مدیریت یکپارچه شهری، ضرورت یا انتخاب؟

[Mohammad Aref 120,438]

با نیم نگاهی به وضعیت شهرنشینی و مدیریت شهری در ایران متوجه می‌شویم در شرایط کنونی سازمان‌های محلی و مردم نهاد از توانمندی و استقلال کافی برخوردار نیستند. در اکثر کشورهای جهان، چه با مشخصه‌های تمرکزگرا و چه با مشخصه‌های واگرا، شهرداری‌ها در امور محلی دارای قدرت بالایی هستند و به عنوان نهادی فرابخشی عمل می‌کنند و همراه با شوراها اساس حکمروایی محلی‌ را تشکیل می دهند، به طوری که کنترل و نظارت بر اغلب امور محلی در حیطه اختیارات و وظایف آنها می‌گنجد. به دلائل مختلف، مدیریت شهری در شهرهای کشورهای در حال توسعه از شرایط مطلوب برخوردار نیست از جمله این دلائل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

 

• نهادهای موردنیاز گاهی به درستی و به تناسب بر پا نشده یا جایگاه قانونی آنها به دقت تبیین نشده است،
  
• ویژگی ها و شایستگی های مدیران شهری به درستی طبقه بندی و تعیین نشده است،
  
• نهادهای موجود، به ویژه در شهرهای بزرگ با یکدیگر هماهنگی ندارند،
  
• نقش بخش های رسمی و غیر رسمی به درستی ترسیم نشده و مدیران شهری اغلب به نقش بخش های اشتغال، فقرزدایی و توسعه شهری کم توجه هستند.
  

 

در آرایش و انتظام توسعه و عمران و سامان کالبدی شهرهای کشور، تنگناها یا نابسامانی هایی وجود دارد که به دو موضوع زیر ارتباط پیدا می کند:

 

1- وجود نقض،ابهام و تعارض و ناهماهنگی در مقررات شهرسازی و نبود یا کمبود مقررات مطلوب و متناسب با نیازهای امروزین توسعه و مدیریت شهری.

 

2-ایرادها و نواقص مرتبط با اجرای و یا نظارت بر اجرای آنها مانند فقدن سازمان اجرایی و مدیریت مطلوب، وجود سازمان های موازی، تداخل وظایف در میان سازمان های مختلف بخشی و در نهایت نبود نظام اجرایی و نظارتی کارآمد و موثر در زمینه توسعه و عمران شهری.

 

نخستین گام در راه ایجاد و تحول مطلوب در شهرسازی و توسعه شهری کشور، تدوین مقررات کارآمد و مطلوب در زمینه مدیریت یکپارچه شهری است تا بتوان با رعایت آنها، اهداف زیر را در قالب اجرای طرح های توسعه شهری تحقق بخشید:

 

• سادگی و کارآمدی،
  
• قابلیت انعطاف،
  
• هماهنگی با امکانات مالی و سازمانی،
  
• تمرکز زدایی،
  
• مشارکت پذیری،
  
• تعادل میان حقوق عمومی و خصوصی،
  
• شفاف و خالی از ابهام و تناقض و تداخل بودن قوانین، مقررات و طرح های شهری،
  
• تناسب با ضرورت های حال و آینده.
  

 

سه عامل مدیریت برنامه ریزی، اجرای برنامه های مدیریت شهری، ارتقای نظارت عمومی بر برنامه ها و طرح های توسعه شهری از جمله مهم ترین اصول الگوی مدیریت یگپارچه در شهرهای کشورهای توسعه یافته است. توسعه برنامه های مدیریت شهری در گرو تلاش و ممارست در جهت پیشرفت و رفاه منابع انسانی است که از نظر کارشناسان مدیریت شهری، این اقدامات شامل جذب مشارکت های دولتی، بهره وری اقتصادی، حفظ تساوی و عدالت اجتماعی، کاهش فقر و بهبود شرایط زیست محیطی شهر است که در سایه استفاده بهینه و توزیع عادلانه منابع امکان پذیر خواهد بود. مدیریت شهری طی سه مرحله از آغاز سال 1986 میلادی تاکنون دستخوش تغییرات بنیادین شده است. در مرحله اول برنامه مدیریت شهری در سال های (1986-1991) شکل گرفت. این برنامه ها بر روی تحقیقات کاربردی در زمینه چهار موضوع مدیریت اراضی، امور مالی و مدیریت شهری، زیرساخت ها و محیط زیست شهری با هدف توسعه راهبردهای عملی و ابزارهای کاربردی مدیریت شهری در سطح جهانی متمرکز شده بود. اهداف این مرحله در خصوص چگونگی استفاده از این راهبردها و ابزارها در جهت ارتقای کارآیی و سطح تولیدات، ابتدا به صورت منطقه ای و سپس بسط آن به تمام کشورهای جهان بوده است. در مرحله دوم مکانیزم اساسی به سطح کارآیی و تولیدات از قبیل تشکیل هیات کارشناسان منطقه ای و تأسیس کارگاه ها و همایش های مشاوره ای در سطح کشوری پرداخته شد که به منظور معرفی این خط مشی ها و ابزارهای کاربردی آن، معطوف شد، به طوری که ساختار این برنامه ها تمرکززدایی و واگذاری مسئولیت انجام این فعالیت ها به سازمان های محلی بوده است. درمرحله بعد مدیریت شهری به منظور ایجاد و تحکیم کارآیی دولت، بانک ها و مراکز تامین اعتبار در جهت مرتفع ساختن معضلات شهری حرکت کرده است و در مرحله آخر (2001-2004)، در ادامه مرحله سوم بیش از پیش بر فعالیت ها و اقدامات دولتی که شرایط زندگی قشر مستمند و کم درآمد جامعه شهری را متاثر می ساخت، متمرکز شده بود.

 

مدیران و مسئولان شهری، شکل‌گیری مدیریت یکپارچه و وحدت سازمانی نهادهای خدمات‌رسان شهری را نهایت برنامه‌های مدیریت شهری، آرزو و چشم انداز بلندمدت مدیریت شهری می دانند در حالی که واقعیت این است که در صورت دستیابی به این هدف تا رسیدن به شهر پایدار و انسان‌گرا فاصله زیادی باقی مانده است. لذا مدیریت شهری باید خود را ملزم به رعایت اهدافی چون اصول توسعه شهری پایدار و سیاست‌های حکمروایی خوب چون عدالت، انصاف، شفافیت، پاسخگویی، پاک حسابی، حق‌ اظهارنظر همگانی، مشارکت‌طلبی و … بداند. در صورت وقوع دیدگاه‌ها و خواسته‌های مدیریت یکپارچه و هماهنگ، مدیریت شهری کشورهای در حال توسعه در شرایطی قرار می‌گیرد که حداقل 50 سال پیش در شهرهای جهان توسعه یافته و پیشرو اجرایی شده است. بنابراین مدیریت یکپارچه شهری گام اولیه در راستای توسعه شهری پایدار محسوب می شود.

 

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار