غلبه الگوی باغسازی ایرانی بر ملاحظات اقلیمی در باغ عباس آباد بهشهر

[Mohammad Aref 120,438]

مقدمه

باغ ایرانی با تاریخ درخشان خود به عنوان یکی از بهترین الگوهای منظر و باغسازی، محصول تعامل سازنده انسان در مواجهه با طبیعت است. مهمترین مشخصه باغ ایرانی، که آنرا در یک نگاه از سایر باغهای دیگر ملل متمایز می سازد، هندسه حاکم بر آن است. در باغ ایرانی محور اصلی که در طول بزرگتر آن کشیده شده، ستون فقرات باغ و مکان استقرار عناصر مهم کارکردی و شکل دهنده منظر اصلی آن است. تقارن که کامل ترین شکل تعادل است، در باغ ایرانی به کرات دیده می شود و اوج قرینه سازی در محور اصلی باغ قرار دارد.

 

مجموعه باغهای عباس آباد بهشهر در میان جنگلهای انبوه قرار گرفته و از جمله مهمترین و بزرگترین باغهای تاریخی ایران است. این مجموعه شامل سد عباس آباد، مخزن و دریاچه سد، گل باغ، کاخ، حمام، آسیاب آبی و دو برج آجری می شود. آثار به جای مانده از مجموعه باغهای تاریخی بهشهر غالباً به دوره صفویه تعلق دارند. این باغ در حال حاضر مهمترین باغ غیر کویری ایران به شمار می آید که دارای تراس بندیهای زیبا و دید به دریاچه و بازی با آب بسیار قوی است.

محور اصلی آب که به دریاچه منتهی می شود

 

الگوی باغسازی

باغ عباس آباد بهشهر با توجه به الگوی غالب در باغسازی ایرانی دارای محور آب شاخص، حوضهای مستطیل شکل، دارای هندسه و متقارن طراحی و ساخته شده است. با توجه به اینکه باغ در میان جنگلهای انبوه ساخته شده، دارای کرت بندیهای کاملاً منظم، مشابه آنچه در باغهای حاشیه کویر مشاهده می شود، نیست و لیکن تعادل و تقارن بصری در آن به خوبی قابل مشاهده بوده و ساختار طراحی آن مشابه باغسازی در فلات مرکزی ایران است (الگوی باغ ایرانی). با توجه به شرایط آب و هوایی آن منطقه، محور شاخص آب و حوضهای متعدد آب، باعث تشدید رطوبت هوا بوده است. ساختمانهای موجود در این باغ آجری هستند که این نوع مصالح با اقلیم معتدل و مرطوب شمال ناسازگار است. بررسیها و مشاهدات میدانی گواه آن است که در ساختمایه آجرها آهک استفاده شده که در برابر رطوبت مقاومت لازم را داشته باشد اما میزان تخریب این بنا نسبت به بناهای مناطق کویری بسیار بیشتر بوده است.

پلان باغ عباس آباد بهشهر

 

محورهای مستقیم و شاخص باغ عباس آباد بهشهر

 

محور آب با حاشیه آجری

 

نتیجه گیری

با در نظر گرفتن همه شواهد و تحلیلها، به نظر می رسد دلیل اصلی برای استفاده از محورهای مستقیم و شاخص عبور آب در دل جنگلهای متراکم عباس آباد، استفاده از آجر و به طور کلی شیوه باغسازی در این مجموعه، رشد و رونق الگوی چهارباغ در دوره صفویان و تاکید بر آن و یا ایجاد حس تعلق و تشابه بین باغسازی در پایتخت و دیگر مناطق باشد. حدس قویتر در مورد این باغ و ساختار آن این است که حس قدرت نمایی صفویان برای به جا گذاشتن آثاری از خود، حتی در دل جنگل، انگیزه اصلی برای شکل گیری این باغ بوده تا حدی که بر ملاحظات اقلیمی نیز غلبه کرده تا پاسخگوی نیت اصلی سازندگان آن باشد.

 

مقاله­ حاضر، دستاورد سفر پژوهشی جمعی از دانشجویان معماری منظر دانشگاه های بین‌المللی امام خمینی، شهید رجایی، تهران، شهید بهشتی و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات به استان گلستان در اردیبهشت ماه ۱۳۹۶ است که با راهنمایی دکتر محمدرضا مهربانی گلزار تنظیم شده است.

 

نویسنده: سهیلا زارعی

منبع: معمار منظر