربعی و ردیف قوس های نیم دایره است. طبقه فوقانی دارای یك ردیف ستون های چوبی به سبك معماری منطقه شمال غرب ایران بوده است. احتمالاً این ساختمان در زمان خسروخان اول ( دوره زندیه) ساخته شده است. معماری و نمای این كاروانسرا قابل مقایسه با نمای داخلی عمارت خسرو آباد سنندج است.

[Mahnaz.D 61,915]

كلیسای سنندج

 

این بنا در ضلع غربی خیابان نمكی و در محله قدیمی " آقازمان" كه محله ای مسیحی نشین است قرار دارد. اواخر صفویه در زمان حكومت شاه عباس دوم ، هنگامی كه ارامنه توسط دولت عثمانی به ایران تبعید شدند، گروهی از آنها در شهر سنندج ساكن و احتمالاً درهمان زمان به ساخت كلیسا اقدام نمودند.

شیوه ساخت و نوع معماری كلیسای سنندج تحت تأثیر معماری سبك اصفهانی است و تلفیقی از نماسازی سبك بومی مانند طاق نما و ستون نمای آجری در آن به كار رفته كه به فرم مشعل در بخش فوقانی به صورت سه تركی آجر كاری شده است. خطوط عمودی در نمای بیرونی ساختمان تاكید بر ارتفاع كلیساست.

در گل دسته ناقوس كلیسا كاشی ها و گره چینی قابل ملاحظه است. حجاری سنگ های سر در ورودی كه دارای نقش گل لوتوس و ترنج است، كار استادان سنندجی است. این كلیسا دارای قناتی فعال است و آب نمای زیبایی نیز در داخل حیاط آن در ضلع جنوبی دیده می شود.

بازار

 

بازار قدیمی سنندج

شهر سنندج دارای دو بازار بزرگ و عمده است كه یكی از آنها به بازار قدیمی شهرت دارد. محوطه این بازار به شكل یك مستطیل بزرگ است و با بیشتر بازارهای ایرانی كه به صورت خطی شكل گرفته اند، تفاوت دارد. این بازار با الهام از بازار پیرامون میدان نقش جهان اصفهان ساخته شده است.

در وسط این بازار سراهای مختلفی قرار داشت كه در اثر خیابان كشی در اوایل حكومت پهلوی از بین رفت و بازار به دو بخش تقسیم شد. بخش شمالی خیابان را بازار "سنندجی" و قسمت جنوبی را بازار"آصف" می نامند. از چهار دروازه قدیمی بازار سنندج ، اكنون سه دروازه در مدخل ورودی قدیمی باقی مانده است.

تاریخ ساخت بازار سنندج به زمان " سلیمان خان اردلان" در سال1046هـ.ق باز می گردد. دراین تاریخ سلیمان خان از طرف شاهان صفوی به عنوان والی كردستان منسوب و سنندج به عنوان مركز ایالت كردستان انتخاب شده بود. این بازار و قلعه حكومتی (دژسنه) هم زمان ساخته شده اند.

سقف راسته بازار به صورت طاق و گنبد ساخته شده و سقف حجره ها نیز به صورت طاق اجرا شده است. مصالح به كار رفته در بازار بیشتر سنگ، خشت و آجر است.

بازار سرتپوله سنندج

 

یكی از بازارهای سنندج به نام بازار " سرتپوله" درمحله ای به همین نام واقع است. این بازار از خیابان شهدا آغاز و به ابتدای بازار مستطیل شكل قدیمی متصل می شود. بازار سر تپوله در مسیر راه قدیمی مریوان و سقز به كردستان عراق كه هنوز بقایای آن موجود است، شكل گرفته . این بازار در گذشته در مسیر راه كاروان رو برای رسیدن به بازار اصلی سنندج قرار داشت. گذر اصلی بازار فاقد سقف و دارای حجره ها و مغازه هایی از حرفه های مختلف است. اگر چه امروزه این بازار از رونق گذشته برخوردار نیست، ولی همچنان به حیات خود ادامه می دهد.

[Mahnaz.D 61,915]

بازار بیجار

 

بازار بیجار در مركز این شهر واقع شده و از بقایای بافت قدیمی شهر بیجار به حساب می آید. این بازار شامل یك راسته طولانی شمالی – جنوبی، تیمچه ای به نام " حاج شهباز" و سرایی به نام سرای " امیر تومان " است. امروزه تنها شانزده باب حجره از معماری قدیم بازار در دو طرف راسته اصلی باقی مانده و بقیه حجره ها و راسته ها تغییر كرده است. در پوشش مغازه ها از طاق استفاده شده است. موقعیت جغرافیایی بیجار كه بر سر راه كردستان و آذربایجان قرار دارد، موجب وسعت و گستردگی خاص این بازار شده است. در گذشته نیز این بازار به دلیل قرار گرفتن در مسیر كاروان های تجاری از رونق درخور توجهی برخوردار بود.

تاریخ دقیق ساخت بازار بیجار مشخص نیست ولی با توجه به نوع معماری و بقایای وضعیت موجود آن ، به نظر می رسد كه احتمالاً در دوره قاجار ساخته شده باشد.

تیمچه حاج شهباز:

 

در ضلع شرقی راسته بازار بزرگ بیجار، تیمچه ای زیبا قرار دارد كه به نام تیمچه "حاج شهباز" معروف است. این تیمچه دارای یك فضای سرپوشیده مركزی است كه حجره هایی در پیرامون آن شكل گرفته است.ویژگی معماری این تیمچه در نوع قوس ها و كاربندی هایی است كه در سقف آن اجرا شده است. همچنین نورگیرهای آن در سقف و در تركیب با كاربندی ها، تصویری زیبا پدید آورده كه نشان گر تفكر و ذوق بالا و قابل توجه است. سرای امیر تومان

 

: در ضلع غربی بازار بیجار سرایی قدیمی وجود دارد كه در زبان محلی به تیمچه "امیر تومان" معروف است. این سرا به علت مجاورت با پاركی كوچك، از موقعیت مناسبی در شهر بیجار برخوردار است.سرای امیر تومان دارای یك حیاط مركزی با حجره هایی در پیرامون است . محوطه آن به شكل هشت و نیم هشت است و در یك طبقه با مصالح خشت، آجر و سنگ ساخته شده . این سرا در گذشته به عنوان مكان تجاری قابل توجهی در كنار بازار قدیمی بیجار مطرح بود.این بنا هم احتمالاً در دوره قاجار ساخته شده است. بازار قدیمی سقز

 

از بازار اصلی و قدیمی شهر سقز آثار زیادی بر جای نمانده است و تنها آثار به جای مانده شامل بقایای راسته های آن است كه در طی چند دهه گذشته به كلی از نظر معماری دگرگون شده است. با توجه به آثار به جای مانده از كاروانسرای " تاجوانشیر" در كنار این بازار، می توان به اهمیت بازار سقز در گذشته پی برد.

 

منبع: کتاب میراث فرهنگی استان کردستان

[Mahnaz.D 61,915]

قلعه باستانی زیویه به فاصله ۵۵ كیلومتری جنوب شرق شهرستان سقز در استان کردستان و در شمال روستایی موسوم به همین نام واقع شده است. قلعه زیویه یكی از قلعه های باستانی استان كردستان است كه در سال ۱۹۴۷ كشف شد.

این قلعه بر روی تپه ای بنا شده كه بر نواحی پیرامون آن مشرف بوده و تسلط كامل داشته است كه امروزه از نظر گردشگری نیز چشم انداز بسیار زیبایی دارد.

زیویه هم از نظر معماری و هم از نظر آثار هنری یكی از شاخص ترین مكان های دوره تاریخی محسوب می شود و احتمالاً مربوط به اقوام ماننایی است كه ۲۷۰۰ سال پیش می زیسته اند و محل حكومت آنها شمال غرب ایران بوده است.

نخستین باری كه از «زیویه» نامی آورده شد در سالنامه آشوری مربوط به سارگن دوم است. وی به هنگام لشكركشی به سرزمین ماننا عنوان می كند كه پس از تسخیر پایتخت ماننایی ها یعنی ایزیرتر و شكست پادشاه آنها به نام «ایرانزو» ۲ قلعه مهم مركزی سرزمین ماننا بنام های زیپیه (ایزیپیه ازیپنا) و آرماثیت را متصرف شد كه اغلب نویسندگان و پژوهشگران را عقیده بر این است كه این زیپیه همین زیویه فعلی است و احتمال دارد كه محل قلعه آرماثیت نیز در روستای «قپلانتو» در ۵ كیلومتری زیویه باشد. در ضمن چنان كه می دانیم مسكن و مأوای ماننایی ها كه یكی از قبایل متحد با مادها بودند در جنوب دریاچه ارومیه و شمال كردستان فعلی بوده است.

در این كه قلعه زیویه یك قلعه حكومتی مهم و قابل توجه بوده، شكی نیست و بیشتر محققان بر این عقیده استوارند؛ نویسندگان و باستان شناسان بسیاری درباره زیویه اظهار نظر كرده اند از جمله پرفسور گیرتنس محقق و باستانشناس فرانسوی، مؤلف كتاب «هنر ایران در دوره ماد و هخامنشی معتقد است كه این قلعه یك قلعه حكومتی بوده و گنجینه به دست آمده را دفینه ای می داند كه در كنار جسد یك پادشاه سكایی گذارده شده است.

اهمیت، اعتبار و شهرت جهانی زیویه به زمانی برمی گردد كه در حوالی سال ۱۳۲۵ شمسی تعدادی از آثار آن در اثر بارندگی شدید و فرو ریختن قسمتی از خاك تپه به صورت اتفاقی كشف شد. به دنبال وقوع این امر و پیگیری های شخصی به نام «ایوب ربنو» مجوزی تحت عنوان حفاری تجاری در زیویه از سوی مقام ها صادر شد و این شخص در ۸ سال متوالی در حدود ۹۵ درصد از سطح تپه را كاوش كرد و آنچه از بقایای معماری قلعه در جوار اشیا و آثار به دست می آمد را تخریب كرد و با دستیاری و همكاری اعضای هیأت خویش توانست به غارت و چپاول آثار زیویه بپردازد و اكثر آثار گران بها و ارزنده این محوطه باستانی را به خارج از كشور انتقال دهد كه در حال حاضر زینت بخش بزرگترین و مهم ترین گالری ها و موزه های دنیا چون لوور در فرانسه، بریتانیا در انگلستان، رمیتاژ در لنینگراد و... است و تنها تعداد معدودی اشیا طلایی، نقره ای و سفالی در اختیار سازمان میراث فرهنگی كردستان قرار گرفته است.

از نظر كارشناسان سازمان میراث فرهنگی كردستان سفالینه های به دست آمده و دیگر آثار كشف شده از این قلعه باستانی نشان می دهد كه از اواسط قرن هشتم قبل از میلاد تا اوایل دوره هخامنشی، زندگی در این قلعه وجود داشته و با به سلطنت رسیدن داریوش هخامنشی و تهاجم وی به سرزمین مادها زندگی در این قلعه به پایان رسیده است.

 

منبع: میراث فرهنگی و گردشگری کردستان

[Mahnaz.D 61,915]

آشنایی با پل های تاریخی استان كردستان

 

 

پل شیخ ( قلیچیان)

 

پل شیخ در دو كیلومتری شمال شهر سنندج و در مسیر جاده آسفالته روستای "بابا ریز" و " قلیچیان" روی رودخانه قشلاق احداث شده است. این پل در مسیر ارتباطی سنندج به بیجار و زنجان قرار دارد. تاریخ دقیق ساخت پل و نام بانی آن مشخص نیست، اما با توجه به فرم ساخت و شیوه اجرای معماری طاق ها و پایه ها، گمان می رود كه این پل در دوره قاجاریه ساخته و به تدریج در دوره های بعد، مرمت شده است. در دوران حكومت پهلوی اول، سه دهانه از شش دهانه پل كه به صورت جناغی ( پنج و هفت) بود، بازسازی شد. اكنون، قوس های پل از نوع رومی و جناغی است. پهنای پل شیخ 3/5 و ارتفاع آن از كف رودخانه 7/6 متر است. این پل دارای شش دهانه است. از این میان چهار دهانه میانی بزرگ تر از دو دهانه كناری است. از آنجا كه این پل به وسیله یكی از افراد عارف وبانفوذ استان به نام " حاج شیخ شكرالله شهبازی" مرمت شد، به پل " شیخ " شهرت یافته است.

 

پل صلوات آباد

 

این پل در 15 كیلومتری جاده آسفالته بیجار- تكاب در روستای " صلوات آباد"، روی رودخانه " قزل اوزن" احداث شده است. پل در مسیر ارتباطی سلطانیه و زنجان با دیگر شهرهای غرب كشور از جمله بهار همدان، كرمانشاه و سنندج قرار دارد. تاریخ دقیق ساخت پل مشخص نیست، اما از شواهد پیداست كه این پل با عناصر ویژه دوران صفویه ، به ویژه سنگ های حجاری شده و الگوهای معماری این دوران احداث ، و در دوره های بعد مرمت شده است. در ساخت این پل از قوس های و سكوهای متعدد با رعایت كامل اصول پل سازی در معماری ایران استفاده شده است. پل صلوات آباد دارای 9 چشمه با دهانه های متفاوت است. طول پل 130 متر و ارتفاع آن به نسبت موقعیت محل، بین 4/8 تا 12 متر متفاوت است. بر اثر سیلاب های سال 1375 شمسی، پل دچار تخریب و ویرانی بیش از حد شد. عملیات مرمتی و تعمیراتی در این پل از سوی میراث فرهنگی استان به تازگی پایان یافته است.

[Mahnaz.D 61,915]

پل فرهاد آباد ( پل امیر)

 

این پل در 15 كیلومتری شمال غربی شهرستان قروه، در روستای " فرهادآباد" قرار دارد و در مسیر جاده قدیمی بیجار، روی رودخانه " بایتمر" احداث شده است. پل فرهاد آباد دارای 8 دهانه و 80 متر طول است. چشمه های وسط این پل بزرگ تر از دیگر چشمه ها است . نوع قوس های به كار رفته در این پل عموماً جناقی است . تاریخ ساخت پل به طور دقیق مشخص نیست و با توجه به شیوه معماری پل، به نظر می رسد كه به احتمال قوی از پل های دوران صفویه ، باشد. این پل در زمان حكومت خسروخان اول مقارن با حكومت زندیه تعمیر و بازسازی شد و" فرهاد میرزای معتمدالدوله" زمانی كه حاكم كردستان بود آن را مرمت كرد؛ از این رو آن را پل " فرهاد آباد" می نامند. از آنجا كه این پل توسط امیر علایی به دست تعمیر سپرده شد، به نام پل امیر نیز مشهوراست.

تخریب و ویرانی پل در اثر سیلاب های بهاری در سال 1369 موجب شد كه میراث فرهنگی استان، احیا و مرمت كامل پل را به انجام برساند. روستایی به نام " ویس مرید" از موقوفات این پل است.

 

پل قجور

 

این پل كه روی رودخانه " قزل اوزن" نزدیك روستای "قجور" از شهرستان بیجار و در مسیر جاده كاروان رو زنجان- بیجار واقع شده، در 50 كیلومتری شهر بیجار قرار دارد. طول پل با احتساب دو انتهای آن104 و حداكثر ارتفاع آن 12 و طول گذرگاه آن 5/6 متر است. این پل دارای چهار دهانه ی نسبتاً بزرگ با قوس های جناغی است و با استفاده از سنگ و ملات ساروج (مخلوطی است از آهك و خاكستر یا ریگ كه در آب به مرور جذب انیدرید كربنیك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می كنند) و آجر و گچ ساخته شده است. پل قجور دارای چشمه های كوچك تری در دو طبقه است و در ساخت پایه های آن سنگ های حجاری شده به كار رفته است. در سال های اخیر، بر اثر شدت جریان آب رودخانه، همه چشمه های این پل به جز یكی خراب شده است. با توجه به نوع معماری آن احتمالاً مربوط به دوره ایلخانی است.

[Mahnaz.D 61,915]

پل قشلاق

 

این پل در شرق شهر سنندج، نرسیده به پایانه مسافربری ، واقع و در كنار راه آسفالته و روی رودخانه قشلاق احداث شده است. تاریخ دقیق ساخت پل مشخص نیست؛ اما به نظر می رسد بنای اصلی پل در دوران صفویه ساخته شده باشد. چنین نقل شده است كه این پل در زمان " امان الله خان اردلان، تعمیر و مرمت كامل شد و بعد به دلیل خرابی و ویرانی بیش از حد، در سال 1268هـ.ق، " میرزا رضا وزیر كردستانی" پل را باز سازی كرد. وجود یك سنگ نبشته بر سینه كوه مجاور پل سال 1289هـ.ق، حكایت از تعمیر و مرمت پل در زمان " ناظم الایاله میرزا غلام حسین خان" دارد. پل قشلاق به پهنای 6 و طول 8 متر، دارای 6 دهانه است. میانگین ارتفاع این پل حدود 11 متر از سطح رودخانه است. پل گاران

 

پل گاران روی رودخانه دایمی " گاران ( چم گاران) كه از ارتفاعات بلند و برف گیر منطقه " سرشیوه" مریوان سرچشمه می گیرد، ساخته شده است. این پل ارتباط بین دو منطقه " جانوره" و " گاران" در مریوان را فراهم می سازد. پل در فاصله 12 كیلومتری شرق شهر مریوان و در 900 متری كارخانه آسفالت شهرداری واقع شده است. احداث پل با بسترسازی آغاز ، و سپس پایه های آن ایجاد شده و در ساخت آن ملات سنگ، ساروج و آجر به كار رفته است. برای ساخت پایه های پل از سنگ های تراشیده استفاده شده است.

پل دارای دو پایه شش ضلعی در میان رودخانه و دو پایه متصل به ارتفاعات طرفین رودخانه است و سه دهانه ( چشمه) دارد. طول پل 42، عرض آن 5/9 و ارتفاع آن 6 متر است.

از آنجا كه این پل ارتباط مریوان- سنندج را میسر می ساخت، احتمالاً در دوره " والیان اردلان" در زمان صفویه مرمت شده است. پل گاران در زمان ساسانیان ساخته شد و تا سال 1320 شمسی مورد استفاده بود.

 

منبع: کتاب میراث فرهنگی استان کردستان

[Mahnaz.D 61,915]

معماری سردرخانه های سنندج

 

معماری سر درخانه ها

 

یكی از فضاهای مهم در معماری بناهای سنندج كه از اهمیت ویژه ای برخوردار است، سردرسازی بناهای این شهر است. تعدد و كثرت سردرهای زیبا در سنندج موجب پیدایش معماری ویژه با تفاوت ها و تمایزهای گوناگون شده است.

هنر سردرسازی در سنندج بستگی به وضعیت طبقاتی صاحبان آنها داشته و دارد. به عنوان مثال سردر خانه یك خانواده اعیان با سردر منزل یك پیشه ور تفاوت داشت؛ اما یك نكته در آن مشترك است، و آن حفظ اصول هنری و رعایت شئون معماری است.

با توجه به این اشاره موجز می توان هنر سردر سازی را با توجه به میزان سرمایه گذاری به دو نوع تقسیم كرد:

 

سردر ورودی منازل اعیانی:

 

سردرهای منازل اعیانی عموماً دارای یك هشتی ، یا به صورت نیم دایره بود كه در اطراف مدخل ورودی، حجره هایی با سكوهای وسیع اما كم عرض برای نشستن مراجعین منزل یا فرزندان صاحب خانه پدید می آورد. پس از آن، هشتی و دالانی مسقف قرار داشت.سر در ورودی منازل طبقه متوسط: سردر سازی طبقه متوسط، چون پیشه وران، تجار، كاسب ها و... نیز به تبع اصول معماری سنتی ، عموماً به صورت هشتی و دهلیز و فضاهای باز و گاه بسته و طبعاً در ابعاد و اندازه های كوچك تر بود. در منازل طبقات اجتماعی پایین تر، عناصر خواجه نشین یعنی سكوهای داخلی و خارجی حذف می شد.

مهم ترین نكته ای كه در سردرهای قدیمی منازل شهر سنندج به چشم می خورد، هنر آجر تراشی و نماسازی تزیینی این فضاها است كه در سردر منازل اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی به اوج رسید. خلاقیت طرح و نقش های متنوع و هماهنگ و تركیب عناصر تزیینی، ویژگی منحصر به فرد این سردرها است. قوس های مورد استفاده عموماً از نوع نیم دایره و ابرویی بود و از طرح های هندسی و اسلیمی و گل و بته ، به عنوان طرح های تزیینی استفاده می شد. از ستون نماها نیز به نحو بسیار ماهرانه بهره گرفته می شد.

 

از سردرهای قدیمی می توان به سردر نیم هشتی عمارت مشیر دیوان، سردر منزل شجاع لشكر، سردر منزل محمد باقر غیاثی و سردر منزل ملا لطف الله شیخ الاسلام كه به دوره قاجار تعلق دارند، اشاره كرد.

سردرهای جدیدتر ولی از نوع عالی نیز در این میان از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند از جمله :

سردر عمارت آصف كه به صورت نیم هشتی است ، اما اتصال خطوط و حركت نرم آن حكایت از نوعی معماری ایرانی دارد.

از دیگر سردرهای زیبا و حائز اهمیت شهر سنندج می توان به

سردر منزل فهیم كه تنها عنصر باقی مانده از این منزل است،سردر منزل فرید الملك جواهری، سردر منزل خان خانان، سردر منزل اشرف نظام (از این منزل نیز تنها سردر آن باقی مانده است) اشاره كرد.