جستجو در تالارهای گفتگو

نخستین اتحادیه ها و انجمن های بانوان تهران مبارزات سیاسی زنان دارالخلافه زنان تهرانی برای اولین بار در دوران ناصری با شرکت در تظاهرات جنبش تنباکو پا به عرصه اجتماع و سیاست گذاشتند اما به طور دقیق و موثر وارد شدن زنان در مبارزات سیاسی به دوران جنبش مشروطیت در دارالخلافه باز می گردد. همراهی زنان تهرانی پابه پای مردان شان تا جایی بود که عین الدوله، صدراعظم خطاکار مظفرالدین شاه دستور داد که از بیرون آمدن زنان در پایتخت جلوگیری شود و هر سربازی که زنی را در خیابان ببیند باید او را به قراولخانه تحویل دهد. حاج سیاح از مبارزان مشروطه خواه در خاطرات خود در مورد شرکت زنان در جنبش مشروطه می نویسد: «در این روزها زنان بیشتر دستگیر و زندانی می شوند. زن های مسلمه را حبس می کنند و کسی نمی پرسد تقصیرشان چه بوده است؟» در آستانه انقلاب مشروطیت و به هنگام تحصن علما در شاه عبدالعظیم، زنان با رفتن به شهرری نه تنها از نظر مالی بلکه با قبول خطر جانی به یاری مبارزه خواهان رفتند، کفن بر تن کردند و با سینه زنی و نوحه سرایی به سربازان شاه فحش و دشنام می دادند. حتی گفته شده در هنگام شلیک گلوله از سوی سربازان درباری، زنان اطراف علما را می گرفتند تا به آنها آسیبی نرسد. در دوران مهاجرت مردم و علما، یک بار «مظفرالدین شاه» به میهمانی خانه «امیر بهادر» می رود، عده ای از زنان دارالخلافه در نزدیکی خانه امیر بهادر جمع می شوند تا شاه از را برسد، زمانی که شاه از کالسکه پیاده می شود، زنی تنومند با پاکت به دست، صف قراولان را در هم می شکند و داد می زند «عریضه ای دارم و می خواهم به دست شاه برسانم.» پس از آنکه پاکت را از دست آن زن می گیرند و به شاه تحویل می دهند. شاه با خواندن نامه رنگش می پرد و با عجله نامه را در جیبش می گذارد. آن روز کسی از مضمون نامه با خبر نشد و نویسنده نامه را کسی نشناخت اما بعدها مشخص شد که آن زن، عمه «میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل» از زنان آزادی خواه و مبارز مشروطه بوده که مجامع سری در خانه وی تشکیل می شد و حتی اسلحه و مهمات برای روزهای جنگ در خانه آن شیرزن ذخیره شده است. مضمون نامه معروف به این شرح بوده است: «ای شاه بی خبر و عیاش که تمام عمر خود را به عیش و بر باد دادن خزانه ملت می گذرانی و فکری به بدبختی و سیه روزی ملت خود نمی کنی، اگر به اسرع وقت دست ستمگرانی که دور تو جمع شده اند و خون ملت را می مکند از سر ملت کوتاه نکنی، یقین بدان که تو را خواهم کشت.» پس از پیروزی انقلاب مشروطیت برای تکمیل قانون اساسی بار دیگر زنان آزادی خواه تهران دست به فعالیت زدند، به نزدیکی مجلس رفتند و در میدان بهارستان به تظاهرات پرداختند. این دسته از زنان آزادی خواه از آنجا که مقالات شان در روزنامه ها چاپ نمی شد دست به انتشار اعلامیه و شبنامه زدند. «مورگان شوستر»، مستشار مالیه که در اوج مبارزات آزادی خواهان در تهران بود در مورد اعتراضات و مشارکت زنان در امور سیاسی در خاطراتش می نویسد: «... ۳۰۰نفر از زنان از خانه و حرمسرای محصور خود خارج شدند و در صف های منظم با اراده تزلزل ناپذیر در حالی که چادر های سیاه بر سر و نقاب های مشبک سفید بر رو داشتند به طرف مجلس رهسپار شدند. بسیاری از ایشان در زیر لباس یا آستین های خود طپانچه یا کارد و قمه پنهان کرده بودند. اینان از رییس مجلس خواهش کردند که به تمام آنها اجازه دخول دهد ولی رییس مجلس فقط به ملاقات نمایندگان با آنها راضی شد. هیات مادران، زوجات و دختران محجوب ایران طپانچه های خود را برای تهدید نمایش دادند و چند نفر با بیانات آتشین سخنرانی کردند و گفتند اگر وکلای مجلس در انجام فرایض خود و محافظت و برقراری شرف ملت ایران تردید کنند ما مردان و فرزندان خود را کشته و اجسادشان را در همین جا خواهیم افکند. در کتاب های تاریخ تهران قدیم همچنین به تشکیل انجمن و اتحادیه زنان اشاره می شود: «در تهران بیش از ۱۰جمعیت نیمه مخفی زنان وجود داشت که هماهنگی امور آنها در دست یک کمیته مرکزی بود که یک دفتر اطلاعات هم وجود داشت که در آنجا همیشه یک نفر جوابگویی و توضیح به هر زن علاقه مند به امور سیاسی را انجام می داد.» «نیلوفر کسری» مورخ و نویسنده کتاب «زنان در تاریخ معاصر ایران» به ذکر نخستین اتحادیه و انجمن های مختلفی که در تهران از سوی زنان در اواخر دوران قاجار تشکیل و تاسیس شد، پرداخته که خلاصه وار معرفی می شود: ● اتحادیه غیبی نسوان بعد از جریان مشروطیت، نخستین انجمن بانوان به نام «اتحادیه غیبی نسوان» در تهران در سال ۱۳۲۵ هجری قمری به صورت مخفیانه و پنهانی تشکیل شد. هدف اصلی این انجمن شرکت زنان در فعالیت های سیاسی، برابری حقوق زن و مرد و آزادی شرکت زنان در اجتماعات بود. این انجمن طی مقالات عریض و طویلی با لحنی بسیار تند نمایندگان مجلس و آزادی خواهان را در کوتاهی کارهایشان نکوهش می کردند. ● انجمن مخدرات وطن از دیگر انجمن ها ی اولیه، «انجمن مخدرات وطن» بود که سه سال پس از نخستین اتحادیه زنان فعالیت خود را آغاز کرد. هدف این انجمن دفاع از استقلال میهن، مخالفت با استقراض از بیگانگان، جلوگیری از خرید کالاهای فرنگی، تبلیغ استفاده از کالاهای داخلی از جمله پوشیدن لباس دوخت ایرانی با پارچه ایرانی و... بود. در ابتدا جلسات انجمن مخدرات وطن مورد استقبال بانوان قرار نمی گرفت تا اینکه مدیر انجمن برای حضور به هم رسانیدن زنان، تصمیم گرفت در مجالس، جشن و سرگرمی هایی چون اجرای نمایشنامه و... تشکیل دهد و کار به جایی رسید که این مجالس به شکلی چشمگیر و وسیع برگزار و برای ورود به آن بلیت فروخته می شد. درآمد حاصل از این جلسات جهت ایتام و ایجاد مدارس دخترانه صرف می شد. از اعضای این انجمن اطلاعات موثقی در دست نیست. بسیاری از اعضای آن به نام پدران و شوهران شان معروف بودند از جمله آغابیگم (دختر مجتهد مهدی نجم آبادی)، همسر ملک المتکلمین، همسر میرزا سلیمان میکده و... . ● انجمن آزادی زنان پس از آغاز جنگ جهانی اول، انجمن آزادی زنان توسط چند تن از دختران ناصرالدین شاه تشکیل یافت که نظامنامه آن، اساس نیازهای اولیه زنان در تعلیم و تربیت و بالا بردن سطح آگاهی آنان بود. از ویژگی های این انجمن شرکت اعضا به شکل خانوادگی شوهران زنان و دختران در جلسات انجمن بود. جلسات انجمن ماهی دو بار در محلی خارج از شهر تهران (فیشرآباد) به دلیل راحتی رفت و آمد انجام می شد. به محض اطلاع مخالفان از این جلسات حملاتی نیز صورت می گرفت. افتخارالسلطنه (دختر ناصرالدین شاه) همسر ظهیرالدوله که به ملکه ایران مشهور بود از فعالان انجمن آزادی زنان بود. ● انجمن همت خوانین این انجمن بعد از تاجگذاری احمدشاه به منظور حل مشکلات زنان، بالا بردن سطح فکر و آگاهی در تهران تشکیل شد. عمده ترین هدف این مبارزان، باسواد و آگاه کردن زنان جامعه بود. اولین گروه زنان انجمن همت خوانین توسط خانم نورالدجی، مفتش کل مدارس دخترانه تهران تشکیل شد. این انجمن اعتقاد داشت که در شرایط سخت کنونی و اوضاع سیاسی ناگوار کشور بانوان تنها از دو طریق تربیت و تعلیم علم و هنر و فعالیت در زمینه های اقتصادی می توانند به کشورشان خدمت کنند. به همین دلیل این انجمن بر ضرورت گسترش مدارس دخترانه در سراسر کشور تاکید داشت. اولین اقدام مهم این گروه استفاده از پارچه های وطنی در مقابل پارچه های اروپایی بود. اعضای انجمن همت خوانین شاگردان مدارس را ملزم به استفاده از پارچه های وطنی می کردند که در صورت عدم رعایت این قانون، دانش آموزان از مدرسه اخراج می شدند. ● جمعیت پیک سعادت نسوان این جمعیت توسط روشنک نوعدوست در سال ۱۲۹۹ خورشیدی آغاز به کار کرد. وی بر اثر فشارهای شدید و ناملایمات ناشی از اوضاع متشنج جنگ جهانی اول، جمعیتی به نام پیک سعادت نسوان با کمک جمیله صدیقی و سکینه شبرنگ این اتحادیه را تاسیس کرد. هدف این انجمن بالا بردن سطح سواد در بین زنان، تاسیس کلاس های اکابر، برگزاری سخنرانی ها و تاسیس کتابخانه بود. عده ای از فعالان این انجمن بعدها توسط پهلوی اول دستگیر شدند و به زندان افتادند. از اقدامات این جمعیت انتشار مجله جمعیت پیک سعادت نسوان بود که در آن مقالات ادبی و اجتماعی برای بالابردن آگاهی زنان تهرانی به چاپ می رسید. ● جمعیت نسوان وطنخواه این جمعیت در سال ۱۳۰۱ خورشیدی توسط محترم اسکندری دختر یک شاهزاده قاجاری تاسیس شد. هدف این انجمن طبق اساسنامه ای که باقیمانده است پس از تاکید در حفظ شعایر و قوانین اسلام عبارت بود از: سعی در تربیت دختران، ترویج صنایع دستی وطن، باسواد کردن زنان، تاسیس مریضخانه برای زنان فقیرو... . این اتحادیه با انتشار مجله نسوان وطنخواه و تشکیل کلاس های اکابر در راه ترقی زنان می کوشید اما در مقابل عده ای از مخالفان این انجمن جزوه ای به نام «مکر زنان» منتشر کردند که باعث شد زنان عضو این جمعیت یک روز تمام در شهر تهران بچرخند تا همه جزوه ها را خریده و آنها را در میدان توپخانه آتش زنند که با این عمل، آمادگی خود را برای مبارزه نشان دادند. احمد نیکروح