رفتن به مطلب

ارسال های توصیه شده

مقاله: سقراط و مامایی فلسفه

 

نویسنده: عباس بخشی

 

محل نشر: کیهان فرهنگی - فروردین 1383 - شماره 210

 

 

سقراط-دانای یونان-را باید یک‏ فیلسوف شفاهی دانست.به این معنی که‏ او بیشتر سخن می‏گفت تا آنکه چیزی‏ بنویسد.چه،او رسالت خویش را در همه‏ عمر آشکار کردن نادانی کسانی می‏دانست‏ که ادعای دانایی دارند،گر چه خودش‏ هرگز ادعای دانایی و فرزانگی نکرد.آنچه‏ ما امروز از سقراط می‏دانیم به تمامی‏ محصول روایت‏هایی است که دیگران از عمل و اندیشه او کرده‏اند.لذا اطمینان‏ چندانی وجود ندارد که ما توان شناخت‏ سقراط را-آنگونه که به واقع بوده است- داشته باشیم.با این همه چاره‏ای نیست‏ جز آنکه به این روایت‏های مع الواسطه‏ اعتماد کنیم و سقراط را در آئینه کلام‏ شاگردان،مریدان و احیانا دشمنانش‏ ببینیم.مقاله حاضر سه چهره نه چندان‏ همگون از سقراط را برای ما باز می‏نماید. اولی سقراط گزنفون است که مردی است‏ به تمام معنا اخلاقی و بریده از دنیا.دومی‏ سقراط افلاطون است که فیلسوفی است‏ به مثل(ایده)رسیده و سومی سقراط ارسطو است که آمیزه‏ای است از سقراط، افلاطون و گزنفون با اندکی شباهت و غرابت.

 

بحث درباره سقراط و شخصیت تاریخی او، به سبب ابهام‏ها و پیچیدگی‏های ناشی از شکوه و عظمت روح پر خروش و متلاطمش،چندان آسان‏ نیست.تاریخ فلسفه،گواه تأثیر و نفوذ کم نظیر وی‏ در ساحت«خود آگاهی»فیلسوفانی مانند: افلاطون،آگوستین،سهروردی،ملاصدرا، کانت،هگل،هیدگر،یاسپرس،نیچه،گادامر و...است،به طوری که سیر فلسفه را می‏توان، بسط و گسترش«خود آگاهی»سقراط بر شمرد،زیرا فلسفه صورتی دیگر از خود آگاهی بوده که با سقراط آغاز می‏شود و در بستر تاریخ اندیشه فلسفی ادامه‏ می‏یابد.به همین جهت هر کجا فلسفه هست، سقراط نیز حضور دارد.در حقیقت،سقراط خلوت نشین همه فیلسوفان تاریخ است،چون‏ حضور او موقعیت جغرافیایی بررسی‏های فلسفی‏ را تغییر می‏دهد.

 

از این که سقراط اثری مکتوب از خود بر جای‏ نگذاشته است،به ناچار باید اندیشه‏ها و آراء و افکار او را از دریچه نگاه هم عصرانش جست و جو کرد. در این صورت نیز کاوشگر افکار سقراط،با داوری‏های متعدد و گاه به ظاهر متضاد روبرو می‏شود،به طوری که حداقل سه شخصیت از وی‏ در نوشته‏ها،روایت شده است.

 

سقراط-دانای یونان-را باید یک‏ فیلسوف شفاهی دانست.به این معنی که‏ او بیشتر سخن می‏گفت تا آنکه چیزی‏ بنویسد.چه،او رسالت خویش را در همه‏ عمر آشکار کردن نادانی کسانی می‏دانست‏ که ادعای دانایی دارند،گر چه خودش‏ هرگز ادعای دانایی و فرزانگی نکرد.آنچه‏ ما امروز از سقراط می‏دانیم به تمامی‏ محصول روایت‏هایی است که دیگران از عمل و اندیشه او کرده‏اند.لذا اطمینان‏ چندانی وجود ندارد که ما توان شناخت‏ سقراط را-آنگونه که به واقع بوده است- داشته باشیم.با این همه چاره‏ای نیست‏ جز آنکه به این روایت‏های مع الواسطه‏ اعتماد کنیم و سقراط را در آئینه کلام‏ شاگردان،مریدان و احیانا دشمنانش‏ ببینیم.مقاله حاضر سه چهره نه چندان‏ همگون از سقراط را برای ما باز می‏نماید. اولی سقراط گزنفون است که مردی است‏ به تمام معنا اخلاقی و بریده از دنیا.دومی‏ سقراط افلاطون است که فیلسوفی است‏ به مثل(ایده)رسیده و سومی سقراط ارسطو است که آمیزه‏ای است از سقراط، افلاطون و گزنفون با اندکی شباهت و غرابت.

 

بحث درباره سقراط و شخصیت تاریخی او، به سبب ابهام‏ها و پیچیدگی‏های ناشی از شکوه و عظمت روح پر خروش و متلاطمش،چندان آسان‏ نیست.تاریخ فلسفه،گواه تأثیر و نفوذ کم نظیر وی‏ در ساحت«خود آگاهی»فیلسوفانی مانند: افلاطون،آگوستین،سهروردی،ملاصدرا، کانت،هگل،هیدگر،یاسپرس،نیچه،گادامر و...است،به طوری که سیر فلسفه را می‏توان، بسط و گسترش«خود آگاهی»سقراط بر شمرد،زیرا فلسفه صورتی دیگر از خود آگاهی بوده که با سقراط آغاز می‏شود و در بستر تاریخ اندیشه فلسفی ادامه‏ می‏یابد.به همین جهت هر کجا فلسفه هست، سقراط نیز حضور دارد.در حقیقت،سقراط خلوت نشین همه فیلسوفان تاریخ است،چون‏ حضور او موقعیت جغرافیایی بررسی‏های فلسفی‏ را تغییر می‏دهد.

 

از این که سقراط اثری مکتوب از خود بر جای‏ نگذاشته است،به ناچار باید اندیشه‏ها و آراء و افکار او را از دریچه نگاه هم عصرانش جست و جو کرد. در این صورت نیز کاوشگر افکار سقراط،با داوری‏های متعدد و گاه به ظاهر متضاد روبرو می‏شود،به طوری که حداقل سه شخصیت از وی‏ در نوشته‌‏ها،روایت شده است.

 

1. سقراط گزنفون

گزنفون دوست و شاگرد سقراط،فردی‏ سپاهی بود.او از سقراط چهره‏ای می‏سازد که در مقابل خوشی‏ها و لذت‏ها،خویشتن دار و در تحمل‏ سختی‏ها و مرارت‏ها،پر طاقت است.هیچگاه‏ خود را دانا نمی‏شمرده،در هیچ کاری سود شخصی را در نظر نمی‏گرفته است.

 

 

او در دوستی،فردی وفادار و در رفتار و کنش، بسیار ملایم بوده(1)و در شناخت مردم،مهارت‏ خاصی داشته و با نشان دادن عیب آنان به خودشان، آنها را به تقوا و زهد و تحصیل فرا می‏خوانده است.(2)

 

تصویر ساده و بی‏پیرایه گزنفون از سقراط،بیانگر انسانی است که بیش از هر چیز،پایبند به اخلاق‏ بوده و آدمی را نیک می‏شناخته و از این رو،در داوری درباره آنان،تساهل می‏ورزیده است.(3)

 

چنین ترسیمی از سقراط،ممکن است در بعضی موارد،بسیار ساده‏لوحانه به نظر آید و همین‏ امر نیز باعث شده تا برخی،داوری گزنفون را درباره سقراط،نوعی«ابتذال»و آن را تصویری‏ بی‏رمق و ناچیز از آن حکیم فرزانه تلقی کنند(4)، چنانکه«برتراندراسل»،در کتاب«تاریخ فلسفه‏ غرب»از گزنفون با تعبیر فرد بی مغز یاد می‏کند و می‏گوید:«به هنگام تقسیم مغز میان آدمیان،بهره‏ چندانی به او نرسیده است».(5)

 

حال اگر سخن راسل را درباره گزنفون، منصفانه تلقی نکنیم،می‏توانیم بگوییم،گزنفون‏ از شناخت تفکر فلسفی سقراط عاجز بوده و آن را به درستی درک و فهم نکرده است.

 

 

2. سقراط افلاطون

 

سقراط در روایت افلاطون،انسانی است‏ فیلسوف که به«مثل»رسیده است و در حقیقت، قهرمان«مثل»افلاطون،سقراط است.

 

در همپرسه‏های اولیه افلاطون مانند:دفاعیه، کریتون،ائوثوفرون،لاخس،خارمیدس، پروتاگوراس و گرگیاس(6)،که وی آنها را به شیوه‏ استاد خود نگاشته است،سقراط به صورت‏ فیلسوفی که عمده‏ترین دغدغه‏اش در باب سرشت‏ جوهر انسانی مانند:روح و جسم،زندگی و مرگ،معنای حیات و سرنوشت انسان است، نمایان می‏شود.در حقیقت افلاطون در محاورات‏ اولیه‏اش می‏کوشد تا شخصیت واقعی سقراط را منعکس سازد،و این درست برخلاف آثار دوره‏ میانه اوست که تعالیم استاد خود را به گونه‏ای‏ بازسازی می‏کند که خود در سلوک فلسفی‏اش با آن روبرو شده بود،آنگونه که از خلال آن بتواند، اندیشه‏های فلسفی خود را از زبان سقراط باز بگوید.

 

از چشم‏انداز مکالمات یاد شده،افلاطون در عمق وجود سقراط که آن را جز از طریق رمز و مثال‏ نمی‏توان به احساس در آورد و قابل لمس ساخت، تفحص می‏کند.از نگاه او،حقیقت سقراط از راه‏ رمز و مثال که در جلوه‏های او ظهور و بروز می‏کند،فهمیده می‏شود.

 

سقراط افلاطونی،متفکری است که خدای‏ عشق( sorE )وی را رهبری می‏کند و از رهگذر تفکر و تأمل،با نور«خیر»تماس می‏یابد.(7)

 

 

3. سقراط ارسطو

 

اگر چه ارسطو پس از مرگ سقراط،چشم به‏ جهان گشود و خود شخصا زندگی و سیر تفکر سقراط را ملاحظه نکرد،اما آگاهی‏هایی که او درباره اندیشه سقراط به ما می‏دهد،مأخوذ از منابعی است در نزد کسانی که امکان آشنایی با سقراط را یافته بودند.لذا از نظر ارسطو،سقراط هم مرد اخلاقی است،آنگونه که گزنفون ترسیم‏ کرده و هم فیلسوف است در تلقی افلاطونی،با این تفاوت که سقراط در روایت ارسطو هر چند در ما بعد الطبیعه سیر کرده،اما به«مثل»که فرا طبیعت‏ است،دست نیازیده است.

 

به همین جهت،برخی تاریخ نگاران اندیشه‏ فلسفی یونان،گزارش ارسطو درباره سقراط را، بین سقراط«گزنفونی»و سقراط«افلاطونی»دانسته‏ و آن را متعادل‏تر یافته‏اند.چه اینکه،در قرائت‏ ارسطویی،وضع روشن و مشخص‏تری از سقراط،نشان داده می‏شود،(8)وضعی که وزن‏ سقراط را نه در اخلاق می‏کاهد و نه در تفکر فلسفی‏ زبان به اغراق می‏گشاید.آنچه ارسطو از آموزه‏های‏ فلسفی سقراط یاد می‏کند و آن را ثمره تلاش فلسفی‏ وی می‏شمارد،استدلال استقرایی( noitcudni ) و تعریف کلی( lareneG noitinifeD )،به مثابه‏ دو کشف قابل تأمل و بنیادین در عرصه اندیشه‏ فلسفی است.(9)

 

 

 

روش سقراط

سقراط،روش گفت و گوی خود را در دو مرحله«نیشخند»و«استخراج»به کار می‏برد.

 

 

الف)نیشخند

 

سقراط می‏گوید:«فیلسوف نیشخندزن‏ است»،و در این سخن او،نکته‏ای اساسی نهفته‏ است که آن را از«طنز گویی»و«حقیر»شمردن دیگران متمایز می‏سازد.هدف سقراط از «نیشخند»،استخفاف یا مشوش کردن دیگران‏ نبود،بلکه مقصود وی،کشف حقیقت بود و آن‏ هم نه به عنوان موضوع تفکر نظری محض،بلکه با توجه به زندگی نیک؛یعنی آدمی برای خوب عمل‏ کردن،باید بداند که زندگی خوب چیست.(13)

 

در واقع نیشخند سقراط،نوعی جست و جوی‏ حقیقت است،تا انسان‏ها از اندوخته‏های پیشین و باورهای خرافی و اعتقادات گنگ و مبهم،تهی‏ شوند و شناختی روشن و شفاف از سر دلیل و برهان‏ درباره حقیقت و ماهیت افعال و کردار زندگی‏ بیابند.به قول هگل:«نیشخند تلخ او،معارضه‏ تفکر درونی اوست با اصول اخلاقی موجود.این‏ نیشخند،ناشی از آگاهی به برتری خویش نیست، بلکه ناشی از قصد ساده‏دلانه است برای هدایت به‏ سوی خیر خواهی و به سوی مثال اعلی»(14)و به‏ تعبیر«رومانوگواردینی»،هدف نیشخند سقراط نابود کردن حریف نبود،بلکه می‏خواست او را آزاد کند و درونش را برای جستن حقیقت آماده‏ سازد.(15)

 

نیشخند سقراطی،در رویارویی با چهره‏هایی‏ است که خود را بیش از آنکه هستند،جدی‏ می‏گیرند،تا عوام الناس را در پس نقاب دروغین و ظاهر فریبشان به تقلید وا دارند.سقراط با روش‏ نیشخند به مدعیان علم و دانش نشان می‏دهد که‏ انبان علم بودن و قیافه حق به جانب گرفتن،چیزی‏ جز بازتاباندن«جهل مرکب»نیست،همانگونه که‏ برگسون می‏گوید:«نیشخندی که در همه جا همراه‏ سقراط است،تنها برای آن است که عقایدی‏ بی‏اساس را که به محک تفکر زده نشده‏اند به کنار راند»(16)،به عنوان نمونه،روش نیشخند سقراطی،غالبا گفت و گو،همراه با جست و جوی‏ تعریفی درباره«حقیقت»،«زیبایی»،«معرفت» و...آغاز می‏شود.مخاطبی که به خود اطمینان‏ دارد و به طور جدی به آراء و عقاید خویش تکیه زده‏ و از آن جانبداری می‏کند،در ابتدا،تعریف‏های‏ زیادی در برابر یکی از مفاهیم،ارایه می‏دهد، سقراط لب به«آفرین»می‏گشاید،تعریف مخاطب‏ را که باد به غبغب انداخته می‏پذیرد و با قبول و رضای او،از آن تعریف نتیجه‏گیری‏هایی دقیق و صریح می‏کند.مخاطب پا به پای سقراط پیش‏ می‏رود و سخنان او را تصدیق می‏کند و از اینکه‏ می‏بیند،تعریفش از آنچه می‏پنداشته،سخت‏ عمیق‏تر و پرمایه‏‌تر است،خشنود می‏شود،سپس‏ ناگهان،سقراط از پیشروی باز می‏ایستد و نشان‏ می‏دهد که مقصد با مبدا در تناقض آشکار است.و این کار را پی در پی انجام می‏دهد و تعریف‏های‏ پیشنهادی،یکی از پس دیگری غربال می‏شوند و غالبا گفت و گو،نیمه کاره رها شده و بی نتیجه‏ می‏ماند.این عمل که از آن به«نیشخند»سقراطی‏ یاد می‏شود،یقین کاذب را به ابعاد راستین آن باز می‏گرداند و با افشای دعوی‏های غاصبانه آن در عرصه معرفت،مخاطب را به دام خویش که به‏ دست خود تنیده است،گرفتار می‏سازد و از همین‏ جا می‏توان دریافت که چرا«کی یرکه گور»فیلسوف‏ و بنیانگذار اگزیستانسیالیسم،نیشخند را شبیه‏ «عاطفه دینی»شمرده و می‏نویسد:«نیشخند، زمانی پدیدار می‏شود که به طریقی مداوم‏ خصوصیات و زندگی محدود را با اقتضای‏ نامحدود اخلاقی در ارتباط قرار دهیم و بدین سان، تناقض را ظاهر سازیم.»(17)

 

از نگاه«کی یرکه گور»،سقراط از آن سنخ‏ متفکرانی است که دریافته است«درد»ی که در آن، کیفیت خنده‏آور نباشد«وهم»است و مایه‏ خنده‏آوری که در آن دردی نباشد«خام»است.(18)

 

آری سقراط،روش نیشخند را از طرفی برای‏ اثر بخش ساختن«گفت و گو»به کار می‏برد و از دیگر سو،رشته پژوهشی که این نوآور بزرگ عرصه‏ تفکر فلسفی انتخاب کرده بود،به کار بردن این‏ شیوه را اقتضاء می‏کرد.بنابراین،نه می‏توان‏ نیشخند سقراطی را صرفا به عنوان نقابی تلقی کرد که سقراط،قصد خود را در پشت آن پنهان می‏کرده‏ و نه می‏توان گفت،سخن سقراط با این شیوه، طبیعت او بوده است.(19)،در این صورت تنها راهی که باقی می‏ماند این که بگوییم،«نیشخند»را می‏بایست در راستای رسالت سقراط،که یاری‏ رساندن به دیگران است،ارزیابی کرد،به طوری‏ که او با چنین روشی در پی آن بود که مخاطبان، آراء و اندیشه‏‌های خود را بیان کرده و از حمل آن‏ فارغ شوند.

 

سقراط هرگز داعیه تعلیم‏ نداشت،بلکه بیشتر«پرسش» می‏کرد و این سؤال‏ها،متناسب با وضع و حال اشخاص مورد پرسش انتخاب می‏شد.

 

 

 

 

ب) استخراج

 

دومین مرحله روش«گفت و گو»ی سقراط، استخراج است.او در این حیطه،شیوه«مامایی» را در پیش می‏گیرد،تا مخاطب از درون نفس، خود را بیابد.زیرا او بر این باور بود،که معرفت‏ حقیقی،از درون سر چشمه می‏گیرد و نمی‏توان آن‏ را به درون آدمی وارد کرد.به همین سبب،سقراط بر این نکته که زایمان پدیده‏ای طبیعی است،تاکید می‏ورزید.

 

 

سقراط در رساله«تئتتوس»،روش کار خود را به شیوه کار مادرش که«قابله»ی زنان آتن بود،تشبیه‏ کرده و می‏گوید:«هنر زایاندن من از هر نظر شبیه‏ کار قابله‌ه‏است...با این تفاوت که من می‏توانم‏ قبلا امتحان کنم و بفهمم که آیا روان فرزند صحیح‏ و سالم خواهد زایید یا موجودی بی‏دوام و ناقص‏ تحویل خواهد داد.به من ایراد می‏گیرند که فقط می‏پرسد،ولی خود جواب نمی‏دهد،ایراد بجایی‏ است و علت آن این است که من در مورد دانایی، نازایم و خدا مرا وا می‏دارد که چون مامایان عمل‏ کنم،اما هرگز به من اجازه تولید نداده است.(20)

 

 

 

سقراط با این نگره که مسوولیتش یاری رساندن‏ به دیگران است تا آرای خود را بیان کرده و از حمل‏ آن فارغ شوند،به یاری همسخن خود می‏شتافت و او را تشویق می‏کرد تا بکوشد و حقیقت موضوع را خودش جست و جو کند.چه،او نمی‏تواند شناخت تازه‏ای در شنونده خود پدید آورد،اما می‏تواند او را در کشف هسته معرفت نهفته در روح‏ خودش مساعدت کند و آن را در وجودش بزایاند. و این شناسایی را هر فردی،می‏بایست از درون‏ خود آغاز کند،زیرا معرفت،کالایی دادنی و گرفتنی نیست،بلکه باید آن را بیدار کرد و برانگیخت.و به همین جهت،«نیچه»فیلسوف‏ آلمانی،می‏گوید:«فرزانگی سقراط در آن است‏ که به روح آدمی توجه جدی دارد.»(21)

 

سیر سقراط در عالم«نفس»به جای پژوهش‏ در عالم«آفاق»،که مساله اصلی نخستین متفکران‏ یونان باستان بود،رویکرد جدی او را به ماهیت‏ روحانی انسان و مرگ ناپذیری‏اش نشان می‏دهد.

 

از همین نقطه عزیمت،سقراط روی آورد خود را به«علم»و«معرفت»که آن را«فطرت روح» می‏شمرد،ظاهر می‏سازد و راهی نو در سپهر اندیشه فلسفی می‏گشاید و بن مایه‏های تاملات‏ فلسفی افلاطون را پی می‏ریزد.در عصر جدید نیز فیلسوفان بزرگی که هر یک در عرصه اندیشه فلسفی‏ تاثیری در خور نهاده‏اند،با تاسی از سقراط و به‏ دنبال روش او در گستره«فلسفیدن»،شان«اندیشه» را در عمل شناسایی،به اشیای خارجی وابسته‏ ندانسته و بر پایه آموزه‏های سقراطی،بر این باور شدند که خود«فکر»،اصل حقیقت را در بر دارد.

 

در روش«استخراج»سقراط بر دو اصل«روان‏ شناختی»تکیه می‏کند.

 

در وهله اول،سقراط با پرسش‏های پی در پی‏ و جواب ندادن خود به آنها،«دغدغه»را در دل افراد فرو می‏ریزد و آنان را از زندگی بدون معنا و اندیشه‏ بی‏تأمل بر حذر می‏دارد و از این طریق وادار به تفکر می‏کند.زیرا از نظر او،انسان تا زمانی که نسبت به‏ فکر و اندیشه‏ای،دچار آرامش و اطمینان است، این آرامش خیال،او را از تأمل و بررسی بیشتر باز می‏دارد.به همین خاطر است که سقراط در رساله‏ «آپولوژی»می‏گوید:«زندگی‏ای که عاری از تأمل‏ و تحقیق و بررسی باشد،ارزش زیستن ندارد.»(22)به‏ دنبال چنین رسالتی است که سقراط،خود را چون‏ «خرمگسی»می‏خواند که می‏خواهد آرامش‏ دروغین مردم آتن را که همچون مادیان‏های تنبل‏ می‏زیند،باز ستاند.

 

پس از«دغدغه»که آرامش خیال بر هم‏ می‏خورد،موسم وزیدن نسیم«اشک»در باغ‏ باورها آغاز می‏گردد.و چون آدمی در اثر بررسی‏ و تفحص و غور و خوض در مسایل،به مرز «تردید»رسیده،شک همراه با تأمل و از سر درد و دقت،آستانه ورود آدمی به سراچه شناخت و علم‏ و یقین صادق می‏گردد.زیرا حرکت فکری انسان‏ از دریچه«شک»می‏گذرد و پس از عبور از یقین‏ «تقلیدی»به ساحل یقین«تحقیقی»،فرود می‏آید.

 

بنابر این سقراط،انسان‏ها را به بازبینی و بازکاوی در اندیشه‏ها و پنداشت‏ها-که به تلقین از محیط پیرامونی و نظام تعلیم و تربیت فراهم آمده- فرا می‏خواند.چه،از نظر او،قضایایی که به‏ صورت یقینی و اصولی که به شکل جزمی در ابتدای‏ حرکت فکری پذیرفته می‏شوند،رخنه در ساحت‏ نفس و جان کرده و مانع«فهم»صواب از«من» حقیقی می‏گردد،و این در حالی است که آدمی‏ پیوسته در جست و جوی معرفت نفس خویش است‏ و در هر لحظه می‏بایست به دقت،اوضاع و احوال‏ و شرایط«وجودی»خود را وارسی و معاینه کند و اصولا همین باز اندیشی‏ها و همین روی آوردهای‏ «انتقادی»در ساحت نفس است که به زندگی‏ انسان‏ها،ارزش واقعی می‏بخشد و آن را شایسته‏ «زیستن»می‏سازد.(23)

 

 

پی‏‌نوشت:

 

(1)-نک،به:کسنوفون،خاطرات سقراطی،ترجمه محمد حسن لطفی،تهران:انتشارات خوارزمی،1373،صص‏ 8 و 9.

(2)-ر،ک،به:هومن،محمود،تاریخ فلسفه،کتاب‏ اول،تهران:کتابخانه طهوری چ دوم،1348،ص 169.

(3)-ر،ک،به:یاسپرس،کارل،سقراط،ترجمه محمد حسن لطفی،تهران:انتشارات خوارزمی،1358، ص 89.

(4)-نک،به:کرم،یوسف،تاریخ الفلسفه الیونانیه، بیروت:دار القلم،بی‏تا،ص 50.

(5)-راسل،برتراند،تاریخ فلسفه غرب،ج 1،ترجمه‏ نجف دریابندری،تهران:نشر پرواز،1365،ص 139.

(6)-نک،به:گاتری،دبلیو،کی.سی،افلاطون،زندگی‏ و آثار،ج 13،ترجمه حسن فتحی،تهران:فکر روز، بی‏تا.

(7)-نک،به:یاسپرس،کارل،فیلسوفان بزرگ،ترجمه‏ اسد ا... مبشری،تهران:انتشارات پیام،1353،ص‏ 197.

(8)-ر،ک،به:برن،ژان،سقراط،ترجمه سید ابو القاسم‏ پور حسینی،تهران:انتشارات علمی و فرهنگی،1366، ص 13.

(9)-نک،به:ارسطو،ما بعد الطبیعه(متافیزیک)،ترجمه‏ محمد حسن لطفی،تهران:طرح نو،1378،ص 43 و نیز:ترجمه شرف الدین خراسانی،تهران:نشر گفتار، 1366،ص 24.

(10)-گاتری،دبلیو.کی.سی،فلاسفه یونان،از طالس‏ تا ارسطو،ترجمه حسن فتحی،تهران:فکر روز،1375، ص 89.

(11)-نک،به:بخشی،عباسی،تأثیر متفکران یونان در فلسفه افلاطون،(کیهان فرهنگی،شماره 177)،ص 53.

(12)-نک،به:هومن،محمود،تاریخ فلسفه،کتاب اول، ص 174.

(13)-کاپلستون،فردریک،تاریخ فلسفه،ج 1،قسمت‏ اول،ترجمه سید جلال الدین مجتبوی،تهران؛انتشارات‏ علمی و فرهنگی،1362،ص 153.

(14)-برن،ژان،سقراط،ص 121.

(15)-نک به:گواردینی،رومانو،مرگ سقراط،تفسیر چهار رساله افلاطون،ترجمه محمد حسن لطفی،تهران: طرح نو،1376،ص 29.

(16)-برن،ژان،سقراط،ص 123.

(17)-همان،ص 128.

(18)-همان،ص 128.

(19)-ر،ک به:گمپرتس،تئودور،متفکران یونانی،ج‏ 2،ترجمه محمد حسن لطفی،تهران:خوارزمی، 1375،ص 581.

(20)-خراسانی،شرف الدین،از سقراط تا ارسطو،تهران: انتشارات دانشگاه ملی ایران،چاپ دوم،ص 70.

(21)-پاتوچکا،یان،سقراط:آگاهی از جهل،ترجمه‏ محمود عبادیان،تهران:هرمس،1378،ص 18.

(22)-کاسیرر،ارنست،فلسفه و فرهنگ،ترجمه بزرگ‏ نادر زاد،تهران:مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1360،ص 13.

(23)-نک،به:گاتری،دبلیو،کی.سی،سقراط،زندگی‏ و شخصیت،ج 12،ترجمه حسن فتحی،تهران:فکر روز،بی‏تا.

لینک به دیدگاه
  • 2 هفته بعد...

اندیشه ها ، پنداشت ها و بازبینی و بازکاوی.

اگه ممکنه روش این کار رو هم توضیح بدیم که خوانندگان ارجمند بتونن به روش کاربردی بازبینی و بازکاوی هم مسلط تر باشند.

لینک به دیدگاه
اندیشه ها ، پنداشت ها و بازبینی و بازکاوی.

اگه ممکنه روش این کار رو هم توضیح بدیم که خوانندگان ارجمند بتونن به روش کاربردی بازبینی و بازکاوی هم مسلط تر باشند.

 

دراینباره در کتاب «تسلی‌بخشی‌های فلسفه» بقول نویسنده‌ی طناز کتاب، شاید بشه روش سقراطی برای تفکر رو به شیوه‌ی کتاب‌های آشپزی اینطور مکتوب کرد که :

 

 

1. گزاره‌ای را پیدا کنید که مطمئناً جزو عُرف عام (عقاید عمومی جامعه) خوانده می‌شود.

عمل شجاعانه عقب نشینی در جنگ را شامل نمی‌شود.

بافضیلت بودن مستلزم پول داشتن است.

 

2. یک لحظه فکر کنید که این گزاره، به رغم اطمینان فرد مطرح کننده‌ي آن، نادرست است. پس بدنبال موقعیت‌هایی بگردید که این گزاره در آن‌ها صادق نباشد.

آیا می‌توان شجاع بود و با این وجود در جنگ عقب نشینی کرد؟

آیا می‌توان در جنگ پایداری کرد و با این وجود شجاع نبود ؟

آیا می‌توان پول داشت و بافضیلت نبود ؟

آیا می‌توان بی‌پول و بافضیلت بود؟

 

3. اگر استثنایی پیدا کردید، تعریف باید نادرست، و یا حداقل غیردقیق باشد.

می‌توان شجاع بود و عقب‌نشینی کرد.

می‌توان در جنگ پایداری کرد و با این وجود شجاع نبود.

می‌توان پول داشت و کلاهبردار بود.

می‌توان فقیر و بافضیلت بود.

 

4. گزاره اولیه را باید مختصری تغییر داد تا شامل استثنا نیز بشود.

شجاعانه عمل کردن ممکن است هم عقب نشینی و هم پیشروی در جنگ را شامل شود.

افراد پول‌دار را قط در صورتی می‌توان بافضیلت شمرد که پول را از راهی فضیلتمندانه بدست آورده باشند.

و بعضی افراد کاملاً بی‌پول را می‌توان بافضیلت دانست اگر در شرایطی زیسته باشند که بافضیلت بودن و پول درآوردن (تواماً) غیرممکن بوده است.

5. اگر کسی بعداً برای گزاره‌های اصلاح شده استثناهای دیگری بیابد باید این فرایند را تکرار کرد. حقیقت تاجایی که برای انسان در دسترس است، در گزاره‌ای نهفته که ابطال آن ناممکن بنظر می رسد. :w16::icon_gol:

لینک به دیدگاه

به گفتگو بپیوندید

هم اکنون می توانید مطلب خود را ارسال نمایید و بعداً ثبت نام کنید. اگر حساب کاربری دارید، برای ارسال با حساب کاربری خود اکنون وارد شوید .

مهمان
ارسال پاسخ به این موضوع ...

×   شما در حال چسباندن محتوایی با قالب بندی هستید.   حذف قالب بندی

  تنها استفاده از 75 اموجی مجاز می باشد.

×   لینک شما به صورت اتوماتیک جای گذاری شد.   نمایش به صورت لینک

×   محتوای قبلی شما بازگردانی شد.   پاک کردن محتوای ویرایشگر

×   شما مستقیما نمی توانید تصویر خود را قرار دهید. یا آن را اینجا بارگذاری کنید یا از یک URL قرار دهید.

×
×
  • اضافه کردن...