تحلیلی بر آثار افزایش تراکم های شهری

[Mohammad Aref 120,438]

این روزها افزایش تراکم در شهرهای کشور و رواج پدیده تراکم فروشی که همه شهروندان را با شیوه جدیدی از زندگی به همراه ناهنجاری های خاص خود آشنا نموده است، و نادیده گرفته شدن طرح های شهری برای دو دهه، و رشد بی رویه افقی شهرها و بروز حلبی آبادها و زورآبادها و زاغه نشینی (حاشیه نشینی) های بسیار، آثار و تبعات بی قانونی و عملکرد خارج از چارچوب ضوابط و مقررات مصوب را بر شهرنشینان آشکار کرده است. با توجه به آنکه تراکم جمعیتی و ساختمانی شهر در زمره مهمترین شاخص های تأثیرگذار بر کالبد و روح شهر هستند، تعیین تراکم ضمن آنکه در ارتباط با مسائل اقتصادی و زیست محیطی و کالبدی شهر قرار می گیرد، از نظر اجتماعی نیز دارای اهمیت شایان توجهی است. در کنار همه معایب افزایش بی رویه تراکم شهری که موضوع اصلی این نوشتار است شاید بتوان مواردی همچون تراکم سرمایه و جمعیت در کنار یکدیگر، امکان ایجاد و تقویت زیرساختهای شهری و امکان اجرای برنامه های عمرانی با بهره وری بیشتر و پیشگیری از رشد بی رویه افقی شهر را از جمله مزایای آن دانست.

 

تراکم زیاد و مضرات آن

اثرات منفی تراکم زیاد را در روابط غیر صمیمی افراد و معاشرت خشک مردم با یکدیگر، ایجاد سر و صدا و نارسایی های روانی، گرانی قیمت زمین و اجاره خانه، فقدان زندگی خصوصی و پوشیده از چشم دیگران، امکان بروز اختلاف بین جمعیت، بروز ناراحتیهای عصبی، بزهکاری و جنایت، افزایش مخاطرات بهداشتی مانند ناراحتی های قلبی و سرطان و بروز بیماریهای واگیر و امثال آن به دلیل افزایش آلودگی می دانند. در دهه 1960 مطالعات بسیاری رابطه بین ازدحام جمعیت و رفتارهای ضد اجتماع را در میان موش ها به اثبات رساند و پژوهشگران صحت این مسئله را در مورد رفتار انسان نیز مرد بررسی و تعمیم قرار دادند.

 

به طور کلی مهم ترین شاخصی که ازدحام جمعیت را به مسئله عصبی و بیماریهای روانی در انسان مربوط می سازد شاخص تعداد افراد در هر اتاق بوده و شاخص های تعداد خانوار بر واحد مسکونی یا تعداد خانوار بر هکتار دارای اهمیت کمتری هستند. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه ترس عمده از محلات دارای تراکم زیاد ناشی از ازدحام جمعیت و خطر شیوع سریع بیماری می باشد. لیکن تراکم زیاد الزاما به مفهوم ازدحام جمعیت نیست. زیرا تفاوت بسیار زیادی بین زندگی در ساختمانهای بلند مرتبه با رقم نفر در اتاق کم و زندگی در توسعه های خودروی کوتاه مرتبه با رقم نفر در اتاق زیاد می باشد.

 

از دیگرعوامل محتمل و پیچیده، مسئله تفاوتهای فرهنگی افراد است که به منزله عامل مشروط کننده نگرش آنها نسبت به فشردگی و ازدحام بیش از حد می باشد. ادوارد هال معتقد است افراد دارای فرهنگ های متفاوت به مراودات اجتماعی مختلف مشکوک می باشند. در فرهنگ هایی که میزان مراودات اجتماعی بیشتری را در خود می پذیرند، تراکم های بالاتر را نسبت به فرهنگ های دیگر ترجیح می دهند. این مسئله احتمالا به همراه تمهیدات کالبدی شدیدتری برای رعایت اشراف و مصون ماندن از دید غریبه ها خواهد بود عوامل مداخله کننده بسیاری از قبول سازمان اجتماعی و طبقه در الگوی مراودات اجتماعی تاثیر می گذارد بنابر این چنین یافته هایی را نمی بایست حقایق کلی و جهان شمول تلقی نمود بلکه صرفا نشان هایی هستند که به متفاوت بودن جوامع گوناگون در ارتباط با سبک و تراکم محل سکونتشان اشاره می کند. به طور خلاصه موارد زیر را می توان به عنوان مهمترین مضرات تراکم زیاد شهری دانست:

• نارسایی و کمبود فضای ا آموزشی و درمانی و تفریحی به نسبت جمعیت استفاده کننده،
  
• افزایش بحرانهای زیست محیطی مثل آلودگی صدا، آلودگی هوا و آلودگی محیط،
  
• فقدان آسایش و آرامش،
  
• بروز اختلافات و تضادهای اجتماعی،
  
• آثار مربوط به کاهش فشار هوا بر انسان،
  
• فقدان زندگی پوشیده از چشم دیگران،
  
• کمبود فضاهای باز و سبز در میان ساختمانها،
  
• کمبود شبکه راههای رفت و آمدی و بحران ترافیک،
  
• کمبود تابش آفتاب،
  
• امکان بروز ناهنجاری های اجتماعی مثل سرقت و جنایت،
  
• اختلاف در ارتباط منطقی میان انسان و طبیعت،
  
• بروز مشکلات مربوط به ناهماهنگی در ایجاد ساختمانها و سیمای محیط،
  
• فقدان فضاهای پیش بینی شده مثل فضاهای باز به مقصود فرار جمعیت در هنگام بروز حوادث غیر مترقبه مثال زلزله و آتش سوزی،
  
• افزایش مصرف انرژی به منظور روشنایی ساختمان ها و انواع وسائل برقی مثل بالابرها و تهویه و سرد کننده ها،
  
• امکان بروز برخوردهای ناخوشایند اجتماعی بین ساکنین مجتمع های مجاور و مشترک مسکونی،
  
• بروز بحرانهای شدید در عرصه جریان و روال زندگی روزمره در سطح محلات مسکونی،
  

 

فرصت سنجی تراکم بیشتر

تراکم بیشتر جمعیت شهری توسط بسیاری از سیاستگزاران و متخصصان توسعه و عمران شهری به عنوان موجد خلاقیت تلقی می شود. در حالی که نواحی پر تراکم مرکز شهرها پر تپش و با طراوت هستند محلات حومه شهر یکنواخت و ملال آور ارزیابی می شوند. در محلات کم تراکم شهر زندگی جمعی مردم کمرنگ تر است. تراکم بیشتر تلفیق کار آمد و کم هزینه ای از نظر زمان و انرژی برای فعالیت های اقتصادی – اجتماعی فراهم می آورد و امکان مرمت و حفظ میراث غنی معماری به جا مانده از گذشته را میسر می سازد. پانولو سولری که یک معمار اکولوژیست و فیلسوف می باشد به صورت جزم گرایانه ای معتقد است: “زندگی جایی حضور دارد که جمعیت زیاد باشد و مرگ هنگامی فرا می رسد که سیستم در سکوت به سر برد”.

 

استدلال های محیطی ارائه شده در جانبداری از نواحی مسکونی با تراکم زیاد مکرر بر این نکته صحه می گذارد که راه حل مزبور نسبت به توسعه های بی رویه کم تراکم از نظر میزان مصارف خانگی انرژی برای گرمایش، برق و آب بازدهی بیشتری دارند. صرفه جویی های ناشی از مقیاس و تجمع نیز منجر به کاهش هزینه زیر ساخت ها و حمل و نقل شهری شده و احتمال نیل به آستانه جمعیتی لازم برای توجیه استفاده از شکل های حمل و نقل همگانی نظیر مترو و راه اهن سبک را فراهم می آورد.

 

در نهایت و با توجه به کلیه مضرات و معایب تراکم بالا باید اذعان داشت توسعه های شهری با تراکم برنامه ریزی شده و قانونمند بیشتر موحب صرفه جویی در انرژی و کاهش نیاز به آمد و شد می گردد. همچنین تراکم بیشتر مطلوب مرکز واحدهای همسایگی و محلات می باشد که به واسطه تجمع بهینه جمعیت می تواند از خدمات بهداشتی، مدارس، مغازه و غیره باکیفیت برخوردار باشد.در این باره تطابق تراکم بیشتر با فرهنگ سکونت در جامعه از اهمیت بسیاری برخوردار است.

 

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار

[Mohammad Aref 120,438]

مقاله ملاحظاتی در باب سیاست افزایش تراکم در شهرها نیز توسط مجید غمامی نوشته شده که در شماره پنجم مجله آبادی منتشر شده و به صورت PDF از لینک زیر می تونید اون رو دانلود کنید.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام