شناخت محیط طبیعی، انسان ساخت و اجتماعی

[Mohammad Aref 120,438]

محیط واژه ای جامع و کامل است که اگرچه در ظاهر به مجموعه اشیایی که در یک فضای تعریف شده ی وسیع یا حتی کره زمین قرار دارند ، اطلاق می شود، ولی در بسیاری از فرهنگها و ازجمله فرهنگ ایرانی عوامل و عناصر و مفاهیم غیر مادی (همچون اصول و قوانین حاکم بر عالم هستی و طبیعیت و فرهنگ جوامع انسانی)را نیز شامل می شود . محیط در فارسی به معنای ” احاطه کننده“ و ”در برگیرنده دنیا“ است ، معادل انگلیسی آن ENVIRONMENT (محیط متغیر و ناپایدار) و برابر فرانسه اش MILIEU (محیط) است .در فرهنگ فارسی دکتر عمید، محیط زیست اینگونه معنی شده است: “جائی که انسان در آن زندگی می کند اعم از کشور یا شهر یا جامعه یا خانواده”

طبق تعریف واژه ENVIRONMENT عبارتست از: محیطی شامل هوا، آب، خاک، منابع طبیعی، گیاهان، جانوران، انسان و روابط متقابل بین آنها که سازمان در آن فعالیت می نماید. برای طبقه بندی محیط نظریه های مختلفی وجود دارد. هلپاخ آلمانی که از بنیانگذاران روانشناسی محیط محسوب می شود حدود ۱۰۰ سال پیش گسترش بی رویه مکتب ساخت گرایی و پژوهشهای آزمایشگاهی را مورد انتقاد قرار داده و به بررسی تأثیر شرایط محیطی بر رفتار پرداخته است.

 

به اعتقاد جان لنگ محیط عبارتست از فضای موجود اطراف انسان که بر دو نوع است: بالقوه و بالفعل. محیط بالقوه همان محیطی را شامل می شود که طراحان خلق می کنند و محیط موثر محیطی است که مورد استفاده شهروندان است. در واقع یک محیط موثر در حال شدن است و محیط بالقوه محیطی در اندیشه است پس در محیطی موثر که در ادراک و در نتیجه احساس بدست می آید.کافکا بین محیط جغرافیایی و محیط رفتاری تمایز قائل شده است. او محیط جغرافیایی را به عنوان محیط واقعی، چیزی تعریف می کند که به واقع فرد را در بر می گیرد و محیطی که به طور عینی وجود دارد، در حالیکه محیط رفتاری، تصویر شناختی محیط عینی است که اساس رفتار را شکل می دهد بدان گونه که به وسیله فرد تجربه می شود به کار می رود. به زعم کورت کافکا (۱۹۳۵) روانشناس آلمانی و از بنیانگذاران مکتب گشتالت محیط زیست از چهار بعد قابل بررسی می باشد:

 

کافکا در عین حال بین محیط جغرافیایی و محیط رفتاری تمایز قائل شده است. او محیط جغرافیایی را به عنوان محیط واقعی، چیزی تعریف می کند که به واقع فرد را در بر می گیرد و محیطی که به طور عینی وجود دارد، در حالیکه محیط رفتاری، تصویر شناختی محیط عینی است که اساس رفتار را شکل می دهد بدان گونه که به وسیله فرد تجربه می شود به کار می رود.

از جنبه ای دیگر می توان در هزاره سوم محیط یا محیط زیست (معادل و برابر با یکدیگر) در تعریف در برگیرنده مقوله های فرهنگ، سیاست ، اقتصاد ، طبیعت و صنعت است. اکثر صاحبنظران علم محیط آن را به سه دسته تقسیم می کنند:

 

۱- محیط طبیعی مانند خاک، هوا ، نور و … که انسان و رفتار وی را تحت تأثیر قرار می دهند و به وسیله انسان دگرگون می شود.

۲- محیط اجتماعی که موضوع بحث روانشناسان اجتماعی است.

۳- محیط فرهنگی که شامل کتاب ها، قوانین، بناها و … می شود.

 

محیط فرهنگی به وسیله انسان ایجاد شده و تاریخ را منعکس می کند.برخی دیگر از صاحبظران چهار نوع محیط را تعریف می کنند:

۱. محیط کالبدی: شامل محیط های فیزیکی و فضاهای مصنوع

۲. محیط اجتماعی: افراد و گروهها و …

۳. محیط روانشناختی: آنچه که در ذهن فرد رخ می دهد.

۴. محیط رفتاری: مجموعه عواملی که فرد به آنها واکنش می دهد.

 

نکته اصلی این طبقه بندی ها و دسته بندی های مشابه، تمایز بین جهان واقعی، حقیقی یا عینی اطراف انسان و جهان پدیدار شناختی است که خود آگاه یا ناخودآگاه الگوهای رفتاری و واکنش های روحی مردم را تحت تأثیر قرار می دهد این بحث به مبانی روانشناسی گشتالت بازمی گردد.سانفیلد محیط را به عنوان سلسله مراتبی تعریف می کند که در آن فرد ، مرکز آن محسوب شده و توسط محیط رفتاری، محیط ادراکی، محیط عملی و محیط جغرافیایی احاطه شده است. محیط جغرافیایی کل جهان خارجی را به فرد نسبت می دهد. قسمتی از محیط جغرافیایی محیط عملی است که شامل آن بخش هایی می شود که روی فرد صرفنظر از آگاهی او تاثیر می گذارد. محیط عملی ، محیط ادراکی را در بر می گیرد که شامل قسمتهایی از محیط عملی است که درآن فرد به طور کامل از آن آگاهی دارد و دلیل این امر حضور احساس یا تجارب گذشته وی به حساب می آید. مرکز جای گرفته این سلسله مراتب ، محیط رفتاری است که قسمتی از محیط ادراکی محسوب می شود و در آن واکنش های فرد به محیط را در بر می گیرد.در نهایت، از نگاهی دیگر می توان در هزاره سوم محیط یا محیط زیست ( معادل و برابر بایکدیگر) در تعریف در برگیرنده مقوله های فرهنگ، سیاست ، اقتصاد ، طبیعت و صنعت است.

 

منابع:

 

 

• حسین پور، علی و شیرازی زاده، آیناز: محیط زیست شهر خلاق، ۱۳۹۴، نشر طحان/هله
  

 

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار