تکوین و تطوّرخط نستعلیق در سده هشتم و نهم هجری قمری

خط نستعلیق از حدود قرن دهم هجری قمری تا به امروز مرسوم‌ترین خط خوش در میان ایرانیان است. روایات سنتی، واضع نستعلیق را میرعلی تبریزی از خوشنویسان زمان امیر تیمور دانسته‌اند. اما مطالعات بیشتر نشان می‌دهد که این خط چندین دهه قبل از زمان حیات میرعلی تبریزی شکل گرفته‌است. خط نستعلیق از بدو تکوین، یعنی نیمه دوم قرن هشتم هجری، مکاتب متعدّد و مختلفی را در ایران و سایر ملل اسلامی چون هند، پاکستان، افغانستان و ترکیه پشت سر گذاشته‌است که برجسته‌ترین و درازمدّت‌ترین آنها مکتب میرعماد حسنی، خوشنویس بزرگ زمان صفوی در ایران است. در مقاله حاضر، ابتدا اندکی به تاریخچه خط عربی و خطوط خوش اسلامی پرداخته شده‌است. سپس از طریق جست‌وجو در منابع کهن دست اوّل و یافتن اطلاعاتی که از تاریخ پیدایش خط نستعلیق در این متون برای ما به جا مانده‌است، و نیز با بررسی و ارائه نمونه‌هایی از نسخه‌های خطی که در قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری به این خط نوشته شده‌اند، سعی در تعیین عوامل و نحوه شکل‌گیری خط نستعلیق، حوزه‌های جغرافیایی شکل‌گیری و چگونگی رواج آن در دوره‌های بعدی تا زمان میرعماد شده‌است.

کلیدواژه‌ها : خوشنویسی اسلامی ، خط تعلیق ، خط نستعلیق ابتدایی ، خط نستعلیق ، میرعلی تبریزی ، Islamic calligraphy ، Taliq ، early Nastaliq ، Nastaliq ، Mir Ali Tabrizi

نویسنده: دکتر صداقت جباری