چگونه‌ شهرها می‌توانند انعطاف‌پذیری را نمود بخشند؟

[Mohammad Aref 120,438]

انعطاف پذیر: قوی، سالم و باز هم موفق. اما چگونه یک شهر انعطاف پذیر می‌شود؟

 

در اینجا پنج روشی که رهبران شهری می‌تواند از آن طریق کمک کنند آمده است:

 

طراحی به منظور انعطاف­ پذیری مستلزم تفکر سیستم‌هاست: شهرها سیستم‌هایی پیچیده و به‌ هم پیوسته‌ هستند. شهر را مانند بدن انسان در نظر بگیرید. توازن هماهنگ قلبی و عروقی، اسکلتی، تنفسی، و عملکردهای شناختی. هر سیستم به سیستم بعدی وابسته بوده و با عدم توازن یا شوکه شدن در اثر یک آسیب، به سادگی آشفته می‌شود. نمونه‌ای روشن از آن PTSD (اختلال استرس پس از ضربه) است، که با “موج گرفتگی” نیز شناخته می‌شود، که امروزه بسیاری از سربازان گذشته با تأثیرات آن دست و پنجه نرم می‌کنند.

 

سالیان سال است که متخصصان به ارزش سیستم‌هایی که به سلامت جهانی می‌اندیشند واقف‌اند. چنین منطقی در برنامه‌ریزی شهری نیز با اقبال مواجه شده است. دکتر تیمون‌مک‌فیرسون، استادیار اکولوژی شهری در مدرسه نوین در نیویورک سیتی، چنین می‌گوید:

 

“تفکر سیستم‌ها در حل مسائل مربوط به برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری شهری حائز اهمیت هستند، چراکه هیچ مشکلی مجزا از دیگر مسائل نمی‌باشد بلکه همه بخشی از سیستم بزرگ‌تری از شبکه‌های متعامل می‌باشند؛ شبکه‌های اجتماعی، شبکه‌های ژئوفیزیک زیستی، شبکه‌های سیاسی، و شبکه‌های اقتصادی. جالب این است که مشخصاً نمی‌توانید رفتار سیستمی را با مطالعه‌ی اجزای آن درک کنید بلکه باید کل سیستم را مورد مطالعه قرار دهید.”

 

کالیفرنیا نمونه‌ای از آن است. ممکن است فهم چگونگی تأثیر خشکسالی این ایالت بر توانایی تولید غذا آسان باشد. به هرصورت، شاید ندانید که این خشکسالی قادر به تأثیرگذاری زیادی بر تولید انرژی نیز می‌باشد. آب و انرژی ارتباط لاینفکی دارند، به منظور پمپاژ، تصفیه، جابجایی و خنک‌کردن آب به انرژی نیاز است. از طرف دیگر، نیروی سقوط آب است که توربین‌ها را می‌چرخاند که تبدیل به انرژی شده، و بیشتر نیروگاه‌های حرارتی برای خنک‌سازی به آب وابسته هستند.

 

هوشمندانه‌ترین شهرها انعطاف پذیری را از شوک و استرس به دست می آورند: زمانی که سیستم ایمنی بدنتان تضعیف می‌شود، اغلب در مقابل ویروس‌ها و بیماری‌ها شکست می‌خورد. شهرها نیز اگر اجزاء کلیدی بافت اجتماعی‌شان قوی باشند، بسیار سریع تر از پس ِ زلزله، طوفان و سیل برمی‌آیند- اجزایی چون، تحصیلات، سلامت، رفاه عمومی و همبستگی اجتماعی.

 

همچنین ارتباطی بسیار قوی بین انعطاف‌پذیری و شبکه‌های اجتماعی وجود دارد. جوامع بدون همبستگی از انعطاف‌پذیری ضعیفی برخوردار هستند. سیستم‌های حمل‌ ونقل، اماکن تفریحی و فضاهای باز که جوامع را گردهم می‌آورند می‌توانند تأثیر فوق‌العاده مثبتی روی توانایی ترمیم‌پذیری آن‌ها داشته باشند.

 

تنها تیم‌های مختلف می‌توانند ایده‌های انعطاف پذیری حماسی را ایجاد کنند: قویترین راه حل‌های انعطاف پذیری عموماً از تیم‌های بزرگ و چند تخصصیِ مهندسان، معماران، طراحان، دانشمندان علوم اجتماعی، و اقتصاددانان حاصل می‌شود. پروژه‌های شهری که ماهرانه طراحی شده‌ باشند هم زیبا بوده و هم کاربردی هستند. آن‌ها اقتصاد را شبیه‌سازی کرده و کیفیت زندگی را برای جوامع بهبود می‌بخشند.

 

آن‌ها نیز به تیم‌های مختلفی نیاز دارند. بررسی اخیرِ گزارش شده توسط NPR (رادیوی ملی) دریافته است که تیم‌های مختلف عموماً بهتر کار می‌کنند، به ویژه در زمینه‌هایی با ایده‌های خوب از قبیل تحقیق، برنامه‌ریزی شهری، و علم. در دنیای پژوهش، استنادهای مقاله، مقیاس اثربخشی آن هستند. تیم‌های مختلف منجر به استناد‌های بیشتر می‌شوند. به گفته اقتصاددان دانشگاه هاروارد، ریچارد فریمن، “افراد شبیه‌ به هم، مثل هم فکر می‌کنند و آنچه که می‌تواند تلنگری برای علم محسوب شود، یافتنِ افرادی است که دیدگاه‌های متفاوتی داشته باشند”.

 

ایجاد راه حل‌های انعطاف پذیری مستلزم داده‌های بسیار و ذهنی باز از دیدگاه‌های مختلف می‌باشد. راه حل‌های انعطاف پذیری می‌توانند مزایای دوگانه‌ای داشته باشند: زمانی که طوفان شنِ 14 فوتی، هوبکون را در 29 اکتبر سال 2012 به دام انداخت، طبق گفته‌های مایر‌ دان زیمر، خیابان‌ها “مانند یک وان حمام” به زیر آب رفتند. این طوفان بیش از 250 میلیون دلار خسارت به جا گذاشت.

 

اولین اقدام بالا بردن دیوارهای غول پیکر دریایی در اطراف هوبکون بود، اما شهروندان از فکرِ اینکه دید فوق‌العاده‌ی بندر نیویورک و خط افق منهتن را از دست دهند ترسیدند. زمانی که شهر شروع به کار با تیمی موفق از گروه “بازسازی از طریق طراحی” کرد، این دیدگاه عوض شد؛ رقابتی که به دنبال طوفان و به منظور راه‌های پیشگامِ طراحی، تأمین مالی و اجراییِ آینده‌ای انعطاف‌پذیر آمد. این تیم به جای بالا بردن دیوارهای بزرگ و زشت، سیستمی از پارک‌ها، ساختمان‌ها و حلقه‌های سبز را به عنوان مانع سر راه سیل، و نیز پارکی در اطراف شهر به عنوان محل ذخیره سازی آب باران ایجاد کردند.

 

مثال: هوبکن نشان می‌دهد که چطور پروژه‌های انعطاف‌پذیر بعد از یک فاجعه می‌توانند خسته کننده نباشند. آن‌ها می‌توانند از شهرها و ساکنان آن محافظت کرده و کیفیت زندگی را ارتقا دهند.

 

افراد خونسرد بهترین راهبردهای انعطاف‌پذیری را طرح می‌کنند: لیان دالزیل، شهردار شهر کریسچرچ نیوزیلند، نکته ای در مورد انعطاف پذیری می‌داند. کریسچرچ در سپتامر سال 2010 با یک زلزله‌ی 7.1 ریشتری لرزید. این زلزله شهر را تخریب کرده و پس‌لرزه‌هایی که پس از آن آمدند نیز به همان اندازه وحشتناک بودند، که شامل پس‌لرزه‌ای 6.3 ریشتری می‌شد که فوریه بعدی آمد و 185 نفر را به کشتن داد. تنها هزاران ساختمان در مرکز شهر صدمه دیده یا ویران شدند، و بازسازی تا به امروز ادامه یافته است. آثار مالی تا 40 میلیارد دلار برآورد شده است. اقتصاددانان پیش‌بینی کرده‌اند که 50 تا 100 سال طول می‌کشد تا اقتصاد نیوزیلند بهبود یابد.

 

به سخنان سال گذشته شهردار دانزیل در خطاب به حاضرینِ متخصص و مسئولان شهری که گوش دادم، شدیداً تحت تأثیر هشدارهایی قرار گرفتم که خطاب به جوامع راجع به تصمیمات عجولانه‌ی بعد از فاجعه داد. تصمیماتی که تقریباً می‌توانند مضر باشند تا اینکه خوب باشند. وی حتی پیشنهاد داد که “دوره خنک سازی (منظور دوره آرامش موقت برای حل مسالمت آمیز اختلاف نظرات ملی است)” باید به منظور اجتنابِ جوامع از تصمیمات مهم سیاسی که نشأت گرفته از احساسات و ناراحتی‌ هاست مورد توجه قرار گیرد. این یک شوخی بود، اما ممکن است منظورش چیز دیگری باشد. شما چگونه از تصمیم‌گیری‌های عجولانه اجتناب می‌کنید؟ آن را از پیش برنامه ریزی کنید.

 

اکثر بهترین ایده‌های راجع به انعطاف‌پذیری از جاهای دیگر گرفته شده‌اند. سالوادور دالی یک بار گفت، “آن‌هایی که نمی‌خواهند هیچ‌چیز را تقلید کنند، هیچ تولیدی نخواهند داشت.” هر کدام از شهرهای جهان متفاوت هستند، اما اغلب مشکلاتی که با آن مواجه هستند مشابه است. راه‌حل‌های خوب باید به اشتراک گذاشته شوند.

 

بنا به گزارش بانک جهانی، تقریباً نیم میلیارد از شهرنشینان جهان در مناطق ساحلی زندگی می‌کنند که در معرض طوفان و بالا آمدن سطح آب قرار دارد. این مناطق شامل نیویورک سیتی، میامی، نیواورلئان، بمبئی، شهر هوشی مین و شنژنِ چین می‌شوند؛ طبق گزارش تیم مک‌دونل از Climate Desk، این‌ها 6 شهر از 10 شهری هستند که برای آن‌ها بالاترین هزینه‌های سالانه مربوط به سیل تا سال 2050 برنامه‌ریزی شده است.

 

ایالات متحده آمریکا، کلمبیا، پاکستان، سومالی، استرالیا، گواتمالا، چین و کنیا نیز میلیارد‌ها دلار به خاطر خشکسالی ضرر می‌کنند. مجمع اقتصاد جهانی گزارش می‌دهد که از سال 1900 به بعد، خشکسالی‌های جهانی بر 2 میلیارد نفر تأثیر گذار بوده و منجر به 11 میلیون مرگ و میر شده است. سازمان‌هایی چون چالشِ 100 شهر انعطاف‌پذیر روک‌فلر (100RC) اشتراکات بین مناطق شهری را مشخص و روی تسهیل اشتراک‌گذاری اطلاعات کار می‌کنند. در عصر شبکه ای اطلاعات، به اشتراک گذاری ایده‌ها راحت تر از همیشه است.

 

استخدام کارشناسان مرتبط با انعطاف پذیری: آیا یک پروژه توسعه‌ی اجتماعی یا توسعه یک زیرساخت بحرانی را رهبری می‌کنید؟ مشاوران، مهندسان، و طراحان شهری را به کار بگیرید که چگونگی طراحی انعطاف‌پذیر را درک کنند. اجتماع جایی است که انعطاف‌پذیری از آنجا شروع شده و خاتمه می‌یابد. ریشه‌های درخت (اساس هرچیز) جایی است که از آن درختی (برنامه‌هایی) خوب به عمل می‌آید و همچنین از همین جاست که درد و رنج نیز در مواقع سختی (بحران) آغاز می‌شود.

 

رهبران شهری باید با تمام سطوح از نردبان اجتماعی-اقتصادی در تعامل باشند، به ویژه قشر پایین‌تر. این قشر جایی است که سخت‌ترین ضربه‌ها در مواجهه با فاجعه‌ به مردم آن وارد می‌شود، و جایی است که افراد، بیشتر پذیرای ایده‌های جدید هستند، به ویژه در صورتی که مشاهده کنند چطور در کوتاه مدت به ایشان کمک خواهد کرد. کلیدِ آن، ارتباط با آن ها به شکلی معنادار و باز گذاشتن راه‌های واقعی و باز به سمت ایده‌ی شماست.

 

منبع: سایت آقای شهردار