روش چیدمان فضا در طراحی شهری

یکی از اهداف مهم طراحی شهری ارتقای کیفی محیط زیست شهروندان و تعامل مثبت آنان با فضای کالبدی شهر است. به منظور دستیابی به چنین هدفی در فرآیند طراحی شهری، سناریویی تعریف می گردد که به بهبود ارتباط انسان ها با یکدیگر و با فضاهای شهری را به شکل کالبدی ارائه می دهد. اطمینان از به واقعیت پیوستن چنین سناریویی از دغدغه های مهم طراحان و تصمیم گیرندگان است. برای رسیدن به این اطمینان، از روش های گوناگونی چون روش های هنری، علوم اجتماعی و روانشناسی محیطی بهره برده شده است. یکی از روش هایی که در چند دهه اخیر ابداع گردیده و تکمیل شده، روش چیدمان فضا (Space syntax) است. این روش رابطه ترتیبی و چیدمانی کلیه فضاها را با یکدیگر تجزیه و تحلیل می کند و ویژگی های فضاهای شهر را به صورت گرافیکی و نیز به صورت پارامترهای ریاضی ارائه می دهد. بنا به نظریه چیدمان فضا، ترتیب قرارگیری فضاها در کنار یکدیگر تأثیری مستقیم بر نحوه استفاده از فضاها دارد.
در این مقاله ابتدا این روش به طور خلاصه توضیح داده می شود و سپس کاربرد آن در فرآیند طراحی شهری تشریح می گردد. در ادامه، با استفاده از روش چیدمان فضا ویژکی های ترتیبی فضاهای شهر یزد طی سه مرحله توسعه تاریخی آن (مرحله اول، شهر یزد در محدوده دیوار دفاعی آن؛ مرحله دوم، توسعه شهر ورای دیوار دفاعی و تشکیل بازار؛ مرحله سوم، پس از خیابان کشی دهه ۱۳۲۰) مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و نتایج زیر برای بهره گیری در فرآیند طراحی شهر استنتاج می گردد:

* فضاهای شهری بر اساس منطقی ساختاری شکل گرفته اند
* دخالت در نحوه چیدمان فضا ساختار فضایی آن را دگرگون می سازد
* تحولات ساختاری شهر، تحولات عملکردی – رفتاری افراد ذی نفع را به دنبال خواهد داشت
* تحلیل ترتیب فضایی شهر با استفاده از روش و تکنیک چیدمان فضا متخصصان طراحی شهری را قادر می سازد تا مدلی ایجاد کنند که رفتار در فضاهای شهری را پیش بینی کند. از این مدل می توان در فرآیند طراحی شهری بهره جست و رابطه تعاملی با آن برقرار ساخت.

نویسنده: مصطفی عباس زادگان

ادامه مطلب