نواندیشان | بهترین سایت علمی آموزشی کشور
تصور کنید ناگهان در ناحیه مقعدی دچار یک درد طاقت‌فرسا، ورم و قرمزی می‌شوید. دردی که با نشستن، حرکت کردن یا اجابت مزاج بدتر میشود و گاهی اوقات با تب و لرز همراه است. این وضعیت، به احتمال زیاد، نشانه بروز آبسه مقعدی است.
بسیاری از افراد به دلیل خجالت یا ترس، سعی می‌کنند این مشکل را با پمادها و داروهای خانگی درمان کنند، غافل از اینکه آبسه مقعدی یک عفونت ساده نیست. این یک اورژانس جراحی است و نادیده گرفتن آن می‌تواند خطرات جدی و حتی تهدیدکننده‌ای برای سلامتی داشته باشد.
در این مقاله، قصد داریم به طور شفاف و دقیق بررسی کنیم که چرا آبسه مقعدی خطرناک است، منشأ آن چیست و چطور باید به سریع‌ترین و صحیح‌ترین شکل ممکن برای درمان آن اقدام کرد.
آبسه مقعدی چیست؟
آبسه مقعدی در واقع یک کیسه یا حفره پر از چرک است که در نزدیکی مقعد یا داخل رکتوم ایجاد میشود. شاید این سؤال برایتان پیش بیاید که اصلاً چرک از کجا می‌آید؟
محل دقیق شروع آبسه، غدد کوچکی هستند که در داخل کانال مقعدی (درست در خط دندانه‌دار) قرار گرفته‌اند. وظیفه این غدد ترشح مخاط (موکوس) است تا عبور مدفوع را آسان‌تر کنند.
مشکل زمانی آغاز میشود که مجرای خروجی یکی از این غدد، به دلایلی مثل ورود ذرات مدفوع، آسیب در حین دفع، یا التهاب مزمن، مسدود میشود. وقتی مجرا بسته میشود، باکتری‌هایی که به طور طبیعی در روده وجود دارند، در داخل غده به دام افتاده و شروع به تکثیر می‌کنند. این تجمع باکتری‌ها و مواد التهابی، یک عفونت شدید و موضعی ایجاد میکند که همان آبسه است.
چرا درد آبسه غیرقابل تحمل است؟
ناحیه مقعدی و اطراف آن، به شدت عصب‌دهی شده است. باکتری‌ها در داخل یک فضای بسته رشد کرده و حجم چرک را افزایش میدهند. این چرک به دیواره‌های اطراف فشار می‌آورد و منجر به درد شدید نبض‌دار میشود. این درد اغلب به حدی است که بیمار را از نشستن، راه رفتن راحت و حتی خوابیدن باز می‌دارد.
آیا آبسه مقعدی خطرناکه؟
پاسخ به این سؤال، یک بله قاطعانه و بدون تردید است. آبسه مقعدی یک عفونت ساده نیست؛ بلکه یک پدیده عفونی با پتانسیل گسترش سریع است که نیاز به برخورد اورژانسی دارد. خطر آبسه مقعدی در دو بُعد اصلی کوتاه‌مدت و بلندمدت نهفته است.
خطر در صورت تعلل در درمان (تهدیدات کوتاه‌مدت)
آبسه مقعدی یک چرک محبوس در یک فضای بسته است. اگر تخلیه نشود، خطر عفونت به سرعت و به شکل تصاعدی افزایش می‌یابد:
- خطر سپسیس (گندخونی): تهدید حیات جدی‌ترین خطر این است که باکتری‌های محبوس شده از دیواره آبسه عبور کرده و وارد جریان خون شوند (باکتریمی). این وضعیت منجر به سپسیس (Sepsis) یا گندخونی میشود که یک واکنش التهابی سیستمیک و شدید است. سپسیس می‌تواند باعث افت شدید فشار خون، شوک و نارسایی ارگان‌های حیاتی (مانند کلیه و کبد) شود و در صورت عدم درمان سریع در بیمارستان، کاملاً کشنده است. این خطر به ویژه در بیماران دیابتی یا دارای نقص ایمنی بسیار بالاست.
- خطر انتشار عفونت و تخریب بافت عفونت می‌تواند به سرعت در فضاهای آناتومیک مجاور گسترش یابد و باعث تخریب وسیع بافت‌ها شود. در موارد شدید و نادر، ممکن است منجر به گانگرن فورنیه شود که یک عفونت نکروزان بسیار خطرناک در ناحیه پرینه است و نیاز به جراحی‌های وسیع و نجات‌بخش دارد.
عارضه مزمن آبسه (خطر بلندمدت)
حتی اگر خطر سپسیس رفع شود، آبسه یک عارضه تقریباً حتمی را به دنبال دارد که کیفیت زندگی را مختل میکند:
- تبدیل به فیستول مقعدی: شایع‌ترین و اصلی‌ترین خطر بلندمدت آبسه، تشکیل فیستول مقعدی است. همانطور که قبلاً گفته شد، تقریباً ۵۰ تا ۷۰ درصد آبسه‌ها، اگر به درستی تخلیه شوند یا حتی خودبه‌خود پاره شوند، یک کانال دائمی عفونی (فیستول) بین مقعد و پوست اطراف باقی می‌گذارند.
- خطر فیستول: فیستول باعث ترشح مزمن چرک و عفونت میشود و برای درمان قطعی، نیازمند یک جراحی پیچیده‌تر است که هدف آن از بین بردن کانال بدون آسیب به عضلات کنترل کننده دفع (اسفنکترها) است.
اگر آبسه به موقع (معمولاً در ۴۸ ساعت اول) توسط یک جراح متخصص تخلیه شود:
- خطر سپسیس به طور چشمگیری کاهش می‌یابد: با خروج چرک، فشار عفونی برداشته شده و باکتری‌ها از فضای بسته خارج می‌شوند.
- درد بیمار فوراً تسکین می‌یابد: تخلیه چرک، فشار وارده بر پایانه‌های عصبی را کاهش داده و درد شدید بلافاصله آرام میشود.
- خطر عوارض جدی کمتر میشود: اگرچه احتمال تشکیل فیستول همچنان بالاست، اما تخلیه به موقع و با برش مناسب، به جراح اجازه می‌دهد تا روند بهبودی را کنترل کند و از انتشار بی‌رویه عفونت جلوگیری نماید.
آبسه مقعدی به دلیل پتانسیل بالای آن در ایجاد عفونت سیستمیک تهدیدکننده حیات و تبدیل شدن به یک مشکل مزمن (فیستول)، خطرناک محسوب میشود. درمان سریع جراحی، کلید اصلی برای رفع این خطرات است. بسیاری از افراد ترجیح میدهند که درمان این بیماری به کمک لیزر انجام شود.
بدانید که این روش باید تحت نظر پزشک متخصص و با امکانات به روز و در محلی کاملا بهداشتی انجام شود. لیزر آبسه مقعدی توسط دکتر نجاری فلوشیپ فوق تخصصی جراحی کولورکتال و لاپاراسکوپی پیشرفته در مرکز هیوا لیزر با بهترین امکانات و رعایت بهداشت انجام میشود.
علائم اصلی آبسه مقعدی
زمانی که عفونت در غدد مقعدی پیشرفت میکند و چرک زیر پوست یا در بافت‌های عمیق‌تر جمع میشود، مجموعه‌ای از علائم بارز و معمولاً شدید خود را نشان میدهند. این علائم اغلب به سرعت (طی چند روز) ظاهر شده و نشان دهنده نیاز فوری به مداخله پزشکی هستند.
- درد شدید و دائمی: این مشخصه اصلی آبسه است. درد معمولاً یک درد نبض‌دار و عمیق است که به طور مداوم وجود دارد، اما با نشستن، سرفه یا دفع مدفوع تشدید میشود. این درد ممکن است به حدی شدید باشد که فعالیت‌های روزمره و خواب بیمار را مختل کند.
- تورم و سفتی در ناحیه مقعد: در آبسه‌های سطحی (پری‌آْنال)، یک برآمدگی یا توده سفت، گرم و حساس به لمس در نزدیکی لبه مقعد قابل مشاهده یا لمس است.
- قرمزی و التهاب: پوست روی ناحیه آبسه معمولاً قرمز و ملتهب به نظر می‌رسد.
- تب و لرز: این علائم عمومی، نشان‌دهنده واکنش بدن به عفونت شدید است. وجود تب بالا یک علامت هشداردهنده جدی محسوب میشود که احتمال پیشرفت عفونت به جریان خون (سپسیس) را مطرح میکند.
- ترشح چرک (در صورت پارگی): گاهی اوقات، آبسه به طور خودبه‌خودی پاره شده و مقدار زیادی چرک و خون از سوراخی در پوست خارج میشود. این اتفاق می‌تواند به طور موقت درد را تسکین دهد، اما به معنای درمان نیست و اغلب منجر به تشکیل فیستول مقعدی میشود.
- مشکل در دفع مدفوع: درد و تورم شدید ممکن است باعث ایجاد اسپاسم در عضلات مقعدی شود و دفع مدفوع را دشوار یا بسیار دردناک سازد.
اگر هر یک از این علائم، به خصوص درد شدید و تب را تجربه می‌کنید، باید در اسرع وقت برای معاینه و درمان به متخصص جراحی مراجعه کنید.
علل ایجاد آبسه مقعدی چیست؟
آبسه مقعدی برخلاف باور عمومی، معمولاً به دلیل بهداشت ضعیف ایجاد نمی‌شود، بلکه یک مشکل ساختاری و عفونی است که از درون کانال مقعدی سرچشمه می‌گیرد. در حقیقت، در بیشتر موارد، دلیل اصلی تشکیل آبسه، یک نقص کوچک در سیستم تخلیه غدد موکوسی مقعد است.
- انسداد غدد مقعدی: شایع‌ترین علت آبسه مقعدی (بیش از ۹۰٪ موارد)، زمانی رخ می‌دهد که یکی از مجاری کوچک غدد ترشح کننده موکوس در داخل کانال مقعدی مسدود میشود. این انسداد ممکن است به دلیل ورود ذرات کوچک مدفوع، بافت مرده یا التهاب ایجاد شود. پس از انسداد، باکتری‌هایی که به طور طبیعی در روده وجود دارند، در فضای بسته غده به دام افتاده و تکثیر پیدا می‌کنند، که منجر به تجمع چرک و تشکیل آبسه میشود.
- بیماری‌های التهابی روده (IBD): در بیماران مبتلا به بیماری‌هایی مانند کرون (Crohn’s Disease)، التهاب مزمن و زخم‌های دیواره روده می‌تواند باعث تشکیل آبسه‌های مکرر و فیستول‌های پیچیده شود. در این بیماران، آبسه مقعدی ممکن است اولین علامت بروز بیماری کرون باشد.
- عفونت‌های مقاربتی (STIs): برخی عفونت‌ها مانند کلامیدیا، سیفلیس یا هرپس می‌توانند در ناحیه مقعدی باعث التهاب و تشکیل آبسه شوند، اگرچه این موارد نسبت به انسداد غدد، شیوع کمتری دارند.
- تروما یا آسیب به ناحیه مقعد: هرگونه آسیب فیزیکی به ناحیه مقعدی، از جمله پارگی‌های کوچک (شقاق مقعدی)، می‌تواند مسیر ورود باکتری‌ها و ایجاد عفونت را فراهم کند. همچنین، اقدامات تهاجمی پزشکی در ناحیه مقعد، اگرچه نادر، می‌تواند زمینه‌ساز باشد.
- سیستم ایمنی ضعیف: همانطور که قبلاً اشاره شد، در افرادی که به دلایلی مانند دیابت کنترل نشده، HIV، یا مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، قدرت دفاعی بدنشان کاهش یافته است، احتمال بروز عفونت‌های شدید مانند آبسه مقعدی افزایش می‌یابد و این آبسه‌ها اغلب مهاجم‌تر هستند.
- عفونت ناشی از کیست پیلونیدال (Pilonidal Cyst): در برخی موارد، عفونت از یک کیست پیلونیدال در ناحیه دنبالچه به سمت مقعد گسترش یافته و آبسه ایجاد میکند. (اگرچه آبسه مقعدی و پیلونیدال دو بیماری مجزا هستند، اما عفونت آن‌ها گاهی با هم تداخل دارد.)
بهترین روش درمان آبسه مقعدی چیست؟
در سال‌های اخیر، استفاده از لیزر در درمان بسیاری از بیماری‌های آنورکتال، به ویژه بواسیر و فیستول، بسیار رایج شده است. با این حال، در مورد کاربرد لیزر برای درمان مستقیم آبسه حاد مقعدی، باید با دقت و شفافیت بیشتری صحبت کرد.
در فاز حاد آبسه مقعدی، اولویت شماره یک، تخلیه چرک و رفع فشار است و بهترین روش علمی برای رسیدن به این هدف، ایجاد یک برش بزرگ و کافی با تیغ جراحی (Incision and Drainage) است تا اطمینان حاصل شود که تمام چرک خارج شده و زخم به اندازه کافی برای ادامه زهکشی باز بماند.
با این حال، برخی جراحان ممکن است در شرایط خاص از لیزر استفاده کنند:
- برش دقیق برای درناژ: لیزر می‌تواند برای ایجاد یک برش دقیق و کنترل‌شده برای تخلیه آبسه استفاده شود. مزیت اصلی لیزر در این مرحله، کاهش خونریزی حین عمل است.
- ضدعفونی کردن حفره: پس از تخلیه چرک با تیغ، ممکن است از پروب لیزر برای ضدعفونی کردن دیواره‌های داخلی حفره آبسه استفاده شود تا بار باکتریایی کاهش یابد.
هیچ تکنیک لیزری نمی‌تواند جایگزین اصل جراحی شود: برش کافی برای تخلیه کامل و زهکشی آزاد. اگر برش تخلیه به اندازه کافی بزرگ نباشد (چه با لیزر و چه با تیغ)، آبسه مجدداً در همان محل عود کرده یا خطر تشکیل فیستول افزایش می‌یابد. بنابراین، استفاده از لیزر در فاز حاد آبسه بیشتر به عنوان یک ابزار کمکی در دستان جراح برای برش‌های ظریف‌تر مطرح است.
مزایای لیزر در درمان آبسه:
- کم‌تهاجمی بودن: بدون نیاز به برش بزرگ عضلات اسفنکتر.
- حفظ اسفنکتر: خطر آسیب به عضلات کنترل‌کننده دفع (و در نتیجه خطر بی‌اختیاری) را به حداقل می‌رساند.
- دوره نقاهت کوتاه‌تر: بیمار سریع‌تر به فعالیت‌های روزانه بازمی‌گردد.
اگرچه لیزر ابزاری فوق‌العاده در درمان آبسه مقعدی است، اما در مورد آبسه حاد مقعدی، تمرکز اصلی باید بر تخلیه کامل و سریع باشد، چه با تیغ و چه با کمک لیزر. مهم‌ترین عامل، مهارت جراح در تخلیه عفونت است تا از عواقب خطرناک آبسه در امان بمانید.
به همین دلیل پزشک متخصص با استفاده از لیزر برش دقیق در آبسه ایجاد میکند و سپس آن را تخلیه میکند همچنین پس از تخلیه، به کمک لیزر، بافت را ضدعفونی کرده و میبندد تا احتمال عود آن به حداقل برسد.
سوالات متداول
۱. آیا آبسه مقعدی بدون جراحی و تنها با آنتی‌بیوتیک درمان میشود؟ خیر. آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند عفونت سیستمیک را کنترل کنند، اما به دلیل خون‌رسانی ضعیف به مرکز آبسه، نمی‌توانند چرک محبوس را از بین ببرند. تنها راه درمان قطعی آبسه، تخلیه جراحی (برش و زهکشی) است.
۲. اگر آبسه مقعدی را درمان نکنم، چه اتفاقی می‌افتد؟ به تعویق انداختن درمان می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند سپسیس (عفونت خون)، که یک وضعیت تهدیدکننده حیات است، و گسترش عفونت به بافت‌های عمیق‌تر شود. همچنین، احتمال تشکیل فیستول مقعدی را افزایش می‌دهد.
۳. آبسه مقعدی چقدر احتمال دارد که به فیستول تبدیل شود؟ تقریباً ۵۰ تا ۷۰ درصد آبسه‌های مقعدی، حتی پس از تخلیه مناسب، یک کانال دائمی عفونی به نام فیستول مقعدی بر جای می‌گذارند که نیازمند جراحی دیگری برای درمان است.
۴. در صورت مشاهده علائم آبسه، باید به چه دکتری مراجعه کنم؟ باید فوراً به یک جراح عمومی یا ترجیحاً یک فوق تخصص جراحی کولورکتال (پروکتولوژیست) مراجعه کنید. این یک اورژانس جراحی است و نیاز به مداخله فوری دارد.
۵. تخلیه آبسه مقعدی چقدر طول می‌کشد؟ تخلیه یک آبسه سطحی معمولاً یک عمل سرپایی است که ممکن است ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طول بکشد و اغلب تحت بی‌حسی موضعی انجام میشود.
۶. آیا عمل تخلیه آبسه دردناک است؟ در حین عمل، با بی‌حسی یا بیهوشی دردی احساس نمی‌شود. پس از برطرف شدن اثر بی‌حسی، درد وجود خواهد داشت، اما این درد معمولاً کمتر از درد شدید ناشی از آبسه قبل از تخلیه است و با داروهای مسکن کنترل میشود.
۷. دوره نقاهت پس از تخلیه آبسه چقدر است؟ اکثر بیماران می‌توانند یک روز پس از عمل به فعالیت‌های سبک بازگردند. با این حال، بهبودی کامل زخم (که باید باز بماند) ممکن است چند هفته (۴ تا ۶ هفته) طول بکشد.
۸. آیا حمام سیتز (نشستن در آب گرم) برای درمان آبسه مفید است؟ بله، حمام سیتز پس از تخلیه جراحی بسیار توصیه میشود. این کار به تسکین درد، کاهش اسپاسم عضلانی و مهم‌تر از همه، کمک به زهکشی (تخلیه) مداوم چرک و بهبود زخم کمک میکند.
۹. آیا آبسه مقعدی می‌تواند بدون پاره شدن یا درمان، خودبه‌خود از بین برود؟ خیر. آبسه عفونتی است که چرک آن در یک کپسول محبوس شده است. در نهایت یا خودبه‌خود پاره میشود و فیستول را به وجود می‌آورد، یا باعث گسترش عفونت و عوارض جدی‌تر خواهد شد.
۱۰. اگر آبسه عمیق باشد، چگونه تشخیص داده میشود؟ برای آبسه‌هایی که به راحتی قابل لمس نیستند، جراح از روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی ترانس رکتال یا MRI لگن استفاده میکند تا موقعیت دقیق، عمق آبسه و ارتباط آن با عضلات اسفنکتر را مشخص نماید.
سخن پایانی
آبسه مقعدی یکی از عفونت‌های جدی ناحیه نشیمنگاه است که در صورت بی‌توجهی می‌تواند به مشکلات خطرناک‌تری مانند فیستول مقعدی، گسترش عفونت یا حتی سپسیس (عفونت خونی) منجر شود. در مراحل اولیه، این بیماری با علائمی مانند درد، تورم، قرمزی یا تب همراه است و معمولاً به درمان دارویی ساده پاسخ نمی‌دهد.
بنابراین پاسخ روشن است: بله، آبسه مقعدی در صورت عدم درمان می‌تواند خطرناک باشد. اما اگر در همان مراحل ابتدایی تشخیص داده شود و تحت نظر پزشک متخصص کولورکتال تخلیه و درمان گردد، معمولاً بدون عارضه بهبود می‌یابد.
اقدام سریع، مراجعه به پزشک و پرهیز از خوددرمانی با دارو یا پمادهای خانگی، کلید جلوگیری از پیشرفت این بیماری است. هرچه درمان زودتر آغاز شود، احتمال بهبودی کامل بیشتر و خطر ایجاد فیستول یا عفونت مجدد کمتر خواهد بود.
به زبان ساده: آبسه مقعدی بیماری خطرناکی است، اما اگر به موقع درمان شود، جای نگرانی نیست.
نواندیشان تابع قوانین جاری کشور جمهوری اسلامی ایران در زمینه حقوق مولفین و ناشرین است، چنانچه نسبت به محتوای این صفحه صاحب حق نشر هستید و درخواست حذف آن را دارد، خواهشمند است از طریق این لینک به ما اطلاع دهید.
