تحلیل فضایی میدان التحریر – قاهره

[Mohammad Aref 120,438]

میدان التحریر یا آزادی در مجاورت منطقه تجاری-مسکونی پر رونق شهر قاهره و نزدیک به رود نیل واقع شده است. این میدان همانند میدان ها و خیابان های پاریس، میدان بزرگی در محاصره بیلبوردهای تبلیغاتی است. همچنین بسیاری از سازمان ها و نهادهای فرهنگی و اقتصادی مصر نیز در همین محدوده جای گرفته اند که به همین دلیل بسیاری از تجمعات و اعتراضات سیاسی و اجتماعی مردم مصر نیز در این میدان شکل می گیرد. با شروع حکومت محمدعلی پاشا در اواخر قرن نوزدهم، پروژه تجدید حیات و نوسازی شهر قاهره با هدف تبدیل آن به شهر برتر عربی به اجرا درآمد. توسعه و گسترش شهر در دوره اسماعیل پاشا (1863-1879) نیز ادامه یافت.

 

اسماعیل پاشا در نمایشگاه بین المللی پاریس (1867) با جرج هوسمان و تفکرات وی آشنا شد. همین امر انگیزه مدرنیزه کردن قاهره را به وجود آورد. گشایش کانال سوئز نیز یکی دیگر از انگیزه های پادشاه در توجه به شهر قاهره بود. طرح هوسمان در پاریس، شامل احداث بلوارهایی در بافت موجود شهر و خارج از مرکز شهر بود. بر این اساس، علی مبارک طراح قاهره نیز پروژه شهرسازی گسترده ای را پیشنهاد داد که همزمان به تجدید حیات و بازسازی هسته تاریخی شهر و گسترش و توسعه آتی آن نیز توجه داشت.

 

خط توسعه شهر از سمت غرب و به سوی کرانه رود نیل بود. در طرح توسعه شهر زمین های پست کرانه رود نیل که در معرض طغیان سالانه رود بود نیز مورد توجه قرار گرفت و خط توسعه در مجاورت آن شکل یافت. در طرح جدید منطقه نو میان هسته تاریخی شهر و کرانه رود نیل به عنوان بخش اروپایی شهر قاهره پیش بینی شده بود. این بخش نه تنها محرک توسعه اقتصادی و کالبدی شهر بود بلکه باید قاهره را به شهری اروپایی تبدیل کرد. میدان اسماعیلیه مرکز بخش اروپایی شهر بود که در 1954 به میدان التحریر تغییر نام یافت و همچون الگوی پاریسی خود تقاطع خیابان های شرقی، شمالی و جنوبی قاهره بود که در غرب، منتهی به پل قصر النیل می شود. بخش اروپایی شهر، از اواخر قرن نوزدهم تبدیل به محل سکونت فرانسوی ها و انگلیسی های مقیم قاهره شد. همچنین این بخش مرکز بسیاری از نهادهای اجتماعی شهر همچون سازمان های دولتی، موزه مصر باستان، دانشگاه آمریکایی قاهره و موزه هنرها بود. علیرغم این که بسیاری از ساختمان های قدیمی مربوط به قرن نوزدهم، هنوز حفظ شده اند اما امروزه میدان، آپارتمان ها، هتل ها، مقر اتحادیه عرب، و ساختمان مجلس را نیز در خود جای داده است.

 

به علاوه رستوران ها و فست فودهای غربی، ایستگاه مترو و قطار زیرزمینی نیز در اطراف میدان به چشم می خورد و همچون سایر خیابان های قاهره، ترافیک شدید اتومبیل ها باعث آلودگی هوای شهر و منطقه شده است. اگرچه تغییرات فراوانی در شهر و سیستم حمل و نقل آن ایجاد شده است و خطوط مترو و پارک جدیدی در ضلع شمال غربی میدان احداث شده اند، اما هیچ کدام پاسخگوی رشد روزافزون جمعیت قاهره نیستند.

 

قاهره، همچون شهرهای سایر کشورهای در حال توسعه، با مهاجرت گسترده روستاییان و مشکلات ناشی از برخورد سنت های روستایی با زندگی شهری روبرو است. مایکل سورکین به عنوان یک معمار منتقد اعتقاد دارد که “مصر یکی از بزرگ ترین عرصه های جهانی برخورد سنت و مدرنیته است”. با قبول این نظریه، میدان تحریر قاهره خط مقدم این نبرد خواهد بود. میدانی که نشان گر اهداف یک امپراطوری در نمایش تصویری مدرن از کشوری سنتی است و همزمان رویکردی شیزوفرنیک و چندگانه نیز با مساله دارد.

 

منبع:

جنکینز، اریک: تحلیل صد میدان برتر جهان، ترجمه دکتر فرهاد کریمانی و مصطفی اکبری مطلق، انتشارات اختران، 1393.

 

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار