نواندیشان | بهترین سایت علمی آموزشی کشور
براساس تقسیم بندی‌های مختلف، می‌توان شاخه های هنر و زیرشاخه های هنر را در دسته بندی‌های متفاوت ارائه کرد که عمومی ترین آن هنرهای هفتگانه جهانی است. در این مطلب به معرفی هریک از این شاخه‌ها خواهیم پرداخت.
هنر چیست؟
تعاریف مختلفی از هنر وجود دارد و عده‌ای معتقدند که اصلاً نمی‌توان هنر را تعریف کرد. زیرا هنر مانند تعابیر و تعاریف ریاضی دقیق و ثابت نیست و در شرایط و جوامع مختلف ممکن است متفاوت باشد. به طور کلی سه دیدگاه مختلف درباره هنر وجود دارد:
- دیدگاه اول به شکل و فرم اثر توجه دارد. این دیدگاه معتقد است که خطوط و رنگ‌ها به نحوی باهم ترکیب شوند که باعث بیدار شدن احساسات زیبایی شناسانه مخاطب شود. در واقع در این دیدگاه فرم اثر اهمیت داشته و عامل اصلی زیبایی یک اثر هنری، فرم آن است.
- دیدگاه دوم برخلاف دیدگاه قبلی، توجهی غیرمادی به هنر داشته و ایده و احساس درون ذهن هنرمند را به عنوان یک اثر هنری می‌شناسد. در واقع در این دیدگاه، این هنر که به صورت احساس درونی و ذهنی وجود دارد با خلاقیت هنرمند شکل مادی به خودش می‌گیرد.
- دیدگاه سوم به صورت کلی هر چیزی که به نوعی توسط انسان خلق می‌شود را هنر می‌داند. در این دیدگاه مرز آثار هنری و غیرهنری از بین رفته و به سختی می‌توان آنها را از یکدیگر تفکیک کرد و به همین دلیل عنصر زیبایی در اثر هنری کمرنگ می‌شود.
تخیل مهمترین عامل شکل گیری یک اثر هنری است. هنرمند با استفاده از تخیل خود، عواطف و احساساتش را در خلق یک اثر هنری بروز می دهد. این ویژگی ها باعث می‌شود تا هرکس از اثر هنری، درک متفاوتی داشته باشد. البته این نکته قابل ذکر است که خلق و نوآوری، بخشی جدایی ناپذیر از یک اثر هنری است و با آموزش هنر که برخی از دوره‌های آن در فرادرس ارائه شده است، می‌توان این خلاقیت را تقویت نموده و پرورش داد.
شاخه های هنر و زیرشاخه های آن
باتوجه به تعاریف مختلفی که از هنر وجود دارد، تقسیم بندی‌های مختلفی را نیز می‌توان از هنر بیان کرد و شاخه های هنر را می‌توان به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد. گاهی به دو گروه هنر زیبا و هنر کاربردی تقسیم می‌شود که البته چندان تقسیم‌بندی دقیقی نیست، گاهی به هنرهای تجسمی، کاربردی، نمایشی، موسیقی و معماری و شهرسازی تقسیم می‌شود؛ یا تقسیم بندی معروفی که به هنرهای هفتگانه جهانی معروفند و عبارتند از موسیقی، حرکات نمایشی، هنرهای ترسیمی، هنرهای تجسمی، ادبیات، هنرهای نمایشی و سینما.
برخی تقسیم بندی‌ها، مخاطب را موردتوجه قرار داده و بر این اساس هنر را به دو گروه هنرهای مردم پسند (مورد توجه عامه مردم) و هنر کلاسیک (مورد توجه اقشار خاص) تقسیم می‌کند، یا حواس مخاطب را ملاک قرار داده و هنر را به دسته‌های مختلف هنرهای دیداری، شنیداری و دیداری – شنیداری تقسیم می‌کند. در یک نوع طبقه بندی هم هنر براساس دوره‌های تاریخی مختلف دسته بندی می‌شود که انواع مختلفی پیدا می‌کند از جمله هنر پیش از اسلام، هنر اسلامی، هنر معاصر و … و به همین شکل می‌توان انواع تقسیم بندی‌ها و دسته بندی های متنوع را برای شاخه های مختلف هنر ارائه کرد.
1- موسیقی
موسیقی به عنوان اولین هنر در جهان شناخته می‌شود که حتی قبل از پیداش کلمات و حرف زدن بین انسان‌ها وجود داشت. هنری که از طبیعت گرفته شده و به انسان رسیده است. موسیقی هنر شنیداری است که با صوت و ریتم به بیان عواطف و احساسات پرداخته و حسی دلنشین ولذتبخش را به مخاطب عرضه می‌کند.
موسیقی با میراث و فرهنگ هر جامعه گره خورده است و شکل‌گیری سبک‌های متفاوت موسیقی در طول تاریخ و در جوامع مختلف نیز به همین دلیل می‌باشد و در بسیاری از مراسم و آئین‌ها نیز از آن استفاده شده است. به تناسب همین تفاوت‌ها در سبک‌های موسیقی، سازهای مختلفی هم ایجاد شد. گسترش این سازها در عرصه موسیقی به گسترش این هنر در آثار خلق شده آن منجر شد. به نحوی که امروزه در کنار آهنگسازی که برگرفته از تراوش ذوق و خلاقیت هنرمندان است، بسیاری از افراد به یادگیری سازهای مختلف موسیقی روی آورده‌اند و آموزش موسیقی را نیز می‌توان به آموزش آهنگسازی ، آموزش سازهای ایرانی و غربی و خوانندگی تقسیم نمود که متخصصین این حوزه علاوه بر تدریس و عضویت در ارکسترهای موسیقی، می‌توانند در جهت ساخت موسیقی متن آثار نمایشی، آهنگسازی شخصی و غیره بپردازد.
امروزه گسترش تکنولوژی و نرم افزارهای تدوین صدا و آهنگسازی در کنار توسعه سازهای مختلف موسیقی به خلق ساده‌تر و متنوع‌تر آثار موسیقی منجر شده است. تنوع آلات موسیقی متعدد از جمله گیتار، ویولن، پیانو، شیپور، تار، سه تار، سنتور، دف، تنبک، نی و غیره باعث ایجاد صوت‌های متنوعی می‌شود که به کمک نرم‌افزارهای آهنگسازی نیز دچار تغییرات شده و ریتم‌های مختلفی پدید می‌آید.
2- حرکات نمایشی
هنر حرکات نمایشی و رقص دومین هنر از هنرهای هفتگانه جهان می‌باشد که هنرمند با استفاده از بدن و فیزیک خود و همچنین امکانات دیگر به صورت فردی یا گروهی به خلق اثر هنری می‌پردازد. این هنر متفاوت با هنرهای نمایشی است. در حرکات نمایشی و رقص فرد می‌کوشد با حرکات موزون بین روح و جسم ارتباط برقرار نموده و حرکاتی زیبا را به نمایش گذارد.
این نوع از هنر را می‌توان به رقص، اپرا و سیرک تقسیم نمود. رقص خودش دارای انواع مختلف رقص باله، رقص فولکلر، رقص بالروم، رقص آیینی است که می‌تواند در محیط‌های مختلف به اجرا در آید. اپرا هم درواقع ترکیبی از تئاتر و موسیقی است. که هنرهای مختلف دیگر از جمله ادبیات، طراحی صحنه و دکور، کارگردانی و … را شامل می‌شود و به همین دلیل یکی از شاخص‌ترین فعالیت‌های هنری است که بیشتر در غرب رخ می‌دهد. سیرک هم که تاریخ آن را می‌توان به رومیان باستان و کولوسئوم های رومی نسبت داد، امروزه با سبک جدیدی در اقسام مختلف دلقک، شعبده باز، آکروبات باز و … ارائه می‌شود.
3- هنرهای ترسیمی
هنر ترسیمی از قدیمی ترین شاخه های هنر هست که اغلب دوبعدی بوده و جنبه بصری دارند و گاهی به آن هنر بصری دوبعدی نیز می‌گویند. این هنر به انواع مختلفی از جمله، نقاشی، خطاطی، عکاسی، طراحی، گرافیک، کلاژ، مونتاژ و غیره تقسیم می‌شود و منشأ بسیاری از هنرهای دیگر می‌باشد. هنرهای ترسیمی با رسم خطوط سروکار دارد و با رسم خطوط به خلق یک اثر هنری می‌پردازد، هرچند به مرور زمان ابزارهای دیگری از جمله رنگ، سایه و غیره نیز برای تهیه یک هنر ترسیمی به کار گرفته شد. در این نوع هنر، اثر هنری با ارتباط خلاقانه دست و مغز شکل می گیرد.
یکی از ابزارهای مدرنی که در سال‌های اخیر به عرصه هنرهای ترسیمی وارد شد، کامپیوتر بود. امروزه خلق آثار هنری با نرم افزارهای گرافیکی مختلف به خصوص فتوشاپ بیش از پیش نمود یافته است. امروزه می توانید با آموزش فتوشاپ و طراحی و گرافیک و داشتن قوه تخیل و خلاقیت بالا می‌توانید آثار هنری فوق العاده‌ای را خلق کنید. آثاری که می‌تواند کاربردهای مختلفی از جمله استفاده از صنعت چاپ گرفته تا تبلیغات و … را داشته باشند. در این زمینه می‌توانید از مجموعه آموزش‌های مختلف فتوشاپ و گرافیک که در سایت فرادرس ارائه شده است استفاده کنید.
زیباترین و عمومی ترین نوع هنرهای ترسیمی، نقاشی است. در دانشگاه‌ها، آموزش نقاشی اغلب به صورت کاربردی بوده و این رشته به نوعی مادر بسیاری از هنرهای دیگر به شمار می‌رود. فارغ التحصیل این رشته علاوه بر آموزش مبانی هنرهای ترسیمی و تجسمی و آموزش طراحی و نقاشی در مدارس و موسسات و … می‌تواند شخصاً به ارائه آثار نقاشی خود در نمایشگاه‌های مختلف یا به صورت تزئینی در اماکن مختلف همچون دیوارها به صورت نقاشی دیواری یا تابلوها در منازل مسکونی، رستوران‌ها و … بپردازد. همچنین می‌تواند در تصویرسازی کتب مختلف، طراحی و تصویرسازی برای شرکت‌های تبلیغاتی یا تزئین وسایل مختلف از جمله نقاشی روی چوب و چرم و غیره مشغول به کار شود.
4- هنرهای تجسمی
چهار هنر از هنرهای هفتگانه جهان، هنرهای تجسمی است که نمودی سه بعدی داشته بیشترین ارتباط با حس دیداری و بصری دارد و گاهاً به آن هنر بصری نیز می‌گویند. شاید بتوان متنوع‌ترین و گسترده‌ترین نوع هنر را هنرهای تجسمی نامید و اقسام مختلفی از جمله مجسمه سازی، شیشه گری، طراحی مد و لباس، انواع صنایع دستی، معماری و طراحی داخلی و … را شامل می‌شود. برخی افراد هنرهای ترسیمی را نیز زیرمجموعه‌ای از هنرهای تجسمی می‌دانند.
این هنر با احجام و اشکال و فضاهای سه بعدی سروکار دارد و نمود کالبدی و فیزیکی هنر بسیار پررنگ می‌باشد. البته برای خلق یک هنر تجسمی در کنار نمود کالبدی اثر، می‌بایست روح زیبایی و خلاقیت نیز در آن وجود داشته باشد و هنرمند با ترکیب هنرمندانه عناصر مختلف یک اثر هنری را خلق کند و یادگیری اصول اولیه جهت خلق این آثار ضروری است.
گستردگی زیاد این هنر باعث شده است تا آموزش هنر تجسمی نیز در شاخه های مختلفی صورت پذیرد که می‌تواند شامل آموزش مجسمه سازی، معماری، شیشه گری و هریک از اقسام این هنر باشد که هریک از آنها به خصوص معماری خود دارای ابعاد بسیار گسترده‌ای می‌باشد به نحوی که عده‌ای این رشته را به عنوان هنری مجزا از سایر هنرها مطرح می‌کنند که می‌تواند در فضاهای بیرونی یا داخلی نمود پیدا کند. هنری که با نیازهای انسان نیز گره خورده است و به عنوان ظرف زندگی انسان، آیینه تمام نمای فرهنگ در یک جامعه بوده که بیان کننده ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و … آن جامعه در طول تاریخ می‌باشد.
5- ادبیات و هنرهای ادبی
ادبیات یا هنرهای ادبی پنجمین گونه از شاخه های هنر می‌باشد که می‌تواند شامل اقسام مختلفی از جمله شعر، داستان، نمایشنامه، فیلنامه، سفرنامه و … باشد. ادبیات یک ملت منعکس کننده حالات و روحیات آن ملت و شرایط اجتماعی و فرهنگی آن جامعه می‌باشد که هنرمند با استفاده از تخیل خود و قدرت خلاقیت، به شیوه‌ای هنرمندانه در قالب متونی والا و پراحساس آن را به دیگران منتقل می‌کند و عواطف و احساسات هرفرد با خواندن یا شنیدن این آثار به وجد می‌آید. وجود تخیل و شایستگی در یک اثر مکتوب باعث تبدیل شدن آن به یک هنر ادبی شده که متفاوت از متون عادی می‌باشد و به همین دلیل هر داستان، شعر یا نوشته‌ای را نمی‌توان جزئی از آثار ادبی قملداد کرد. هنرمند در این حوزه باید خود حس کند، خب بیاندیشد و خوب بنویسد تا بتواند اثری هنرمندانه خلق کند.
این هنر را می‌توان به دو دسته کلی شعر (شامل انواع شعر کلاسیک، مثنوی، قصیده، غزل، رباعی، سپید و غیره) و داستان (شامل انواع داستان‌های کوتاه و بلند، رمان، زندگینامه، سفرنامه، فیلمنامه و غیره) تقسیم کرد. هنرمندان در ادبیات بیشتر به دنبال بعد معنوی و روحانی بوده و تخیل، عواطف و احساسات بیش از پیش در این هنر نمود داشته و باعث خلق آثار می‌شود.
6- هنرهای نمایشی
ششمین هنر که هنرهای نمایشی است شباهت زیادی با هنر دوم یعنی حرکات نمایشی دارد ولی با آن متفاوت است. در این هنر نیز، هنرمند با استفاده بدن و فیزیک خود به خلق آثار هنری می‌پردازد اما از جهات مختلفی متفات با هنر دوم است. از جمله اینکه خلق این هنر به عوامل مختلفی از جمله نقش، تماشاگر، زمان و مکان جرا و متن بستگی دارد، عواملی که در هنر دوم تأثیر کمی داشته یا بی تأثیر می‌باشند. به طور کلی این هنر به گفتار و رفتار مرتبط است و آن را می‌توان به اقسام مختلفی از جمله تئاتر، اجرای نمایشنامه، داستان و شعرسرایی، پانتومیم، نمایش عروسکی و … تقسیم کرد. برخی از دسته‌بندی‌ها سیرک و اپرا را نیز نوعی از هنرهای نمایشی می‌دانند. وجود آمفی تئاترها و کولوسئوم ها در یونان و روم باستان بیانگر قدمت این هنر است که بیشتر در غرب نمود داشته است.
7- سینما
آخرین و هفتمین هنر از شاخه های هنر سینماست که به هنر هفتم نیز معروف است. سینما برگرفته از واژه یونانی به معنای حرکت است که اگرچه نزدیک به هنرهای نمایشی بوده و عده‌ای آن را در دسته هنرهای نمایشی برشمرده‌اند، اما خود با بکارگیری فن و تکنیک و اقسام دیگری از هنر، به خلق آثار هنری جدید می‌پردازد. به نوعی در سینما تمام شش هنر دیگر ترکیب شده و یک هنر واحد را شکل می‌دهند که می‌توان گفت نافذترین هنر در روزگار معاصر می‌باشد. اگرچه بسیاری از مواقع تبدیل به وسیله‌ای برای سرگرمی شده است، اما هنری بودن حرفه سینما را با وجود آثار هنرمندانه آن نمی‌توان انکار کرد.
افراد مختلفی برای خلق یک اثر هنری سینما دخیل هستند که شامل بازیگر، نویسنده، طراح صحنه، طراح لباس، آهنگساز و … می‌باشد، اما چیدمان درست همه این عوامل کنار یکدیگر برای خلق یک اثر هنرمندانه بر عهده کارگردان است که بیشترین نقش را در خلق اثر هنری سینمایی دارد. به همین دلیل با گذراندن دوره آموزش کارگردانی سینما که در سایت فرادرس ارائه شده است و کسب تجارب مختلف در این زمینه که نیازمند آشنایی با عوامل مختلف شکل دهنده یک اثر سینمایی است، می‌توانید یک اثر هنری جاودانه را خلق کنید.
